“Т м” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй захиргааны хэргийн тухай

 

Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг Ерөнхий шүүгч Д.Батбаатар даргалж, шүүгч Ц.Сайхантуяа, С.Мөнхжаргал нарын бүрэлдэхүүнтэй, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Н.Өнө-Эрдэнэ, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ч.Ц, Р.М, З.И, хариуцагч Д.Б, Ц.Б, Х.Н, итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Т, Х.А нарыг оролцуулан хийж, Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2019 оны 11 дүгээр сарын 05-ны өдрийн 771 дүгээр шийдвэртэй, “Т м” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй, Татварын ерөнхий газрын улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Д.Б, Ц.Б, Х.Н нарт холбогдох захиргааны хэргийг нэхэмжлэгч нарын давж заалдах гомдлоор, шүүгч С.Мөнхжаргалын илтгэснээр хянан хэлэлцэв.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2019 оны 11 дүгээр сарын 05-ны өдрийн 771 дүгээр шийдвэрээр: Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.5, Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.1, 18.1.3, Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.3, Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай /2001 оны/ хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1-д заасныг тус тус баримтлан “Татварын улсын байцаагч нарын 2017 оны 6 дугаар сарын 30-ны өдрийн 210020532 тоот актаар нэхэмжлэгчийг Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан  татварын тухай хууль-ийн холбогдох заалтуудыг зөрчсөн гэж үзэх нийт 904,792,228.38 төгрөг төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн хэсгийг хүчингүй болгуулах” шаардлага бүхий “Т м” ХХК-ийн нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэжээ.

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ч.Ц, Р.М, З.И  давж заалдах гомдолдоо: ... Монгол Улсын хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хууль тогтоомжид огт үндэслэлгүй, ААНОАТТХ-ийн 14.3 дугаар зүйл заалтыг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн, шүүхэд цугларсан нотлох баримтыг хэрэгтэй хамааралтай, ач холбогдолтой, үнэн зөв эргэлзээгүй талаас нь огтоос үнэлээгүй.

ААНОАТТХ-ийн 14.3 дугаар заалтаас харвал 3 урьдчилсан нөхцөлийг хангасан тохиолдолд хэрэглэхээр хуульчилжээ. Албан татвар  төлөгчийн хөрөнгө оруулагч байх, тус хөрөнгө оруулагч нь татвар төлөгчид зээл олгосон байх, уг олгосон зээл нь хөрөнгө оруулалтын хэмжээнээс гурав дахинаас илүү  гарсан байх юм. Үүнээс харахад нэн тэргүүнд нэхэмжлэгч компанийн хувьцаа эзэмшигч буюу хөрөнгө оруулагч нь Л К А л/Тисс Пти лимитед/ мөн гэдэг нь тогтоогдсон тохиолдолд уг зүйл заалтыг хэрэглэх нь үндэслэлтэй болно.

“Хөрөнгө оруулагч” этгээд нь хэрхэн тодорхойлогдох, тогтоогдох талаар: Компанийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгөд оруулсан хөрөнгө оруулалтын хэмжээ, хөрөнгө оруулагч буюу хувьцаа эзэмшигчийг тухайн компанийн баталгаажсан дүрэм, улсын бүртгэлийн байгууллага дахь хувийн хэргийн бүртгэлээр тодорхойлдог бөгөөд энэ нь Компанийн тухай хуулийн 12, 16 дугаар зүйл, Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 10.1-д тусгагдсан байдаг. Тодруулбал, дээрхээс өөрөөр хэн нэгэн этгээд, аль нэг төрийн байгууллага буюу татварын албанаас компанийн хөрөнгө оруулагч буюу хувьцаа эзэмшигчийг өөрийн үзэмж, хардалт, таамаг, дур зоргоор хуульд зааснаас өөрөөр тодорхойлж, мөн адилтган үзэж тогтоох эрх хуулиар олгогдоогүй юм. Татварын улсын байцаагч нь компанийн хөрөнгө оруулагч хэн болохыг тодорхойлдог, тогтоодог эрх Монгол Улсад хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа ямар ч хуулиар олгогдоогүй. Гэтэл улсын байцаагч нь хууль зөрчиж өөрийн үзэмжээр “Т м” ХХК-ийн хөрөнгө оруулагчаар Л К А л/Т П Л компанийг тогтоон, ААНОАТТХ-ийн 14.3 дугаар заалтыг хэрэглэж бидний эрх ашигт ноцтойгоор халдаж, хууль зөрчсөн үйлдэл гаргасан байна.

ААНОАТТХ-ийн 14.3 дахь заалтыг хэрэглэхдээ “Т м “ХХК-ийн хөрөнгө оруулагч нь хэн болохыг тухайн хөрөнгө оруулагчийн тухайн компанид өгсөн зээлийн хэмжээ болон өмнө нь оруулсан хөрөнгө оруулалтыг нь Монгол Улсын хүчин төгөлдөр үйлчилж буй хууль тогтоомжид үндэслэн тодорхойлох ёстой. Өөрөөр хэлбэл, хөрөнгө оруулагч нь тухайн компанид зээл олгосон байх ёстой бөгөөд тухайн зээлийг олгохоос өмнө уг компанийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгөд хувьцаагаар хөрөнгө оруулалт оруулсан байх нөхцлийг хангасан тохиолдолд ААНОАТТХ-ийн 14.3 дугаар заалтыг хэрэглэх буюу хэрэгжилтийг хянаж, албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцох зардалд хамруулах зээлийн хүүгийн хязгаарлалтыг мөрдсөн эсэхийг шалгах боломжтой болох юм.

Мөн ААНОАТТХ-ийн 14.3 дугаар зүйл болон уг заалтыг тайлбарласан Монгол Улсын дээд шүүхийн 2007 оны 14 дүгээр тогтоол болон холбогдох бусад хуулиудад компанийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгөд хөрөнгө оруулсан хөрөнгө оруулагч, хувьцаа эзэмшигчийг өөр бусад этгээдээр адилтган тогтоох, тодорхойлох ямар ч заалт байдаггүй. Гэтэл хариуцагчийн тайлбар болон шүүхийн шийдвэрт Л К А л/Тийсс Пти Лимитед-ийг хөрөнгө оруулагч буюу хувьцаа эзэмшигч хэмээн тогтоохдоо адилтган тодорхойлохыг зөвшөөрсөн, эрх олгосон ямар ч хуулийн заалтыг дурдаагүй, мөн үүнийгээ нотлоогүй. Үүнээс үзвэл шүүхийн шийдвэрийн үндэслэх хэсэгт дурдсан адилтган үзэх үндэслэлтэй гэсэн дүгнэлт нь хуульд үндэслээгүй гэдэг нь илт тодорхой байна.

ААНОАТТХ-ийн 14.3-д “хөрөнгө оруулагч” гэж хуульчилсан бөгөөд энэхүү заалтад “харилцан хамаарал бүхий этгээд”, “эцсийн өмчлөгч” гэх нэг ч үг үсэг байхгүй. Өөрөөр хэлбэл зөвхөн хөрөнгө оруулагчаас албан татвар төлөгчид олгосон зээлийн дүн өмнө нь оруулсан хөрөнгө оруулалтын хэмжээнээс гурав дахинаас илүү гарсан бол ийнхүү илүү гарсан зээлд төлсөн хүүгийн төлбөрийг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцохгүй бөгөөд түүнийг тухайн хөрөнгө оруулагчийн ногдол ашигт тооцож албан татвар ногдуулах ёстой. Гэтэл шүүхээс “хөрөнгө оруулагч”, “харилцан хамаарал бүхий этгээд”, “эцсийн өмчлөг” тус тусдаа, өөр өөр харилцаанд хэрэглэгдэж буй ойлголтуудыг нэгтгээд хооронд нь дүйцүүлэн адилтгаж дүгнэсэн нь хуулийг ноцтой зөрчсөн үйлдэл гэж үзэж байна.

Шүүхийн шийдвэрээс хариуцагч болон анхан шатны шүүх Симик групп лимитеп компанийг “Т м” эцсийн өмчлөгч гэж дүгнэн захиргааны актын холбогдох хэсгийг хэвээр үлдээж шийдвэрлэсэн. Гэтэл энэ нь ямар ч эрх зүйн үндэслэлгүй бөгөөд үүнийг нотолсон ямар ч нотлох баримт хавтас хэрэгт авагдаагүй гэдэг нь дараах үндэслэлүүдээр тогтоогдож байна. Мөн Симик группыг ямар эрх зүйн үндэслэлээр эцсийн өмчлөгч гэж тогтоосон нь шүүхийн шийдвэрээс харахад тодорхойгүй байна.

Эцсийн эзэмшигч/өмчлөгч гэдэг ойлголт 2017 оны 11 сарын 09-ний өдрийн татварын ерөнхий хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль, Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай зэрэг  хуулиуд батлагдсанаар Монгол Улсын Татварын эрх зүйн харилцаанд анх удаагаа хэрэглэгдэж эхэлсэн. Эцсийн эзэмшигч өмчлөгч гэх энэхүү нар томъёог ямар  харилцаанд хэрэглэх вэ гэвэл газар эзэмших, ашиглах эрхтэй хуулийн этгээд болон ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч хуулийн этгээдийн эцсийн эзэмшигчийг тодорхойлж, уг эрх эзэмшигчийн хувьцааг шилжүүлэх замаар эцсийн эзэмшигч өөрчлөгдсөн тохиолдолд эрх борлуулсны орлогын албан татварыг эрх эзэмшигч компаниар төлөөлүүлэх зорилгоор хууль тогтоогч татварын болох холбогдох бусад хуулиудад оруулсан нь тодорхой байдаг. Уг нэр томъёо нь “Т м“ ХХК-д хийсэн татварын хяналт шалгалтын хамрах хугацаанд огт байгаагүй. Түүгээр ч зогсохгүй, “Т м” ХХК-д газар эзэмших, ашиглах эрх байхгүй, мөн ямар нэг ашигт малтмалын лиценз байхгүй. Иймд “Т м” ХХК-ийн эцсийн өмчлөгч, эзэмшигчийг тодорхойлох эрх зүйн шаардлага, үндэслэл байхгүй байна.

Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хүрээнд нэхэмжлэгч нь Симик группд хамааралтай, Симик группын нэгдлийн оролцогч компаниудын нэг юм. Энэ талаарх бүх мэдээлэл нэхэмжлэгч болон түүний хамаарал бүхий компаниудын цахим хуудаст тодорхой байдаг бөгөөд энэ мэдээллийг хэнээс ч нууцалдаггүй, ил тод байлгадаг.

Зээлдүүлэгч Л К А л/Тийсс Пти лимитед компаний Т м ХХК-ийн нэгэн адил Симик группын нэгдлийн орлоцогч компаниудын нэг юм. Гэхдээ энэ нь Л К А л/Тийсс Пти лимитед нь Т м ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигч буюу хөрөнгө оруулагч гэж үзэх үндэслэл болохгүй бөгөөд гагцхүү дээр дурдагдсан Монгол Улсын хууль тогтоомжид заасанчлан Л К А л/Тийсс Пти лимитед нь Т м ХХК-д хөрөнгө оруулж хувьцааг нь эзэмшиж байна уу гэдэг нь тус компанийн дүрэм, холбогдох улсын бүртгэлийн байгууллагад бүртгэлтэй хувийн хэрэг зэргээр тогтоогдож, тодорхойлогдоно. Дээрхийн дагуу Л К А л/Тийсс Пти лимитед болон Т м ХХК-ийн хувийн хэргээр нотлогдож байгаа. Аль ч компани нь нөгөө компанидаа оруулсан хөрөнгө оруулалт байхгүй, ногдол ашиг авах эрх эдэлдэггүй. Гэтэл нэг компанийн нэгдлийн оролцогч нар болохынхоо хувьд ямар ч эрх зүйн үндэслэлгүйгээр Л К А л/Тийсс Пти лимитед компани нь Т м ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигч буюу хөрөнгө оруулагч гэж адилтган үзсэн татварын байцаагчийн шийдвэрийг шүүхээс дэмжиж, үндэслэлтэй гэж дүгнэж шийдсэн эрх зүйн үндэслэлгүй мөн ямар ч нотлох баримтаар тогтоогдохгүй байна.

Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д заасан үнэлэх үүргээ хэрэгжүүлэхдээ тус хуулийн 34.1, 34.2-т заасныг баримтлах ёстой. Гэтэл анхан шатны шүүх “Т м” ХХК-ийн 3 хавтас бүхий хувийн хэрэг Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн газрын архиваас нотлох баримтаар хэрэгт авагдсан бөгөөд нэхэмжлэгчийн шаардлагын үндэслэлийг бүрэн нотолж байсан боловч анхан шатны шүүхээс дурдсан тус нотлох баримтуудыг авч үзэлгүй, дутуу үнэлж, хэрэгт хамааралтай, ач холбогдолтой, үнэн зөв, эргэлзээгүй талаас нь үнэлэх үүргээ биелүүлээгүйд гомдолтой байна.

Дээр дурдсаны дагуу Л К А л/Тийсс Пти Лимитед нь Т м ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигч буюу хөрөнгө оруулагч мөн эсэхийг нотлох баримтын үндсэн дээр тодорхойлж тогтооно. Тодруулбал, Компанийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгөд хөрөнгө оруулсан хувьцаа эзэмшигчийг тухайн компанийн Дүрэм, улсын бүртгэлийн байгууллага дахь хувийн хэрэгт хавсаргагдсан баримтаар л тодорхойлж, тогтоодог. Т м ХХК-ийн 3 хавтас бүхий хувийн хэрэг Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн газрын архиваас нотлох баримтаар хэрэгт авагдсан бөгөөд нэхэмжлэгчийн шаардлагын үндэслэлийг бүрэн нотолж байсан боловч анхан шатны шүүхээс дурдсан тус нотлох барймтуудыг авч үзэлгүй, дутуу үнэлж, хэрэгт хамааралтай, ач холбогдолтой, үнэн зөв эргэлзээгүй талаас нь үнэлээгүй.

“Т м” ХХК-ийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгөд 210,950,000 (хоёр зуун арван сая, есөн зуун тавин мянга) төгрөгийн хөрөнгө оруулсан цорын ганц хувьцаа эзэмшигч буюу хөрөнгө оруулагч нь А Х П Лбайдаг. Энэ нь Нэхэмжлэгчээс анхан шатны шүүхэд гаргаж өгсөн болон анхан шатны шүүхээс цуглуулсан дараах баримтууд нотлогддог. Үүнд:

“Т м” ХХК-ийн дүрэм, Улсын бүртгэлийн нэгдсэн архивын 2018.10.18-ны өдрийн дэлгэрэнгүй лавлагаа, Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын Татвар төлөгчийн бүртгэл мэдээллийн сангийн 2018.08.22-ны өдрийн 01/711 тоот тодорхойлолт зэрэг болно.

Түүнчлэн “Т м” ХХК-ийн цорын ганц хувьцаа эзэмшигч буюу хөрөнгө оруулагч А Х П Лкомпанин нь “Т м” ХХК-д огт зээл өгч байгаагүй. Энэ асуудлаар татварын байцаагч нар маргадаггүй.

Харин Л К А л/Тийсс Пти Лимитед компани нь огтоос Т м ХХК-ийн хөрөнгө оруулагч, хувьцаа эзэмшигч биш бөгөөд Т м ХХК-д зээлийн гэрээ байгуулан зээл олгосон байдаг. Тодруулбал, Т м ХХК-д зээл олгосон компани нь Л К А л/Тийсс Пти Лимитед бөгөөд уг Зээлдүүлэгч нь Т м ХХК-ийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгөд өмнө нь огт хөрөнгө оруулалт хийж байгаагүй, одоо ч тус компанид хувь эзэмшил байдаггүй. Энэ нь Хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн газраас авсан 3 хавтас бүхий Т м ХХК-ийн хувийн хэрэгт хавсаргагдсан баримтууд болон нэхэмжлэгчийн шүүхэд гаргаж өгсөн баримтуудаар бүрэн нотлогдож байгааг дахин дурдах нь зүйтэй байна. Шүүхийн Шийдвэрийн үндэслэх хэсэгт, Татварын улсын байцаагч нарын 2017 оны 210020532 тоот актын 904,792,228.38 төгрөгөд холбогдох хэсэг нь “дээрх хуулийн зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх зарчимд нийцсэн байна” гэж шүүх дүгнэсэн боловч хэрхэн, яаж ийнхүү дүгнэсэн үндэслэлээ огт тайлбарлаагүй.

Бидний үзэж байгаагаар Татварын улсын байцаагч нарын 2017 оны 210020532 тоот актын 904,792,228.38 төгрөгөд холбогдох хэсэг нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 4.2.5-д заасан “захиргааны акт нь зорилгодоо нийцсэн, бодит нөхцөлд тохирсон, шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх” зарчимд нийцээгүй буюу уг захиргааны акт нь татварын хяналт шалгалтын зорилгод нийнээгуй. бодит нөхцөлд тохироогүй шийдвэр нь үндэслэл бүхий биш байсан. Учир нь:

Татварын ерөнхий хуулийн 47.1 дүгээр заалтын дагуу татварын хяналт шалгалтын зорилго нь татвар төлөгч татварын хууль тогтоомжид зааснаар төлбөл зохих татварын ногдлоо бүрэн гүйцэт тодорхойлж, хугацаанд нь төлсөн эсэхийг тогтоож, хууль зөрчсөн бол зохих шийтгэлийг оногдуулж татварын улсын байцаагчийг акт үйлдэх, хууль зөрчөөгүй бол энэ тухай баталгаажуулж илтгэх хуудас бичих сонголтыг хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. Татварын хяналт шалгалт нь зөвхөн шийтгэх зорилгыг агуулдаггүй.

Татварын байцаагч нь хяналт шалгалтын үр дүнд үр дагавар бүхий захиргааны шийдвэр гаргахдаа өөрт олгогдсон эрх хэмжээний хүрээнд гаргаснаар энэ нь бодит байдалд нийцсэн шалгуурыг хангах ёстой болно. Гэтэл байцаагч нар өөрийн үзэмж, дур зоргоор, “хөрөнгө оруулагч/хувьцаа эзэмшигчийг”хуульд тодорхойлж зааснаас өөрөөр тайлбарлаж, “адилтган” тодорхойлсон нь бодит байдалд нийцээгүй.

Татварын улсын байцаагч нарын 2017 оны 210020532 тоот актаар 904,792,228.38 төгрөг төлүүлэх шийдвэрийн буюу Зээлдүүлэгчийг хөрөнгө оруулагчаар тогтоох эрхийг татварын улсын байцаагч хэрэгжүүлдэг эсхүл хуулиар ийнхүү тогтоохыг зөвшөөрсөн талаарх хууль ёсны үндэслэлийг гаргасан захиргааны актдаа огт тусгаагүй. Анхан шатны шүүхээр хэргийг хянан хэлэлцэхэд ч гаргасан шийдвэрийнхээ хууль зүйн үндэслэлийг нотолж чадаагүй.

Сөрөг нөлөөлөл бүхий татварын улсын байцаагчийн актыг гаргах тохиолдолд, хангалттай хуулийн үндэслэл, нотлох баримтад тулгуурласан байх бөгөөд бодит нөхцөлд тохирсон болохыг захиргаа болох татварын байцаагч нар өөрсдөө нотлох үүрэгтэй байсан.  

Харамсалтай нь ААНОАТТХ-ийн 14.3 заалтыг хэрэгжүүлэх эрх зүйн үндэслэл байхгүй, хөрөнгө оруулагчаар холбоотой этгээдийг адилтган тооцох эрх хэмжээ олгогдоогүй байхад өөрийн үзэмж, дур зоргоор асуудалд хандаж, татвар төлөгчийг шийтгэх зорилгоор захиргааны акт гаргасан нь тодорхой байсан.

Анхан шатны шүүхээс Захиргааны ерөнхий хуулийн 4.2.5-д заасан зарчимд нийцсэн гэх дүгнэлтдээ үндэслэл бүхий тайлбар, түүнд хамаарах нотлох баримтыг Шүүхийн Шийдвэрт зааж өгөөгүй. Мөн ААНОАТТХ-ийн 14.3 дугаар заалтыг буруу тайлбарлаж, хэрэглэсэн байна.

Татварын улсын байцаагч нар 2017 оны 210020532 тоот актаар 904,792,228.38 төгрөг төлүүлэхээр шийдвэрлэхдээ 1.Зээлдүүлэгчийг ААНОАТТХ-ийн 14.3 дахь хөрөнгө оруулагчтай адилтган буюу Т м ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигчээр тогтоож, олгосон зээлийн дүн өмнө нь оруулсан хөрөнгө оруулалтыг харьцуулж, гурав дахинаас илүү гарсан хэсэг нь 2. “жишиг хүүг” 2.2%  гэж тооцсон байдаг. Энэхүү тооцоолол юунд үндэслэж, яаж бодогдсон болох нь 2017 оны 210020532 тоот актад огт дурдагдаагүй. Нэхэмжлэгчийн хувьд татварын маргаан таслах зөвлөлөөр маргааныг урьдчилсан хэлэлцүүлэх үед л жишиг хүүг 2.2% гэж татварын байцаагч нар тооцсон болохыг мэдсэн.

Гэтэл энэхүү жишиг хүү нь эрх зүйн үйлчлэлгүй буюу Хууль зүй, дотоод хэргийн яаманд бүртгэгдээгүй захиргааны хэм хэмжээний актад үндэслэн гарсан тул эрх зүйн үндэслэлгүй болох нь тодорхой байдаг.

Нэхэмжлэгчийн зүгээс уг захиргааны хэм хэмжээний актын эрх зүйн үйлчлэлгүй нотолсон, хэрэгт чухал ач холбогдолтой баримт  болох Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны албан бичгийг хэрхэн үнэлсэн талаар огт тайлбар өгөөгүй. Мөн энэ асуудлаар шүүх хуралдааны явцад хариуцагчийн өгсөн тайлбар буюу “Татварын улсын байцаагчид Татварын ерөнхий хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1.1. бодит үнийн арга, 48.1.2 жишиг үнийн арга гэж заасны дагуу, уг хуулийн заалтуудын дагуу, хууль үндэслэж бодит үнийн болон жишиг үнийн арга хэрэглэж татвар ногдуулсан” гэсэн тайлбарыг дэмжсэн дүгнэлтдээ үндэслэл бҮхий тайлбар огт өгөөгүй орхисон.

Зөвхөн Татварын ерөнхий хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1.1 болон 48.1.2 заалтуудыг үндэслэн татварын ногдлыг шууд бус аргаар тодорхойлох ямар ч боломжгүй. Өөрөөр хэлбэл 48.6-д заасан Сангийн сайдын батлах аргачлал нь дээрх 48.1.1, 48.1.2-т заасан аргыг хэрхэн яаж хэрэгжүүлэхийг заадаг. Иймд Сангийн сайдын хүчин төгөлдөр аргачлалгүйгээр Татварын ерөнхий хуулийн 48.1.1, 48.1.2 заалтуудыг татварын байцаагч ашиглан татварын ногдлыг шууд бусаар тодорхойлох боломжгүй бөгөөд ийнхүү тодорхойлсон бол энэ нь татварын байцаагч өөрт олгогдоогүй эрх хэмжээг хэрэгжүүлсэн, өөрийн үзэмжээр татварын ногдлыг тодорхойлсон гэж үзэх бүрэн үндэслэлтэй болох юм.

Татварын улсын байцаагч нарын жишиг хүүг тооцсон үндэслэлээ нь 2017 оны 210020532 тоот актын Үндэслэх хэсэгт зааснаар бол “ОУ-ын санхүүгийн зах зээлийн дундаж хүүгийн тооцооллоор” гэж тайлбарласан байдаг. Харин Татварын маргааны таслах комиссын хурал болон анхан шатны шүүхэд өгсөн тайлбараар бол Татварын ерөнхий хуулийн 48.1.1., 48.1.2 дугаар заалт болон Сангийн сайдын 2007 оны 86-р тушаалаар батлагдсан Жишиг үнэ хэрэглэх аргачлалын дагуу тооцсон гэж өөрчлөгдсөн байдаг.

Дээр дурдсанчлан, Татварын улсын байцаагч нарын тогтоосон 2.2% хүү нь хүчин төгөлдөр, эрх зүйн үйлчлэл бүхий захиргааны акт буюу Сангийн сайдын тушаалаар батлагдсан аргачлалын дагуу бодогдоогүй тул уг хүү нь хуулийн үндэслэлгүй. Гэвч анхан шатны шүүхээс хэрэгт чухал ач холбогдолтой энэ асуудалд дүгнэлт хийгээгүй, Татварын ерөнхий хуулийн 48.1.1, 48.1.2 заалтуудыг буруу тайлбарлаж хэргийг шийдвэрлэсэн.

Иймд дээрийг нэгтгэвэл Татварын улсын байцаагч нар нь ААНОАТТХ-ийн 14.3 дугаар заалтыг буруу тайлбарлан, хэрэглэгдэх ёсгүй- зүйл заалтыг хэрэглэж, хуулиар олгогдсон-эрх хэмжээгээ хэтрүүлэн хууль зөрчиж, Л К А л/Т П Л к-ийг “Т м” ХХК-ийн хөрөнгө оруулагч, хувьцаа эзэмшигч хэмээн еөрийн үзэмжээр тогтоож 521,886,464.68 төгрөгийн нөхөн татвар 156,565,939-40 төгрөгийн торгууль, 226,339,824.29 төгрөгийн алданги, нийт 904,792,228.38 төгрөгийн төлбөрийг төлүүлэхээр шийдвэрлэснээр бидний хууль ёсны эрх ашигт халдаж бидний эрхийг ноцтойгоор зөрчсөн юм. Гэтэл анхан шатны шүүхээс хэргийг хянан хэлэлцээд нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэхдээ Татварын улсын байцаагч нарын хууль бус үйлдлийг нотолсон, шүүхэд гаргаж өгсөн нотлох баримтуудыг дутуу, буруу үнэлж, мөн хуулийг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн нь уг шүүхийн шийдвэрийг бүхэлд нь хүчингүй болгож, нэхэмжлэлийг хангаж шийдвэрлэх үндэслэлийг болгож байна.

Түүнчлэн Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 107.4 дэх хэсэгт заасныг анхан шатны шүүхийн шийдвэр нь шаардлагыг хангаагүй байна.

          Иймд Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн 2019 оны 11 сарын 05-ны өдрийн 771 дүгээр шийдвэрийг хүчингүй болгож, нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж, Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 18 дугаар зүйлийн 14-д заасны дагуу бидний хөндөгдсөн эрх ашгийг хамгаалж өгнө үү” гэжээ.

ХЯНАВАЛ:

          Анхан шатны шүүхийн шийдвэр хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий байх тул хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нарын давж заалдах гомдлыг хангахгүй орхив.

          Нэхэмжлэгч “Т м” ХХК нь 2009-2016 онд “Э р” ХХК-ийн уурхайн үндсэн үйл ажиллагаа буюу хөрс хуулалт, нүүрс олборлолт, уул уурхайн олборлолтын үйл ажиллагааг удирдлага болгон тоног төхөөрөмжөөр ханган, мэргэжлийн ажиллагсдын сургалт, дадлагажуулалт зэрэг чиглэлээр “Л А” нэрээр үндсэн гүйцэтгэгчээр, 2016-2020 онд хэрэгжих дуусах “Р Т” компанийн хэрэгжүүлж байгаа “О т” ХХК-аас алтны гүний уурхайн налуу ам барих төслийг “Х а” ХХК-тай хамтран хэрэгжүүлэхээр ажилладаг байна.

          Татварын ерөнхий газрын татварын улсын байцаагч нар “Т м” ХХК-ийн 2012-2016 оны албан татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийж, 2017 оны 210020532 дугаар актаар  /Хавсралт 1-ийн Тогтоох хэсгийн 1.1 дэх хэсэг/ Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.1, 14 дүгээр зүйлийн 14.3-т заасныг зөрчиж, 2012-2016 ондуудад ... толгой компаниудаас санхүүжилт мэт хүлээн авсан харилцан хамаарал бүхий хуулийн этгээд хооронд үнэ төлбөргүй санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэн урт хугацаат өр төлбөрийн дүнг нэмэгдүүлсэн зөрчилд зээлийн хүүгийн хувийг ОУ-ын санхүүгийн зах зээлийн дундаж хүүгийн тооцооллоор тооцож, нимгэн капиталжуулалтын зохицуулалт хийж аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар ногдуулалт төлөлтийн тайланд тусгаагүй, татвар суутган ногдуулан төлөөгүй нийт 21,046,561,718.40 төгрөгийн зөрчлийг ногдол ашгийн орлого гэж үзэн, 2,104,656,17.8 төгрөгийн нөхөн татвар, 631,396,851.6 төгрөгийн торгууль ногдуулж, 1,052,328,085.9 төгрөгийн алданги ногдуулахаар шийдвэрлэжээ.

Актыг эс зөвшөөрч гомдол гаргасны дагуу Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөл 2018 оны 12 дугаар сарын 21-ний өдрийн 40 дүгээр тогтоолоор актын энэ хэсэгтэй холбоотой “зээлийн эргэн төлөлт хийснийг татварын улсын байцаагч нар харгалзаж тооцоогүй” гэх үндэслэлээр тооцооллын алдааг засаж, төлбөрийн зарим хэсгийг багасгасан боловч нэхэмжлэгч нь үлдэх төлбөр болох 904,792,228.38 төгрөгийг төлүүлэхээр шийдвэрлэсэн хэсгийг хүчингүй болгуулахаар нэхэмжлэл гаргасныг анхан шатны шүүх бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосон нь үндэслэлтэй байна.

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нар давж заалдах гомдолдоо: “... шүүх Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 14.3-д заасныг буруу тайлбарлан хэрэглэж, зээлдүүлэгчийг хөрөнгө оруулагчтай адилтган үзсэн татварын улсын байцаагч нарын тайлбарыг үндэслэлтэй гэж үзсэн нь буруу. Компанийн тухай болон Хуулийн этгээдийн бүртгэлийн тухай хуульд хөрөнгө оруулагч буюу хувьцаа эзэмшигчийн талаар зохицуулалт байхад дур зоргоороо хуульд зааснаас өөрөөр тодорхойлсон ...” гэжээ.

          Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай /2006 оны/ хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.3-д “Хөрөнгө оруулагчаас албан татвар төлөгчид олгосон зээлийн дүн өмнө нь оруулсан хөрөнгө оруулалтын хэмжээнээс гурав дахинаас илүү гарсан бол ийнхүү илүү гарсан зээлд төлсөн хүүгийн төлбөрийг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцохгүй бөгөөд түүнийг тухайн хөрөнгө оруулагчийн ногдол ашигт тооцож албан татвар ногдуулна” гэж заажээ.

          Нэхэмжлэгч “Т м” ХХК нь харилцан хамаарал бүхий Хонкконгод бүртгэлтэй “Лейтон контракторс Ази лимитед”  (Leighton Contractors (Asia) Limited) компаниас зээл /санхүүжилт/ авч, нягтлан бодох бүртгэлдээ тусгахдаа Хөрөнгө оруулагчид өглөг гэж бүртгэн, зээл, зээлийн хүүгийн талаар бүртгээгүй, уг зээл /санхүүжилт/-ийн хэмжээ нь тус компанийн дүрмийн сангийн хэмжээнээс /3 дахинаас дээш/ хэтэрсэн бөгөөд энэ талаар хэргийн оролцогчид маргаагүй байна.  

          Харин Актаар уг “зээлдэгч”-ийг дээрх хуульд заасан “хөрөнгө оруулагч” гэж үзсэнтэй холбоотой маргажээ.

Нэхэмжлэгч “Т м” ХХК нь анх 2007 оны 09 сарын 03-ны өдөр “Л” ХХК нэртэйгээр, 100 хувь хувьцаа эзэмшигч нь Хонкконгод бүртгэлтэй, “Л А л” (Leighton (Asia) Limited) компани, 11870,000 төгрөгийн дүрмийн сантайгаар Монгол Улсын хуулийн этгээдийн бүртгэлд бүртгэгдсэн,

2009 оны 05 сарын 11-ний өдөр 100 хувь хувьцаа эзэмшигч нь “Л а л” (Leighton (Asia) Limited) компанийн 100 хувь охин компани болох Сингапур улсад бүртгэлтэй, “Л А С П Т У ЛТД” (Leightin Asia Southern Pty Limited) компани болж өөрчлөгдсөнийг, мөн дүрмийн сангийн хэмжээ 210,950,000 төгрөг болсныг улсын бүртгэлд бүртгэсэн, 

2015 оны 07 сарын 07-ний өдөр (“Л А л” (Leighton (Asia) Limited) компани нь Австрали улсад бүртгэлтэй, “Т П Т У л” (Thiess PTY Limited) компанид өөрийн хувьцаагаа шилжүүлсэнтэй холбоотойгоор) нэхэмжлэгчийн  хувьцааг 100 хувь эзэмшигчээр “Т П Т У л” компанийн 100 хувь охин компани болох Сингапур улсад бүртгэлтэй “Аусиндо холдингс Пи ти ЛТд” (Ausindo Holding Pte Ltd ) компани бүртгэгджээ.

          “Л а л” (Leighton (Asia) Limited), зээлдүүлэгч  (Leighton Contractors (Asia) Limited), “Т П Т У л” (Thiess PTY Limited) компаниуд нь Австрали улсад бүртгэлтэй “ЛЕЙТОН” группэд (Leighton group) харьяалагддаг компаниуд бөгөөд уг групп нь 2015 онд нэрээ сольж “С групп лимитед” (CIMIC GROUP LIMITED) нэртэй болсон нь хэргийн оролцогчдын тайлбар, хэрэгт авагдсан баримтуудаар тогтоогджээ.

          “С” группийн (CIMIC GROUP LIMITED) бүтцээс үзвэл нэхэмжлэгч “Т м” ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигч “А х П Т ЛТД” компани болон зээлдүүлэгч “Лейтон контракторс (Ази) лимитед” компаниуд нь тус “С” группэд харьяалагддаг,  удирдлага, хяналт шалгалт болон хөрөнгөд шууд бусаар оролцдог байх бөгөөд эдгээр компанийн үйл ажиллагаанаас ашгийг хүртэх этгээд нь “С” групп (CIMIC GROUP LIMITED) байх тул “Л к Л ” (Leighton Contractors Limited) компаниас олгосон санхүүжилт буюу зээлийг хөрөнгө оруулагчаас олгосон зээлтэй адилтган үзсэн анхан шатны шүүхийн дүгнэлтийг буруутгах үндэслэлгүй. 

          Нэхэмжлэгч “Т м” ХХК нь Монгол Улсын хуулийн этгээд боловч 100 хувь гадаадын хөрөнгө оруулалттай, мөн үндэстэн дамнасан корпорацийн харьяа компаниудын нэг байх тул үүсгэн байгуулагч, хувьцаа эзэмшигч, хөрөнгө оруулагчийн талаарх ойлголт, хамаарлыг татварын эрх зүйн харилцаанд зөвхөн Монгол Улсын Компанийн тухай хуулийг үгчилж тайлбарлан зөвхөн хувьцаа эзэмшигчийг хөрөнгө оруулагч гэж үзэх боломжгүй юм.

          Иймд хууль буруу хэрэглэж “хувьцаа эзэмшигч” биш этгээдийг “хөрөнгө оруулагч” гэж үзсэн гэх, хуулийн этгээдийн бүртгэлийн газраас ирүүлсэн цорын ганц хувьцаа эзэмшигч нь “А х П т Л” компани болох талаарх баримтыг үнэлээгүй” гэх, шүүх энэхүү үндэслэлээ огт тайлбарлаагүй гэх үндэслэлүүдээр гомдлыг хангах үндэслэлгүй байна.

Тэрээр давж заалдах гомдолд “... Сангийн сайдын 2007 оны 86, 2015 оны 353 дугаар тушаалуудаар батлагдсан “Жишиг үнэ хэрэглэх” болон “Бодит үнэ тооцох” аргачлалууд нь хэм хэмжээний актын нэгдсэн бүртгэлд бүртгэгдээгүй. Шүүх Татварын ерөнхий хуулийн 48.1.1, 48.1.2-т зааснаар жишиг хүүг хэрхэн зөв тогтоосон талаар үндэслэл бүхий тайлбар өгөөгүй орхисон” гэжээ.

Сангийн сайдын 2007 оны 86 дугаар тогтоолоор баталсан “Жишиг үнэ хэрэглэх аргачлал” нь харилцан хамаарал бүхий аж ахуй нэгжийн орлогын албан татвар төлөгч хоорондоо зах зээлийн үнээс ялгаатай үнээр ажил гүйлгээ хийсэн тохиолдолд “жишиг үнэ” тооцох арга зүйг тогтоосон, шинээр эрх зүйн харилцааг зохицуулаагүй, харин татварын хуулийн заалтыг хэрэгжүүлэхдээ тооцооллыг хийх аргачлал байх тул “хэм хэмжээ тогтоосон акт” гэж үзэхгүй.

Үүнээс гадна нэхэмжлэгчээс эдгээр хуулийн заалтыг аргачлал хэрэглэхгүйгээр шууд бусаар татварын ногдлыг тодорхойлох боломжгүй талаар үндэслэлтэй тайлбар гаргасан бөгөөд татварын улсын байцаагчаас татварын хуулийг хэрэгжүүлэхэд ашигласан уг аргачлалын “Татварын алба нь жишиг үнийг тогтоохдоо Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллагаас баталсан зөвлөмжийг ашиглаж болно” гэсэн заалт, жишиг хүү тогтоохдоо ашигласан “харьцуулагдах үнийн арга”-тай холбоотой заалтууд нь Үндсэн хууль, бусад хуулийг зөрчөөгүй байх тул татварын улсын байцаагч нь уг заалтуудыг хэрэглэсний улмаас нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчигдөхөөргүй байна.

Дээрх үндэслэлүүдээр шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нарын давж заалдах гомдлыг хангахгүй орхилоо.