“Ф” ХХК-ийн гомдолтой,

Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн

Хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын

байцаагч нарт холбогдох захиргааны хэргийн тухай

 

Монгол Улсын Дээд шүүхийн хяналтын шатны захиргааны хэргийн шүүх хуралдааны бүрэлдэхүүн:

Даргалагч:         Танхимын тэргүүн Ч.Тунгалаг,

Шүүгчид:            Х.Батсүрэн,

                                  П.Соёл-Эрдэнэ,

                           Ц.Цогт,     

Илтгэгч шүүгч:   М.Батсуурь,

Нарийн бичгийн дарга: Т.Даваажаргал,

Гомдлын шаардлага: “...татварын улсын байцаагч Д.Б, Б.Ч нарын 2020 оны 02 дугаар сарын 11-ний өдрийн 121,535,254.12 төгрөгийн нөхөн татвар, торгууль, алданги ногдуулсан 0303596 дугаартай шийтгэлийн хуудсыг хүчингүй болгох тухай”,

Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн

2020 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдрийн 128/ШШ2020/0685 дугаар шийдвэр,

Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн

2020 оны 12 дугаар сарын 23-ны өдрийн 01 дүгээр магадлалтай,

Шүүх хуралдаанд оролцогчид: Гомдол гаргагчийн төлөөлөгч Д.М, өмгөөлөгч Б.Б, хариуцагч Д.Б, Б.Ч, хариуцагч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч И.Ө нарыг оролцуулан,

Гомдол гаргагчийн төлөөлөгч болон хариуцагч, хариуцагч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг үндэслэн хэргийг хянан хэлэлцэв.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Өмнөх шатны шүүхийн шийдвэр:

1. Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2020 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдрийн 128/ШШ2020/0685 дугаар шийдвэрээр: Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйл, Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн /2006 он/ 5 дугаар зүйлийн 5.3 5.3.1, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1, 7.2, 7.2.12-т зааснаар Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн Хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын байцаагч нарын 2020 оны 02 дугаар сарын 11-ний өдрийн 0303596 дугаар шийтгэлийн хуудсаар ногдуулсан 121,535,254.12 төгрөгийн нөхөн татвар, торгууль, алдангийг 3,423,007.00 төгрөгөөр бууруулж, нэхэмжлэлийн шаардлагын үлдэх хэсгийг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэжээ.

2. Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2020 оны 12 дугаар сарын 23-ны өдрийн 01 дүгээр магадлалаар: Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2020 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдрийн 128/ШШ2020/0685 дугаар шийдвэрийн Тогтоох хэсгийн 1 дэх заалтыг “Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.11, 107 дугаар зүйлийн 107.6-д заасныг баримтлан Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн Хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын байцаагч Д.Б, Б.Ч нарын 2020 оны 02 дугаар сарын 11-ний өдрийн 0303596 дугаар шийтгэлийн хуудсыг 1 сарын хугацаагаар түдгэлзүүлж, дахин шинэ акт гаргахыг хариуцагчид даалгаж, шүүхээс тогтоосон 1 сарын хугацаанд татварын улсын байцаагч дахин шинэ акт гаргахгүй бол Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн Хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын байцаагч Д.Б, Б.Ч нарын 2020 оны 02 дугаар сарын 11-ний өдрийн 0303596 дугаар шийтгэлийн хуудсыг хүчингүй болохыг дурдсугай.” гэж өөрчлөлт оруулж шийдвэрлэсэн байна.

Хяналтын журмаар гаргасан гомдол:

3. Нэг. Гомдол гаргагч “Ф” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Д.М хяналтын гомдолдоо: “... Шүүх захиргааны актын эрх зүйн хэлбэр ямар байх нь гомдол гаргагчийн эрхийн байдал шууд нөлөөлж буйг анхаарч үзээгүй тухай: 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр батлагдсан Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд “2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө.” гэж, мөн хуулийн 8 дугаар зүйлд “Энэ хуулийн 3, 4 дүгээр зүйлд заасан татварын харилцааг зохицуулж дуусах хүртэлх хугацаанд 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалтыг дагаж мөрдөнө.” гэж тус тус заасан байна.

4. Хуулийн дээрх зохицуулалтаас харахад татварын улсын байцаагчдад татварын хяналт шалгалттай холбоотой харилцаанаас үүссэн эрх зүйн харилцаанд Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийг буцаан хэрэглэх, улмаар шийтгэлийн хуудсаар хариуцлага оногдуулах эрх олгогдоогүй байна. 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр батлагдсан Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 6 дугаар зүйлийн 6.1.14-д “нөхөн ногдуулалтын акт” гэж татварын албанаас тодорхойлсон нөхөн ногдуулалт, торгууль, алдангийн дүнг тусгасан татвар төлөгчид хүргүүлэх баримт бичгийг; гэж, мөн хуулийн 42 дугаар зүйлд нөхөн ногдуулалтын актын талаар дэлгэрэнгүй байдлаар зохицуулжээ. Татварын улсын байцаагчид 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр батлагдсан Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 44 дүгээр зүйлийн 44.1-д “Татварын хяналт шалгалтыг хийх явцад Зөрчлийн тухай хуульд заасан зөрчил илэрсэн тохиолдолд Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн дагуу шийдвэрлэнэ.” гэж заасан зохицуулалтыг буруу хэрэглэсэн байна.

5. Дээрх зохицуулалт нь татварын хяналт шалгалтыг хийх явцад татвар төлөгч Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр /2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны нэмэлт, өөрчлөлт/ зүйлд заасан тайлан хугацаандаа илгээгээгүй, НӨАТ-ын баримт олгоогүй зэрэг зөрчил илэрвэл зөрчлийн хуулийг хэрэглэж, шийтгэлийн хуудсаар хариуцлага хүлээлгэхээр зохицуулсан байтал “нөхөн ногдуулалтын акт”-аар ногдуулах ёстой, татварын албанаас тодорхойлсон нөхөн ногдуулалт, торгууль, алдангийн дүнг шийтгэлийн хуудаст бичсэн нь үндэслэлгүй байна. 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр батлагдсан Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 12 дугаар бүлэг, мөн хуулийн дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 6 дугаар зүйл “2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс өмнө шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагад шилжсэн татварын өрийг татварын алба хураана.” гэсэн зохицуулалтаас харахад Монгол Улсын Татварын алба бие даан татварын өрийг хураахаар болсон байна. Татварын ерөнхий хуулийн 53 дугаар зүйлд өртэй татвар төлөгч хугацааны хөнгөлөлт эдлэх нөхцөл бололцоог татварын алба олгохоор хуульчилсан байна.

6. Гэтэл хариуцагч хуулийг буруу хэрэглэн захиргааны актын хэлбэрийг буруу сонгосноос болж татвар төлөгчийн дээрх хугацааны хөнгөлөлт эдлэх боломжгүй болгож байна. Учир нь, Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 7.5 дугаар зүйлийн 8-д “3өрчил үйлдсэн хүн, хуулийн этгээд тогтоосон хугацаанд шийдвэрийг биелүүлээгүй бол шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх журмаар албадан гүйцэтгүүлэхээр эрх бүхий албан тушаалтан энэ хуулийн 7.6 дугаар зүйлд заасан харьяалах шүүхэд хүсэлт гаргана” гэж заасны дагуу ямар ч хугацааны хөнгөлөлт эдлэх боломжгүй шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын хараа хяналт дор шийтгэлийн хуудсын өрийг барагдуулна. Шүүх захиргааны актын хэлбэрээс болж нөхөн ногдуулалтын акт үйлдсэн тохиолдолд албадлагын арга хэмжээг Татварын ерөнхий хуулийн 12 дугаар бүлгийг хэрэглэж, мөн татвар төлөгчийн эрх, баталгааг татварын алба эдлүүлээд явах, нөгөө нь шийтгэлийн хуудас үйлдэж Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хууль, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуулийн дагуу албадлагын арга хэмжээ хэрэглэн татвар төлөгч нь Татварын ерөнхий хуулиар олгогдсон эрхээ эдлэх боломжгүй, эрх зүйн байдал дордож буйг анхаарахгүй байна.

7. Татварын хуулийг буруу хэрэглэсэн тухай: Татварын улсын байцаагч нар Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийг буруу хэрэглэж, шийтгэлийн хуудас ногдуулсан. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн Албан татварын тэг /“0”/ хувь хэрэглэх хэмээх 12 дугаар зүйлийн 12.1-д “Экспортод гаргасан дараах бараа, ажил, үйлчилгээнд энэ хуулийн 11.2-т заасан хувиар албан татвар ногдуулна:” гээд 12.1.4-д “Монгол Улсад оршин суугч бус этгээдэд үзүүлсэн үйлчилгээ /түүний дотор албан татвараас чөлөөлсөн үйлчилгээг оролцуулан/;” гэсэн байна. Манай “Ф” ХХК нь Монгол Улсад оршин суудаггүй гадаад улсын хуулийн этгээдүүдэд үйлчилгээ үзүүлдэг тул хуулийн дээрх зохицуулалтаар нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөх үндэслэлгүй юм. Энэ талаар хариуцагч нар нь давж заалдах шатны шүүх бүрэлдэхүүнд үндэслэлтэй тайлбар гаргаж өгөөгүй болно. Гэтэл Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүх нь хариуцагч нарыг хууль буцаан хэрэглэхдээ татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн хуулийг буцаан хэрэглээгүй гэж дүгнэсэн атлаа татварын улсын байцаагч нарт алдаагаа залруулж заавал татварын акт нөхөн ногдуулах бололцоо олгох байдлаар нэхэмжлэгчийн хууль ёсны эрхийг хохироосон шийдвэр гаргасан байна.
8. Иймд, Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2020 оны 12 дугаар сарын 23-ны өдрийн 01 дүгээр магадлалыг бүхэлд нь хүчингүй болгож, нэхэмжлэлийн шаардлагыг ханган шийдвэрлэж өгнө үү” гэжээ. 

9. Хоёр. Хариуцагч Б.Б, Б.Ч, тэдгээрийн өмгөөлөгч И.Ө нар хяналтын гомдолдоо: “... “Ф” ХХК-ийн 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааны албан татвар ногдуулалт, төлөлтөд иж бүрэн хяналт шалгалтыг хийж 0303596 дугаар шийтгэлийн хуудсаар 121,535,254.10 төгрөгийн төлбөр оногдуулсан.

10. 2020 оны Татвар төлөгч “Ф” ХХК нь шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлд: Татварын шалгалт явуулж, шийтгэлийн хуудас гаргахдаа хуулиар тогтоосон журам зөрчсөн тухай. “Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай” хуулийн 4 дүгээр зүйл “2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө.”, Татварын ерөнхий хуулийн /2008 онд батлагдсан/ 75 дугаар зүйлийн 75.2-т 2015 оны 12 дугаар сарын 04-ний өдрийн хуулиар орсон нэмэлт өөрчлөлтөд “Энэ хуулийг зөрчсөн хүн хуулийн этгээдэд Эрүүгийн хууль, эсхүл Зөрчлийн тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ” гэж заасан.

11. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.8 дугаар зүйлийн 6.12-т Татварын улсын байцаагчийн зөрчлийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны харьяаллыг зааж өгсөн байна. Үүнд “татварын улсын байцаагч Зөрчлийн тухай хуулийн 7.5 дугаар зүйл, 7.16 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэг, 9.10 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэг, 10.6 дугаар зүйл, 11.7 дугаар зүйлийн 1, 2 дахь хэсэг, 11.19, 11.24 дүгээр зүйл, 15.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, 16.4 дүгээр зүйл, 17.1 дүгээр зүйлийн 21, 22, 24 дэх хэсэгт заасан зөрчил” гэж, Зөрчлийн тухай хуулийн 1.2 дугаар зүйлийн 1-д “зөрчлийн шинжийг энэ хууль, бусад хууль, захиргааны хэм хэмжээний актаар тодорхойлно” гэж заасан, “Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай” хуулийн дагуу Татварын ерөнхий хууль /хуучин/-ийг буцаан хэрэглэснээр татвар төлөгчийн гаргасан зөрчил нь Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр заалтад хамаарах тул Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 7.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийг үндэслэн шийтгэлийн хуудас бичих хуулийн үндэслэлтэй байна.

12. Татварын ерөнхий газрын Хуулийн хэрэгжилтийг хангах газрын 2020 оны 02 дугаар сарын 03-ны өдрийн 10/307 тоот албан бичгээр хүргүүлсэн чиглэл болон бусад хууль эрх зүйн баримтуудаас үзэхэд Татварын улсын байцаагч нь Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн дагуу “шийтгэлийн хуудас” бичих үндэслэлтэй. Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2 дэх заалтын дагуу захиргааны үйл ажиллагаанд “Хуульд үндэслэх” тусгай зарчмыг баримтлан захиргааны акт гаргасан. Татварын улсын байцаагч нар нь Төрийн албан тухай хуульд заасан үндсэн үүргээ биелүүлэхдээ мөн хуулийн 37.1.6 дахь заалтын дагуу харьяа дээд шатны албан тушаалтны зөвхөн хуульд нийцсэн шийдвэрийг биелүүлэн ажилласан.

13. “Ф” ХХК-ийн зөрчилд 2008 он, 2019 онд батлагдсан Татварын ерөнхий хуулийн заалтаар оногдуулсан дүнгээр татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулсан эсэхэд харьцуулалт хийсэн тооцоолол.

	ТЕХ /2008/			ТЕХ /2019/
огноо	ААНОАТ	НӨАТ		ААНОАТ	НӨАТ
2017	3,423,007.00	42,330,072.14		3,980,955.40	44,023,274.57
	10,888,325.60			12,663,122.27
2018	23,329,492.30	-		27,995,390.60	-
2019	1,677,606.50	23,715,877.28		1,677,606.50	25,540,175.53
	16,170,873.30			17,414,786.55
нийт	55,489,304.70	66,045,949.42		63,731,861.32	69,563,450.10
	Хуулийн заалтууд:
	Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйл. Татварын ерөнхий хууль зөрчих. 1. Татвар төлөгч хүн, хуулийн этгээд татвар төлөхөөс зайлсхийх зорилгоор: 1.1.татвар ногдох орлого, орлогоос бусад татвар ногдох зүйлийг нуун дарагдуулсан, эсхүл бусад хүн, хуулийн этгээдэд үндэслэлгүйгээр шилжүүлсэн, эсхүл нягтлан бодох бүртгэл, тайлан тэнцэл, татварын тайланд тусгахгүй орхигдуулсан... бол татварыг нөхөн төлүүлж хүн, хуулийн этгээдийг нөхөн төлүүлэх татварын 30 хувьтай тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно; 1.2.татвар ногдох орлого, орлогоос бусад татвар ногдох зүйлийн тоо хэмжээ, үнийг нягтлан бодох бүртгэл, тайлан тэнцэл, татварын тайланд багасгаж тусгасан, эсхүл ийнхүү багасгахын тулд зардал болон бусад хасагдах зүйлийг үндэслэлгүйгээр өсгөсөн ... бол татварыг нөхөн төлүүлж хүн, хуулийн этгээдийг нөхөн төлүүлэх татварын 30 хувьтай тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно; 11.19.3. Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөх үүрэг бүхий хүн, хуулийн этгээд харьяалах татварын албанд бүртгүүлж, гэрчилгээ авалгүйгээр бараа үйлдвэрлэсэн, эсхүл борлуулсан, эсхүл ажил гүйцэтгэсэн, эсхүл үйлчилгээ үзүүлсэн бол татварыг нөхөн төлүүлж хүн, хуулийн этгээдийг нөхөн төлүүлэх татварын 30 хувьтай тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно; Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1. Хуульд заасны дагуу нөхөн төлүүлэх болон хугацаанд нь төлөөгүй татварт алданги тооцох бөгөөд уг алдангийн хэмжээ нь нөхөн төлүүлэх татварын үнийн дүнгийн 20 хувиас хэтрэхээргүй байна;			ТЕХ-ийн 82.1.Татвар төлөгч нь татвар төлөхгүй байх, төлөх татварын хэмжээг бууруулах, эсхүл татвар ногдох зүйлийг нуух зорилгоор татвар ногдуулаагүй буюу татварын ногдлыг бууруулсан бол татварын улсын байцаагч татварыг нөхөн төлүүлж, дараах хэмжээгээр торгоно: 82.1.1.төлбөл зохих татварын дүнг 50 хүртэл хувиар бууруулсан бол нөхөн төлөх татварын дүнгийн 30 хувиар; 82.1.2. төлбөл зохих татварын дүнг 50 ба түүнээс дээш хувиар бууруулсан бол нөхөн төлөх татварын дүнгийн 40 хувиар. 73.1.Татвар төлөгчийн хуулиар тогтоосон хугацаанд төлөөгүй татварт, эсхүл татварын албаны үндэслэлгүй илүү хураасан татварт тус тус алданги тооцох бөгөөд тухайн татварын жилд мөрдөх алдангийн хэмжээг санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн тухайн татварын жилийн 1 дүгээр сард багтаан дараах зарчмыг үндэслэн тогтооно: 73.1.1.татвар төлөгчийн хугацаандаа төлөөгүй татварт тооцох алдангийн хэмжээг Монголбанкнаас зарласан арилжааны банкуудын зээлийн хүүгийн жилийн жигнэсэн дунджаас 20 хувиар илүү байхаар; 73.2.1. татварын хууль тогтоомжид заасны дагуу тухайн татварыг төлбөл зохих өдрөөс түүнийг төлсөн өдрийг хүртэлх хоногийн тоогоор; 84.1. Дараах үйлдэл, эс үйлдлийн улмаас төсөвт төлөх татварын хэмжээг бууруулсан буюу төлөөгүй бол төлбөл зохих татварыг нөхөн төлүүлж, нөхөн төлөх татварын дүнгийн 40 хувиар торгоно: 84.1.1.Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн дагуу албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх шаардлагыг хангасан боловч гэрчилгээ авалгүйгээр бараа үйлдвэрлэсэн буюу борлуулсан, түүнчлэн ажил гүйцэтгэсэн, үйлчилгээ үзүүлсэн;
	Нийт /ТЕХ 2008/		121,535,254.12	Нийт/ТЕХ 2019/	133,295,311.42

14. Дээрх тооцооллоос харахад Татварын ерөнхий хуулийг буцаан хэрэглэсэн нь татвар төлөгчийн төлөх татвар 11,760,057.00 /арван нэгэн сая долоон зуун жаран мянга тавин долоо/ төгрөгийн төлбөл зохих татварын дүнгээр буурч байна.

15. Иймд, Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2020 оны 12 дугаар сарын 23-ны өдрийн 01 дүгээр магадлалыг хүчингүй болгож, Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2020 оны 10 дугаар сарын 26-ны өдрийн 685 дугаар шийдвэрийг хэвээр баталж өгнө үү” гэжээ.

ХЯНАВАЛ:

16. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 118 дугаар зүйлийн 118.3-т “Давж заалдах шатны шүүх анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг давж заалдах гомдлын хүрээнд хянах ба хэргийн хоёр, түүнээс дээш оролцогч гомдол гаргасан, ... тохиолдолд хэргийг бүхэлд нь хянан үзэх үүрэгтэй” гэж заасан зарчим хяналтын шатны шүүхэд хамааралтай; энэ тохиолдолд давж заалдах шатны шүүхийн магадлалыг эс зөвшөөрч гомдол гаргагч болон хариуцагч нараас хяналтын журмаар гомдол гаргасан учир хэргийг бүхэлд нь хянасан бөгөөд давж заалдах шатны шүүхийн магадлал дараах байдлаар үндэслэлтэй.

17. Нэг. Баянзүрх дүүргийн Татварын хэлтсийн Хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын байцаагч Д.Б, Б.Ч нар нь “Ф” ХХК-ийн 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэлх хугацааны албан татвар ногдуулалт, төлөлтөнд иж бүрэн хяналт шалгалтыг хийж, 2020 оны 02 дугаар сарын 11-ний өдрийн 0303596 дугаар шийтгэлийн хуудсаар “татвар ногдох орлогыг бууруулсан, тайланд тусгахгүй орхигдуулсан” үндэслэлээр 912,447,002.90 төгрөгийн зөрчилд Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1, Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 11.19 дүгээр зүйлийн 3-т зааснаар 121,535,254.12 төгрөгийн нөхөн татвар, торгууль, алдангийг ногдуулжээ.

18. Хариуцагчаас дээрх зөрчлүүд нь 2017-2019 оны аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлан, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчийн тайлан, нягтлан бодох бүртгэлийн журналын бичилт, ерөнхий данс, ТахPayment, Taxact программын татварын тооцооллын жагсаалт зэрэг баримтаар татварын хяналт шалгалтын явцад тогтоогдсон гэж үзэхийн зэрэгцээ 2020 оны 02 дугаар сарын 11-ний өдөр холбогдогчийн төлөөлөгч, захирал Д.Маас мэдүүлэг авахад дурдсан зөрчлийг үйлдсэн болохоо хүлээн зөвшөөрсөн[1] гэсэн үндэслэлээр зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаа явуулалгүй, хялбаршуулсан журмаар зөрчлийн хэргийг шийдвэрлэсэн нь Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.6 дугаар зүйлийн 1-д “Дараахь үндэслэлийн аль нэг нь тогтоогдвол эрх бүхий албан тушаалтан зөрчлийг газар дээр нь, эсхүл хялбаршуулсан журмаар шалган шийдвэрлэнэ:” гээд 1.2-т “зөрчил үйлдэгдсэн, учруулсан хохирол нь нотлох баримтаар тогтоогдож холбогдогч зөрчил үйлдсэнээ сайн дураараа хүлээн зөвшөөрсөн бол;” гэж заасанд нийцсэн байна.

19. Иймд, гомдол гаргагчийн өмгөөлөгчөөс “... нэхэмжлэгч компанийн захирал нь тухайн үед эрх зүйн мэдлэг байхгүйгээс зөрчлийг хүлээн зөвшөөрч гарын үсэг зурсан, харин эрх зүйн туслалцаа авснаар гарын үсэг зурах ёсгүй байсан гэдэг үндэслэлээр шүүхэд маргаан үүсгэсэн ...” гэж тайлбарлаж байгааг хүлээн авах боломжгүй, Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны явцад гаргасан зөрчлөө хүлээн зөвшөөрснөөр уг асуудлаар дараагийн шатанд буюу шүүхэд маргах эрхээ алдах тул энэ талаар шүүх дүгнэлт өгөх шаардлагагүй. Өөрөөр хэлбэл, маргаан бүхий шийтгэлийн хуудасны нөхөн татвартай холбоотой хэсгийг маргаангүй гэж үзнэ.

20. Хоёр. Гомдол гаргагчийн төлөөлөгчөөс “... давж заалдах шатны шүүх нь хариуцагч нарыг хууль буцаан хэрэглэхдээ татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн хуулийг буцаан хэрэглээгүй гэж дүгнэсэн атлаа татварын улсын байцаагч нарт алдаагаа залруулж, заавал татварын акт нөхөн ногдуулах бололцоо олгох байдлаар нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хохироосон шийдвэр гаргасан...” гэж, хариуцагчаас “... Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн дагуу Татварын ерөнхий хууль /хуучин/-ийг буцаан хэрэглэснээр татвар төлөгчийн гаргасан зөрчил нь Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр заалтад хамаарах тул Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 7.2 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийг үндэслэн шийтгэлийн хуудас бичих хуулийн үндэслэлтэй байна... тооцооллоос харахад Татварын ерөнхий хуулийг буцаан хэрэглэсэн нь татвар төлөгчийн төлөх татвар 11,760,057.00 төгрөгийн төлбөл зохих татварын дүнгээр буурч байна...” гэж тус тус хяналтын гомдол гарган маргасан бөгөөд нөхөн татварын хувьд өмнөх хэсэг дурдсанчлан маргаангүй тул зөрчилд ногдуулах эрх зүйн хариуцлага (торгууль, алданги зэрэг)-ыг аль хуулиар тодорхойлох вэ гэдэгт эрх зүйн дүгнэлт өгөх учиртай; гэсэн хэдий ч удаах байдлаас үүдэн шүүх маргааны эрх зүйн агуулгад дүгнэлт өгөх боломжгүй нөхцөл байдал үүсч байна.

21. Монгол Улсын Их Хурлаас 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг баталж, уг хуулийг 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс дагаж мөрдөхөөр заасны зэрэгцээ мөн өдөр Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийг баталж, уг хуулийн 3 дугаар зүйлд “2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулиар хяналт шалгалтыг эхлүүлсэн бол уг хяналт шалгалтыг 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн дагуу үргэлжлүүлэн, хянан шийдвэрлэнэ”, 4 дүгээр зүйлд “2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө”, 8 дугаар зүйлд “Энэ хуулийн 3, 4 дүгээр зүйлд заасан татварын харилцааг зохицуулж дуусах хүртэлх хугацаанд 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалтыг дагаж мөрдөнө” гэж тус тус заажээ.

22. Тодруулбал, Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/ үйлчилж эхэлснээр татварын эрх зүйн зөрчлийн харилцааг зохицуулж байсан Зөрчлийн тухай хуулийн үйлчлэл дуусгавар болсон ч тухайн шилжилтийн үеийн эрх зүйн харилцаанд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахгүй байх зарчмыг хууль тогтоогч материаллаг эрх зүйн хувьд тодорхой тогтоожээ.

23. Харин процессийн эрх зүйн хувьд тухайн хэрэг хянан шийдвэрлэх журам тогтоосон хууль хүчин төгөлдөр болсноор уг харилцаанд шууд үйлчлэх бөгөөд энэ утгаараа маргаан бүхий /2020 оны 02 дугаар сарын 11-ний өдрийн/ шийтгэлийн хуудас гарахаас өмнө буюу 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдрийн Зөрчлийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1.2-т заасан “татвар ногдох орлого, орлогоос бусад татвар ногдох зүйлийн тоо хэмжээ, үнийг нягтлан бодох бүртгэл, тайлан тэнцэл, татварын тайланд багасгаж тусгасан, эсхүл ийнхүү багасгахын тулд зардал болон бусад хасагдах зүйлийг үндэслэлгүйгээр өсгөсөн;” гэсэн хуулийн үндэслэл нь байхгүй болж, агуулгын хувьд Татварын ерөнхий хуулийн 82-84 дүгээр зүйлд зохицуулагдсан байхад Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн холбогдох заалтыг үндэслэн “шийтгэлийн хуудас” ногдуулах боломжгүй, давж заалдах шатны шүүх энэ талаар “... процессын зохицуулалт бүхий хуулийг хүчин төгөлдөр мөрдөж эхэлсэн хугацаанаас хойш дагаж мөрдөх үүрэгтэй бөгөөд татварын байгууллага тухайн үед хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлд заасан зохицуулалтыг хэрэглэсэн ч зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны үндэслэл, журмыг тогтоосон Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийг хэрэглэх боломжгүй юм ...” гэж зөв дүгнэжээ.

24. Өөрөөр хэлбэл, процессийн эрх зүйн хувьд Татварын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын журам тогтоосон заалтууд шууд үйлчлэх тул татварын улсын байцаагч нар уг хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1.26-д ““татварын акт” гэж татварын улсын байцаагчийн үйлдсэн нөхөн ногдуулалтын акт, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулсан акт, татварын буцаан олголтын актыг” гэж заасан “татварын акт”-ыг үйлдэх байжээ.

25. Нэгэнт татварын улсын байцаагч нар зөрчил тогтоохдоо процесс ажиллагааны журам зөрчиж, үйлдэх ёсгүй эрх зүйн баримт бичиг үйлдсэн тул маргаж буй шийтгэлийн хуудсын агуулгад эрх зүйн дүгнэлт өгөх боломжгүй; мөн шүүх улсын байцаагч нарын хуульд заасан бүрэн эрхийг хэрэгжүүлж, захиргааны актыг нөхөн гаргах эрх хэмжээгүй буюу Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.3.11-д заасан “шүүх хэргийн нөхцөл байдлыг цаашид тодруулах шаардлагатай гэж үзсэн бөгөөд нэмж тодруулах зүйлийн цар хүрээ шүүхийн шинжлэн судлах боломжоос хэтэрсэн гэж үзвэл захиргааны байгууллагаас дахин шинэ акт гаргах хүртэл захиргааны актыг зургаан сар хүртэл хугацаагаар түдгэлзүүлэх” гэж заасан нөхцөл байдал үүссэн тул хариуцагч татварын улсын байцаагч нь “Ф” ХХК-ийн холбогдох зөрчлүүдэд хуулийг зөв хэрэглэх замаар дахин шинэ акт гартал маргаан бүхий “шийтгэлийн хуудас”-ыг түдгэлзүүлэх шаардлагатай, ингэж дүгнэсэн давж заалдах шатны шүүхийн магадлал зөв.

26. Татварын улсын байцаагч нар нь дурдсан хугацаанд дахин “шинэ” захиргааны акт гаргахдаа давж заалдах шатны шүүхийн магадлалд дурдсан татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дээрдүүлэхтэй холбоотой дүгнэлтийг анхаарах нь зүйтэй.

27. Иймд, магадлалыг хэвээр үлдээж, гомдол гаргагчийн төлөөлөгч болон хариуцагч, хариуцагч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг тус тус хангахгүй орхих нь зүйтэй гэж шүүх бүрэлдэхүүн дүгнэв.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 127 дугаар зүйлийн 127.1, 127.2.1 дэх хэсэгт заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1. Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2020 оны 12 дугаар сарын 23-ны өдрийн 01 дүгээр магадлалыг хэвээр үлдээж, гомдол гаргагчийн төлөөлөгч болон хариуцагч, хариуцагч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг хангахгүй орхисугай.

2. Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2-т зааснаар гомдол гаргагчаас хяналтын журмаар гомдол гаргахдаа улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 70200 төгрөгийг төрийн сангийн орлогод хэвээр үлдээж, мөн хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1.3-т зааснаар хариуцагч тэмдэгтийн хураамжаас чөлөөлөгдсөн болохыг дурдсугай.

 

 

                                          ТАНХИМЫН ТЭРГҮҮН                                          Ч.ТУНГАЛАГ

                                ШҮҮГЧ                                                                   М.БАТСУУРЬ