Э.Т-ы нэхэмжлэлтэй

иргэний хэргийн тухай

Монгол Улсын дээд шүүхийн шүүгч Б.Ундрах даргалж, шүүгч Г.Алтанчимэг, Г.Цагаанцоож, Д.Цолмон, Х.Эрдэнэсувд нарын бүрэлдэхүүнтэй тус шүүхийн танхимд хийсэн хяналтын шатны иргэний хэргийн шүүх хуралдаанаар

Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2018 оны 11 дүгээр сарын 05-ны өдрийн 181/ШШ2018/02275 дугаар шийдвэртэй,

Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2019 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдрийн 76 дугаар магадлалтай, 

Э.Т-ы нэхэмжлэлтэй

МУИС-д холбогдох, 

Олгогдоогүй илүү цагийн нэмэгдэл хөлс 1.428.900 төгрөг, түүний алданги 132.887 төгрөг, нийт 1.561.787 төгрөг гаргуулж, олгогдох цалин хөлснөөс ногдох нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлж, дэвтэрт бичилт хийхийг даалгуулах тухай иргэний хэргийг

Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Д.О-ийн хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг үндэслэн

Шүүгч Г.Алтанчимэгийн илтгэснээр хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгч Э.Т-, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Д.О-, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Э, нарийн бичгийн дарга Г.Сувд-Эрдэнэ нар оролцов.

Нэхэмжлэгч Э.Т-ы шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлд: ...Миний бие 1997 онд МУИС-д дагалдан багшаар ажилд орж, 1999 онд жинхлэн, 2000 оноос 2007 он хүртэл Япон улсад сурч ажиллаж байгаад 2007 оноос МУИС-д ахлах багшийн орон тоон дээр эргэн ажилдаа орж, өнөөг хүртэл багшилж байна. 2014 онд надтай хөдөлмөрийн гэрээг шинэчлэн байгуулж, гэрээний гол нөхцөлүүдийн талаар хэлэлцэн тохиролцож уг гэрээний 1.2-д гүйцэтгэх ажил үүргийг тодорхой зааж, сургалтын А цаг нь 15 ББЦ, Б цаг буюу эрдэм шинжилгээ хийх цаг 6 ББЦ, бусад В ББЦ цаг нь 5 байхаар зааж нийт 26 багц цагийн ажлыг гүйцэтгэхээр тохиролцож хөдөлмөрийн гэрээг байгуулсан. Гэтэл 2017-2018 оны хичээлийн жилд миний бие А цаг буюу сургалтын цаг 15 ББЦ заах байсныг 18 ББЦ зааж, 3 илүү багц цаг гарсан боловч энэхүү илүү цагийн нэмэгдэл хөлс 1.428.900 төгрөгийг надад олголгүй хууль ёсны эрх ашгийг маань хохироосон. МУИС-ийн Захиргааны зөвлөлөөс 2018 оны 6 дугаар сарын 13-ны өдөр гаргасан шийдвэр нь Үндсэн мэргэжлийн хичээл заадаг, 12 жилийн дотор доктор хамгаалаагүй МУИС-ийн багш нарын сургалтын цагийн ачааллыг тооцохдоо А цагийг 21 кредитээр тооцох нь зүйтэй гэсэн шийдвэр гаргасан. Мөн МУИС-ийн захирлын 2018 оны 6 дугаар сарын 18-ны өдрийн Б/256 дугаар тушаалаар ээлжийн амралтыг тооцсон. МУИС-ийн Шинжлэх ухааны сургуулийн захирал МУИС-ийн Захиргааны зөвлөлөөс тооцохоор шийдвэрлэсэн чиглэлийн дагуу та бүхний багц цагийг тооцсон гэсэн хариуг өгсөн ба улмаар МУИС-ийн Хөдөлмөрийн маргаан таслах комисст өргөдлөө 2018 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдөр гаргасан боловч Хөдөлмөрийн маргаан таслах комиссын журамд заасны дагуу 14 хоногийн дотор шийдвэрлэж хариу өгсөнгүй. Тиймээс шүүхэд нэхэмжлэл гаргасан байгаа ба Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 141 дүгээр зүйлийн 141.4 дэх хэсэгт заасны дагуу 2018 оны 6 дугаар сарын 18-ны өдрийн тушаалаас өнөөдрийг хүртэлх олгогдоогүй нэмэгдэл хөлсний алданги нь 132.887 төгрөг болно. Иймд олгогдоогүй илүү цагийн нэмэгдэл хөлсний алданги 132.887 төгрөг, нийт 1.561.787 төгрөг гаргуулж, уг олгогдох цалин хөлснөөс ногдох нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалыг нөхөн төлүүлж эрүүл мэндийн болон нийгмийн даатгалын дэвтэрт нөхөн бичилт хийхийг даалгаж өгнө үү гэжээ.

Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Э-ы шүүхэд гаргасан тайлбарт: ...МУИС-ийн Профессор багш ажиллуулах журмыг Монгол Улсын Дээд боловсролын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.6 дах хэсэгт заасны дагуу МУИС-ийн Эрдмийн зөвлөлөөр хэлэлцэж баталсан. Журмаар Их сургуулийн багшийн тухайн албан тушаал, тус бүрээр гүйцэтгэх ажлын ачааллын ноогдлыг тогтоосон. Одоо мөрдөгдөж буй Профессор багш ажиллуулах журам МУИС-ийн Эрдмийн зөвлөлөөр 2014 оны 12 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуралдаанаар хэлэлцэгдэж шийдвэрлэсний дагуу 2014 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн A/414 дүгээр тушаалаар батлан мөрдөгдөж эхэлсэн. Журмын 2.5-д Үндсэн мэргэжлийн хичээл заадаг багш МУИС-д багшаар томилогдсоноос хойш 12 жилийн дотор докторын зэрэг хамгаалах шаардлагатай. Докторын зэрэг хамгаалаагүй боловч бусад бүх болзлыг биелүүлсэн тохиолдолд хөдөлмөрийн гэрээг 1 жилээр сунгаж болно. Тэнхимд тухайн мэргэжлийн багш хүрэлцээгүй, заалгах цаг хүрэлцээтэй нөхцөлд тэдгээр багшийг холбогдох тэнхим, салбар, бүрэлдэхүүн сургуулийн саналыг үндэслэн зөвхөн сургалтын багц цаг биелүүлэх нөхцөлөөр ажиллуулж болох бөгөөд энэ тохиолдолд эрдэм шинжилгээний багц цагийг сургалтын багц цагаар шилжүүлж гүйцэтгүүлнэ. Энэ шаардлагыг хангаагүй тохиолдолд МУИС-д үргэлжлүүлэн ажиллуулах боломжгүй гэж үзнэ гэж заасан. МУИС-ийн захиргаа болон багш ажилтнууд байгууллагын дотоодод мөрдөгддөг дүрэм, журмыг биелүүлэх үүргийг МУИС-ийн дүрэм болон хөдөлмөрийн дотоод журмын дагуу хүлээсэн. МУИС-ийн захиргааны зүгээс бүрэлдэхүүн сургуулиудад тус журмын үйлчлэлд хамрагдах багш нарын сургалтын багц цагийн ноогдлыг тооцохдоо Профессор багш ажиллуулах журмыг мөрдлөг болгохыг удаа дараа анхааруулсаар ирсэн бөгөөд үүний дагуу Хууль зүйн сургууль, Бизнесийн сургууль, Хэрэглээний шинжлэх ухаан, инженерчлэлийн сургууль, Шинжлэх ухааны сургуулийн захирлууд тус журмын үйлчлэлд хамрагдаж буй багш нартай хөдөлмөрийн гэрээг шинэчлэн байгуулах ажлыг 2017-2018 оны хичээлийн жилийн эхэнд зохион байгуулсан. Журмын үйлчлэлд хамрагдаж буй багш нарт удаа дараа цагийн ноогдлыг МУИС-ийн Профессор багш ажиллуулах журмын 2.5-д заасны дагуу тооцно гэдгийг хүн тус бүрээр мэдэгдэж мэдэгдэх хуудас гардуулж байсан. МУИС-ийн хэмжээнд энэ үйлчлэлд хамрагдаж буй нийт 60 гаруй багш байгаа бөгөөд бүрэлдэхүүн сургуулийн захирлуудад эрх шилжүүлсний дагуу хөдөлмөрийн гэрээг шинэчлэн байгуулж 2017-2018 оны хичээлийн жилийн төгсгөлд журмын дагуу цагийн ноогдлыг тооцож тооцоог хийсэн. Э.Т- тус сургуульд анх багшаар ажилд орсноос хойш докторын зэрэг хамгаалаагүй тул МУИС-ийн Профессор багш ажиллуулах журмын 2.5-д заасны дагуу эрдэм шинжилгээний багц цагийг сургалтын багц цагт шилжүүлэн тооцох журмын заалтын үйлчлэлд хамаарч байгаа юм. Иймд Шинжлэх ухааны сургуулийн ахлах багш Э.Т-ы цагийн ноогдлыг бусад журмын үйлчлэлд хамрагдсан багш нарын адил гүйцэтгэвэл зохих 26 багц цагийн тооцоог хийсэн болно. МУИС-ийн зүгээс Э.Т-ы хөдөлмөрлөх эрхэд халдаж, эрх ашгийг хөндсөн ямар нэг хууль бус үйлдэл байхгүй тул нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгон шийдвэрлэж өгнө үү гэжээ.

Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2018 оны 11 дүгээр сарын 05-ны өдрийн 181/ШШ2018/02275 дугаар шийдвэрээр Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 128 дугаар зүйлийн 128.1.5, 128.1.11, 141 дүгээр зүйлийн 141.4, 47 дугаар зүйлийн 47.1 дэх хэсэгт заасныг баримтлан МУИС-д холбогдуулан илүү цагийн хөлс, алданги нийт 1.561.787 төгрөг гаргуулах, нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл нөхөн төлүүлж, дэвтэрт бичилт хийхийг даалгах тухай Э.Т-ы нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1-т заасныг баримтлан нэхэмжлэгчийн улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 39.940 төгрөгийг улсын төсвийн орлого болгож шийдвэрлэжээ.

Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2019 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдрийн 76 дугаар магадлалаар Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2018 оны 11 дүгээр сарын 05-ны өдрийн 181/ШШ2018/02275 дугаар шийдвэрийн тогтоох хэсгийн 1 дэх заалтыг Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.2, 128 дугаар зүйлийн 128.1.11, 141 дүгээр зүйлийн 141.4 дэх хэсэгт заасан үндэслэл тогтоогдоогүй байх тул хариуцагч МУИС-иас илүү цагийн нэмэгдэл хөлс, алданги нийт 1.561.787 төгрөг гаргуулах, нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл нөхөн төлүүлж, дэвтэрт бичилт хийхийг даалгах тухай Э.Т-ы нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосугай гэж өөрчлөн найруулж, шийдвэрийн бусад заалтыг хэвээр үлдээж, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 162 дугаар зүйлийн 162.4 дэх хэсэгт зааснаар нэхэмжлэгчээс давж заалдах гомдол гаргахдаа улсын тэмдэгтийн төлсөн 39.940 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээж шийдвэрлэсэн байна.

Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Д.О- хяналтын журмаар гаргасан гомдолдоо: ...Шүүх хуулийг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн, хэргийн үйл баримт, нотлох баримтыг дутуу үнэлж, тогтоосон. Нэхэмжлэгч Э.Т- нь МУИС-тай 2014 оны 12 сарын 03-ны өдөр Хөдөлмөрийн гэрээгээ шинэчлэн байгуулсан ба өнөөдрийг хүртэл талууд тохиролцож гэрээнд ямар нэгэн өөрчлөлт оруулаагүй, тухайн гэрээнд заасны дагуу ажил үүргээ гүйцэтгэж хөдөлмөрийн харилцаанд орж байна. Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.2-т заасан “Ажил олгогч нь хөдөлмөрийн үр дүнд тохирсон цалин хөлс олгох... үүрэгтэй”, 49 дүгээр зүйлийн 49.1-т “Ажилтны цалин хөлсийг ...хөдөлмөрийн үр дүнд тохируулан олгохоор” заасан. Гэтэл гэрээний нөхцлийг ажил олгогч өөрийн санаачилгаар өөрчилж илүү цагийн нэмэгдэл тооцох боломжтой сургалтын А цагийг 21 багц цаг болгож нэмэгдүүлснээр ажилтан Э.Т-ы авах ёстой нэмэгдэл хөлсийг олгохгүйгээр хасч тооцсон байна. Хариуцагчийн хууль зөрчсөн үйлдлийг анхан шатны шүүх зөвтгөж “....Э.Т- нь МУИС-д 12 жил ажилласан, Профессор багш ажиллуулах журамтай танилцсан, хөдөлмөрийн дотоод журмыг биелүүлэх үүргээ зөрчсөн...” гэсэн бол давж заалдах шатны шүүх “...нэхэмжлэгч нь гэрээний 3.1.1-т холбогдох хууль тогтоомж, хөдөлмөрийн дотоод журам болон МУИС-д профессор багш ажлуулах журамд зааснаар багшийн үүрэг хүлээсэн болох нь нотлогдож байна...” гэж хэт нэг талын эрх ашгийг харгалзаж, хууль зүйн үндэслэлгүй дүгнэлт гаргасан. Нөгөө талаар шүүх ажил олгогчийн хүний эрхийг зөрчсөн үндэслэлгүй шаардлага, ахлах багш нар хөдөлмөрийн гэрээг яагаад шинэчлэн байгуулахаас татгалзаж байгаа тухай хэргийн үйл баримтыг үнэн зөв тогтоох чухал асуудлыг орхигдуулсан. Шүүх ажилтан нь ажил олгогчийн шаардлага, саналыг заавал биелүүлэх ёстой мэтээр дүгнэж байгаа нь хуулийг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн болохыг харуулж байна. Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 24 дүгээр зүйлийн 24.1-д “Байнгын ажлын байранд заавал хөдөлмөрийн гэрээ байгуулах ёстой”-г заасан. Мөн Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 5.1-д “Ажил олгогч нь ажилтнаас хөдөлмөрийн гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэхийг шаардах эрхтэй” гэж заасан байтал тухайн байнгын ажлын байранд Хөдөлмөрийн гэрээнд заагдаагүй нөхцөлөөр ажил, үүрэг гүйцэтгэхийг шаардсан ажил олгогчийн үйлдлийг зөвтгөх хууль зүйн үндэслэл харагдахгүй байна. Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 21 дүгээр үйлийн 21.1-т "Хөдөлмөрийн гэрээнд дараах гол нөхцлийг тохирно”, 21.1.2-т “ажлын байрны тодорхойлолтод заасан ажил, үүрэг” гэж заасны дагуу Хөдөлмөрийн гэрээний гол нөхцөл буюу ажил, үүргийг гэрээний 1.2 дахь хэсэгт тодорхой тохиролцсон байгааг анхаарах нь чухал юм. Давж заалдах шатны шүүхийн магадлалд “...хүчингүй болсон журмыг үндэслэсэн хөдөлмөрийн гэрээний 1.2 дах заалтыг үндэслэн 3 цагийн багцын хөлсийг гаргуулах хууль зүйн үндэслэлгүй байгаа тул...” гэсэн байгаа нь Шүүх хэрэгт авагдсан нотлох баримт, хэргийн үйл баримтыг дутуу үнэлсэн гэж үзэхээр байна. Учир нь Хөдөлмөрийн гэрээ 2014 оны 12 сарын 03-ны өдөр шинэчлэн байгуулагдсан бөгөөд 2014 оны 12 сарын 22-ны өдөр МУИС-д Профессор багш ажиллуулах журмыг шинэчлэн баталсан. Хөдөлмөрийн гэрээний 1.2-т заасан /А-15, Б-6. В-5/ ажлын ачаалал нь шинэ баталсан гэх журмын 10.4-т заасан “ахлах багш”-ийн хийж гүйцэтгэх ажлын ачаалал /А-15, Б-6, В-5/-ыг тодорхойлсон заалттай нийцэж байгаа ба зөвхөн хуучин хүчингүй болсон журамд нийцүүлэн гэрээний 1.2 хэсгийг тогтоосон мэтээр ойлгож, хэргийг шийдвэрлэсэн нь буруу юм. Өөрөөр хэлбэл гэрээнд заасан нөхцөл шинэ батлагдсан журамд нийцэж байсан учир ажил олгогчоос 2014-2017 он хүртэл 3 жилийн турш тухайн ахлах багш нарт А-15, Б-6, В-5 гэсэн гэрээнд заасных нь дагуу ажлын үзүүлэлтийг нь тооцож, илүү цагийн хөлсийг хэвийн олгож байсан нь талуудын тайлбар, хэрэгт авагдсан баримтаар нотлогддог. Анхан шатны шүүхийн “...Сургуулийн захиргаанаас хөдөлмөрийн гэрээг шинэчлэн байгуулахыг нэхэмжлэгчээс шаардсан боловч уг нөхцөл, шаардлагын дагуу гэрээ байгуулан ажиллах боломжгүй гэж нэхэмжлэгч нь гэрээг шинэчлэн байгуулаагүй... нэхэмжлэгч Э.Т- нь Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 6.2-т заасан хөдөлмөрийн дотоод журам биелүүлэх үүргээ зөрчсөн...” хэмээн дүгнэсэн нь хэргийн үйл баримтын талаарх бодитой дүгнэлт гаргаагүйг харуулах ба хэрэглэх ёстой хуулийг хэрэглээгүй гэж үзэхээр байна. Учир нь Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.2-т “Аль нэг тал дангаараа хөдөлмөрийн гэрээний заалтыг өөрчилж болохгүй” гэж, Хөдөлмөрийн гэрээний 6.3-т ч “Талууд харилцан тохиролцож хөдөлмөрийн гэрээнд нэмэлт, өөрчлөлт оруулна” гэж тус тус заасан байтал ажил олгогч дангаараа ажилтны Хөдөлмөрийн нөхцлийг дордуулсан хөдөлмөрийн гэрээг шинэчлэн байгуулахыг тулгасан шаардлагыг хуульд нийцэж байгаа мэтээр зөвтгөж дүгнэсэн байна. Хариуцагч “Профессор багш ажиллуулах журам”-ын 2.5-д зааснаар багц цагийг шилжүүлэн тооцож байгаа тухай тайлбарладаг боловч тухайн журмынх нь 14.7-д “Багш тухайн хичээлийн жилийн эхэнд хөдөлмөрийн гэрээ байгуулахдаа эрдэм шинжилгээний ажлын ноогдлоо сургалтын ажлаар, эсвэл сургалтын ноогдлоо эрдэм шинжилгээний ажлаар нөхөхөөр тусгаж болох ба гэрээнд заагаагүй нөхцөлд цаг шилжүүлэн тооцох бол энэ журмын 14.6 дугаар заалтыг баримтлана. Ерөнхий суурь хичээл заадаг үндсэн багш болон зөвлөх профессор, зөвлөх дэд профессор хөдөлмөрийн гэрээнд тусгасны үндсэн дээр эрдэм шинжилгээний ажлын ноогдлыг сургалтын үйл ажиллагаагаар шилжүүлэн гүйцэтгэж болно” гэж заасны дагуу Эрдэм шинжилгээний цаг (Б)-аа сургалтын цаг (А)-аар тооцуулах бол заавал хөдөлмөрийн гэрээнд тусгасны дараа шилжүүлэн тооцохоор ойлгогдож байна. Гэрээнд энэ тухай нэмэлт, өөрчлөлт оруулаагүй тохиолдолд 2.5-д заалт хамаарахгүй болно. Хэргийн үйл баримтын тухайд ахлах багш нар дээрх хууль бус шаардлагыг эсэргүүцэн 2017 оны 9 сараас эхлэн хөдөлмөрийн маргаан таслах коммис, сургуулийн захиргаа зэрэгт гомдол гаргасан ба Сургуулийн захирлын тушаалаар захиргаа болон ажилтны төлөөллийг оролцуулан “ажлын хэсэг” байгуулсан. Энэ ажлын хэсэг 2018 оны 4 сарыг хүртэл ажиллаж, дүгнэлтээ Сургуулийн захиргаанд уламжилсан тухай талууд тайлбарладаг. Сургуулийн захиргаа ажлын хэсгийн дүгнэлтийг үндэслэн 2018 оны 6 сард 2017-2018 оны хичээлийн жилд Сургалтын А цагийг 21 кредитээр тооцох болсоноо мэдэгдсэн. Гэтэл ахлах багш нар 2017 оны 5 сард оюутны хичээл сонголтоос хамаарч гаргасан төлөвлөгөөнийхөө дагуу 2017-2018 оны хичээлийн жилд Сургалтын багц цагаа цуглуулж хичээлээ заасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл ажил олгогч, ажилтан нар гэрээний гол нөхцлийн талаар маргаантай байх хугацаанд буюу 2017-2018 оны хичээлийн жилд сургалтын цагийг 15 кредитээр тооцож, илүү цагийн хөлсийг олгох нь зүй ёсны хэрэг бөгөөд шударга ёсонд нийцнэ. Гэтэл шүүхээс хэргийн үйл баримтыг дутуу үнэлж, дүгнэж маргаан бүхий хугацааны турш нэгэнт гүйцэтгэсэн ажлын үр дүнд илүү цагийн цалин хөлс олгох ёсгүй мэтээр дүгнэж ажилтны эрх ашгийг хохироосон байна. МУИС-ийн захиргаанаас 12 дээш жил ажилласан ахлах багш нарыг ялгаварласан үйлдэлд шүүхээс дүгнэлт өгөөгүй. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 2-т “Хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. Хүн бүр эрх зүйн этгээд байна” гэсэн ба Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.2-т "Хөдөлмөрийн харилцаанд үндэс, угсаа, арьсны өнгө, нас, эрэгтэй, эмэгтэй, нийгмийн гарал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, боловсрол, шашин шүтлэг, үзэл бодлоор нь ялгаварлах, хязгаарлах, давуу байдал тогтоохыг хориглоно.” гэж заасан байтал МУИС-ийн захиргаа “ахлах багш” нарыг “Профессор, багш ажиллуулах журам”-ын 2.5 дахь заалтыг үндэслэн ялгаварлаж байгаа тухай нэхэмжлэгч талаас тайлбарласан байдаг. Хэрэгт авагдсан баримтуудаас харвал дээрх 2.5 дахь заалт нь хөдөлмөрийн харилцаан дахь ялгаварласан шинжийг агуулсан байна. Тухайлбал “Үндсэн мэргэжлийн багш”, “МУИС-д 12 жил ажилласан багш” гэж заасан нь Үндсэн мэргэжлийн хичээлээс өөр хичээл заадаг, тухайн сургуульд 12-с дээш жил ажилласан багш нарт хамаарахгүй, Мөн өөр сургуульд багшилж байгаад үргэлжлүүлэн МУИС-д ахлах багшаар ажиллаж эхэлсэн багшаар 12 жилээс дээш ажилласан багш нарт хамаарахгүй заалт байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл адил түвшиний ахлах багшийн орон тоонд ажиллаж буй, багшаар ажилласан жил нь 12-с дээш жил ажилласан багш нарт ийнхүү ялгамжтай хандаж байгаа нь хөдөлмөрийн харилцаан дахь ялгавласан байдлыг харуулж байна. Ижилхэн статус бүхий ахлах багш нарт өөр өөр нөхцөл бүхий Хөдөлмөрийн гэрээг санал болгож байгаа нь дээр дурьдсан хууль дахь ялгаварласан шинжтэй үйлдэл болсон ба энэ тухай шүүхийн хэлэлцүүлгийн явцад тайлбарласан байтал шүүх харгалзаж үзэлгүй хэргийг шийдвэрлэсэн. Шүүхээс хариуцагчийн татгалзлын үндэслэлээ нотолж буй “МУИС-д Профессор багш ажиллуулах журам”-ын 2.5 дах заалтаар “ахлах багш”-д докторын зэрэг хамгаалах шаардлага тавьсныг зөвтгөж дүгнэсэн. Шүүх аливаа хэргийг шийдвэрлэхэд шаардлага, татгалзал, нотлох баримтууд нь хуульд нийцсэн, хүний эрхийг зөрчиж буй эсэхийг нягталж, анхаарч үзэх ёстой. Ахлах багш докторын зэрэг хамгаалах ёстой гэх шаардлага нь хууль зөрчсөн. Ахлах багш Э.Т- болон бусад багш нарт докторын зэрэг хамгаалахыг үүрэг болгож, шаардлага тавьж байгаа нь Монгол улсын хууль, тогтоомжид заасан шаардлагаас давсан шаардлага болсон гэж харагдаж байна. Монгол улсын Боловсролын сайдын 2003 оны 05 сарын 01-ны өдрийн 139 дүгээр тушаалын 1-р хавсралт “Их сургууль, дээд сургууль, коллежийн багшийн албан тушаалын орон тоонд тавигдах нийтлэг шаардлага” гэх баримт бичигт “ахлах багш”-д дараах шаардлага тавигдаж байна. Үүнд тодорхой чиглэлээр судалгаа хийдэг, эрдэм шинжилгээний төсөлт ажил, хурал, семнарт биечлэн оролцдог байх, салбар нэгжийн хүрээнд сургалт, эрдэм шинжилгээний ажлыг чанартай гүйцэтгэдэг болохоо тодорхой үр дүнгээр харуулдаг байх, магистраас доошгүй зэрэгтэй байх, багшид тавих нийтлэг шаардлагыг бүрэн биелүүлдэг, бусдыг үлгэрлэн дагуулдаг байх гэж тодорхой заасан байна. Өөрөөр хэлбэл ахлах багш 10 жил ч, 20 жил ч ажилласан дээрх шаардлагад нийцэж байвал ажлаа гүйцэтгэж болохоор байна. Гэтэл анхан шатны шүүхээс “...захиргаа өөрийн зорилго, зорилтыг хэрэгжүүлэх, боловсон хүчнээ чадавхижуулах үүднээс өөрийн сургуульд 12 ба түүнээс дээш жил ажилласан багшийн хувьд докторын зэрэг хамгаалсан байх, уг шаардлагыг хангаагүй бол Б цагийг зөвхөн А цагаар тооцохоор дотоод дүрэм журмаараа стандарт шаардлага тогтоосныг буруутгах боломжгүй...” хэмээн хууль, тогтоомжоор тогтоосон шаардлагыг хэтрүүлж байгааг зөвтгөж, хэт ажил олгогчийн эрх ашигт нийцсэн агуулгаар дүгнэж байгаа нь хууль тогтоомжийг буруу тайлбарласан гэж харагдаж байна. Ахлах багш нь доктор, эсвэл магистр зэрэгтэй байгаагаас үл шалтгаалан заах хичээлийн агуулга, хөтөлбөр өөрчлөгдөхгүй гэдгийг хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад нэхэмжлэгч тайлбарлаж, хариуцагч хүлээн зөвшөөрсөн байдаг. МУИС-д Профессор багш ажиллуулах журам”-ыг баталсан сургуулийн эрдмийн зөвлөл, захиргаанд багш нараас боловсрол, мэргэжлийн зэрэг хамгаалахыг шаардах эрх хуулиар олгоогүй. Анхан болон давж заалдах шатны шүүхүүд багшийн эрхийг харгалзаж үзээгүй байна. Боловсролын тухай хуулийн 44 дүгээр зүйлийн 44.1.6-д “Багш судалгаа шинжилгээний ажил хийх, багшийн мэргэжлийн болон боловсролын зэрэг хамгаалах, мэргэжлийн зэрэг хүртэх эрхтэй” гэж зохицуулсан ба энэ нь Монгол улсын үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 7-д заасан Хүний сурч боловсрох үндсэн эрхийг баталгаажуулсан заалт байдаг. Хуульд заасан багшийн мэргэжлийн болон боловсролын зэрэг хамгаалах эрх буюу докторын зэрэг хамгаалах эсэх нь тухайн хувь хүн, багшийн шийдвэрлэх асуудал болж байна. Хуулиар олгосон эрхээ эдлээгүйн төлөө хөдөлмөрийн нөхцөлөө дордуулах, албадан хөдөлмөрлөх, ажлаасаа чөлөөлөгдөх зэрэг арга хэмжээнд хүрэх үр дагаврыг бий болгож байгааг хүлээн зөвшөөрч болохгүй. Тиймээс “МУИС-д Профессор багш ажиллуулах журам”-даа багш нарт докторын зэрэг хамгаалах шаардлага тавьж, хүний эрхийг хохироож байгаа ажил олгогчийн үйлдлийг шүүх зөвтгөж, алдаатай шийдвэр гаргасан нь хэрэглэх ёстой хуулийг хэрэглээгүйг харуулж байна. Мөн МУИС-ийн Эрдмийн зөвлөл, захиргаа нь “Профессор багш ажиллуулах журам”-даа 2.5 дахь заалтыг оруулснаар хууль зөрчиж, өөрийн эрх хэмжээгээ хэтрүүлсэн байх бөгөөд Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 5.1-д “Ажил олгогч нь хууль тогтоомжид нийцүүлэн хөдөлмөрийн дотоод журам баталж мөрдүүлэх”, 130.1-т “Ажил олгогч нь ажилтны төлөөлөгчдийн саналыг харгалзан хөдөлмөрийн дотоод журмыг хууль тогтоомжид нийцүүлэн баталж мөрдүүлэх” зэрэг хуулиар тогтоосон шаардлагыг зөрчсөн байна. Нэхэмжлэгч нь 1999 оны 11 сард МУИС-д багшаар албан ёсоор томилогдсон бөгөөд 2000 оны 10 сард ажлаас чөлөөлөгдсөн. 2007 оны 9 сард МУИС-д дахин багшаар томилогдон ажилласан бөгөөд 2018 оны 6 сар хүртэл нийт 10 жил 9 сар ажилласан. Нэхэмжлэгч нь МУИС-д багшаар томилогдсоноос хойш илүү цагийн нэмэгдэл хөлс тооцох хүртэл нийт 11 жил 8 сар ажилласан байх бөгөөд энэ тухай анхан болон давж заалдах шатны шүүхийн хэлэлцүүлгийн үед нэхэмжлэгч, түүний өмгөөлөгч нар хангалттай тайлбарлаж, нэхэмжлэлийн шаардлагаа дэмжсэн байтал шүүх шийдвэртээ уг тайлбарыг зөвтгөсөн, эсвэл үгүйсгэсэн дүгнэлт гаргаагүй, үнэлж үзээгүй байна. Өөрөөр хэлбэл маргааны үндэслэл болсон “МУИС-д Профессор багш ажиллуулах журам”-ын 2.5 дахь заалтад МУИС-д багшаар томилогдсоноос хойш 12 жил ажилласан бол докторын зэрэг заавал хамгаалах ёстой гэдэг хууль бус шаардлагаа хэрэгжүүлэх багш нарын тоонд нэхэмжлэгч Э.Т- орох ёсгүй байсан ба МУИС-д багшаар ажилласан жил 12 хүрээгүйг тухай нотлох баримтуудыг хэргийн материалд хавсаргасан болно. Шүүх нэхэмжлэгчийг 1997 оны 09 сарын 01-нээс дагалдан багшаар ажилласан гэж байгаа хэдий ч тэрээр МУИС-д 1999 оны 11 сард багшаар томилогдон ажилласан байх тул түүний ажилласан хугацааг 1999 оноос тооцох нь зүйтэй юм. Давж заалдах шатны шүүх нэхэмжлэгч Э.Т-ыг 1998 оны 09 сарын 01-нээс багшаар томилогдсон хэмээн зөрүүтэй ойлгож, шийдвэрээ гаргасан байна. Иймд анхан болон давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэр, магадлал хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий байх шаардлагыг хангаагүй, хэрэглэх ёстой хуулийг хэрэглээгүй, зарим хуулийг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн байх тул Иргэний хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 176 дугаар зүйлийн 176.2.3-т зааснаар шийдвэр, магадлалыг хүчингүй болгож, нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж өгнө үү гэжээ.

ХЯНАВАЛ:

Э.Т-, МУИС- /МУИС/, МУИС-ын Шинжлэх ухааны сургуульд  холбогдуулан илүү цагийн нэмэгдэл хөлс 1.428.900 төгрөг, алданги 132.887 төгрөг, нийт 1.561.787 төгрөг гаргуулах, олгогдох цалин хөлст ногдох нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлийг төлүүлж, дэвтэрт бичилт хийлгэхийг даалгах  нэхэмжлэл гаргаж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад МУИС-ын Шинжлэх ухааны сургуульд холбогдох нэхэмжлэлээс татгалзжээ.

Нэхэмжлэгч, нэхэмжлэлийн үндэслэлээ, “...хөдөлмөрийн гэрээний 1.2-т  сургалтын  багц цаг 15 , эрдэм шинжилгээний багц цаг  6, бусад багц цаг 5 нийт 26 багц цагийн ажил гүйцэтгэхээр тохиролцсон, 2017-2018 оны хичээлийн жилд сургалтын 18 багц цаг заасан,... илүү 3 багц цагийн нэмэгдэл хөлс олгоогүй...” гэснийг, хариуцагч “...тус сургуульд багшаар ажиллаж эхэлснээс хойш 12 жилийн хугацаанд докторын зэрэг хамгаалаагүй бол сургалтын цагийг 21 багц цагаар тооцохоор шийдвэрлэсэн тул илүү цаг ажилласан гэх боломжгүй...” гэж маргасан байна.

Анхан шатны шүүх нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгосныг давж заалдах шатны шүүх нэхэмжлэгчийн гомдлоор хэргийг хэлэлцээд шийдвэрт хууль хэрэглээний болон найруулгын өөрчлөлт оруулжээ.

Магадлал хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий байх хуулийн шаардлагад нийцсэн байх тул нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгчийн гомдлыг хангахгүй орхих нь зүйтэй гэж шүүх бүрэлдэхүүн дүгнэв.

Анхан болон давж заалдах шатны шүүх хэрэгт авагдсан нотлох баримтыг Иргэний хэрэг шүүхэд хяхан шийдвэрлэх тухай хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.1, 40.2-т заасан журмын дагуу үнэлж нэхэмжлэгч Э.Т-ыг илүү цаг ажилласан гэж үзэх боломжгүй, иймээс нэхэмжлэгч нэмэгдэл хөлс шаардах эрхгүй гэсэн дүгнэлт хийсэн нь хууль зөрчөөгүй байна.

Э.Т- 1997 оны 9 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс МУИС болон түүний харьяа сургуулиудад дадлагажигч багш, багш, ахлах багшаар,  2014 оны 4 дүгээр сарын 10-ны өдрөөс МУИС-ын Шинжлэх Ухааны Сургуульд ахлах багшаар одоог хүртэл ажиллаж байгааг зохигч маргаагүй байна.

Зохигчийн хооронд 2014 оны 9 дүгээр сарын 03-ны өдөр байгуулагдсан хөдөлмөрийн гэрээгээр Э.Т- нь сургалтын 15 багц цаг, эрдэм шинжилгээний 6 багц цаг, бусад 5 багц цаг, нийт 26 багц цагийн  ажил гүйцэтгэхээр талууд тохиролцжээ.

Нэхэмжлэгч хөдөлмөрийн гэрээний дээрх заалтыг нэхэмжлэлийн үндэслэл болгосноос гадна тус сургуульд 12 жил багшлаагүй тул МУИС-д профессор,багш ажиллуулах тухай 2014 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн журмын 2.5, 10.4-т заасан ...12 жилээс дээш хугацаагаар ажилласан боловч докторын зэрэг хамгаалаагүй багш нарын сургалтын цагийг 21 багц цагаар тооцох журам хамаарахгүй гэж маргажээ.

2014 оны хөдөлмөрийн гэрээний 1.2, 3.1.1-т зааснаас үзвэл багшийн ачааллыг  МУИС-ийн профессор багш ажиллуулах журмын дагуу тооцох талаар зохигч тохиролцсон байна.  

МУИС-д профессор, багш ажиллуулах  2014 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн журам,  МУИС-ын эрдмийн зөвлөлөөр хэлэлцэгдэн батлагдаж хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгааг нэхэмжлэгч үгүйсгээгүй болно.

МУИС-д профессор, багш ажиллуулах тухай журам 2014 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдөр эрдмийн зөвлөлөөр батлагдсан хэдий ч хариуцагч  2017-2018 оны хичээлийн жилээс эхлэн уг журмыг баримтлан багшийн ажлын гүйцэтгэлийг тооцохоор шийдвэрлэсэн байх бөгөөд тухайн журам нь Дээд боловсролын тухай хуулийн  13 дугаар зүйлийн 13.6-т заасан ”...багшийн хийж гүйцэтгэх сургалт, судалгаа, эрдэм шинжилгээний ажил болон ажлын ачааллыг тооцох аргачлалыг сургуулийн эрдмийн зөвлөлөөр хэлэлцэн тогтоох бөгөөд багшийн ажлын ачааллыг тогтоохдоо түүний мэдлэг, ур чадвараа тогтмол дээшлүүлэх, судалгаа шинжилгээний ажил хийх, суралцагчтай үр бүтээлтэй ажиллах, захиргааны ажилд оролцох нөхцөл, бололцоог харгалзана...” гэсэнтэй нийцжээ.

Э.Т-  2017-2018 оны хичээлийн жилд  сургалтын 18 багц цагийн ажил гүйцэтгэсэн нь тогтоогдсон хэдий ч багшийн ачааллыг МУИС-н профессор, багш ажиллуулах журмын дагуу тооцохыг талууд 2014 оны хөдөлмөрийн гэрээгээр тохиролцсон, уг журмаар сургалтын цагийг 21 багц цагаар тооцохоор шийдвэрлэсэн, шинэчилсэн журмын дагуу хөдөлмөрийн гэрээ байгуулахыг ажилтанд санал болгосныг нэхэмжлэгч маргаагүй тул “...ажил олгогч дангаараа хөдөлмөрийн гэрээний заалтыг өөрчилсөн...”  гэж  үзэх үндэслэлгүй байна.

Нөгөө талаар Э.Т- 1997 оноос эхлэн МУИС-д багшаар ажиллаж, 2000-2007 онуудад Япон улсад мэргэжил дээшлүүлэхээр суралцахаар явсан хугацаанд МУИС түүний  нийгмийн даатгалын шимтгэлийг төлж байсныг зохигч маргаагүй тул тус сургуульд 12 жилээс дээш хугацаагаар ажилласан гэж үзэхээр байна.

Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.2, 74 дүгээр зүйлийн 74.1-д заасан зохицуулалтаас үзвэл хөдөлмөрийн дотоод журмын дагуу тогтоосон өдрийн  ажлын цагийг ажил олгогчийн санаачилгаар хэтрүүлэн ажиллуулахыг илүү цагаар ажиллуулсан гэж үзэж, нэмэгдэл хөлс шаардах эрх үүсэх бөгөөд ийм нөхцөл тогтоогдоогүй байна. 

Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 60 дугаар зүйлийн 60.1-д “...ажилтны цалин хөлсийг сард хоёр ба түүнээс дээш удаа, тогтоосон өдөр олгоно...” гэж, 141 дүгээр зүйлийн 141.4-т “...ажилтны цалин хөлсийг тогтоосон хугацаанд олгоогүй, саатуулсан нь нотлогдсон тохиолдолд хожимдуулсан хоног тутамд 0,3 хувийн алданги ажил олгогчид шүүх ногдуулж, ажилтанд олгоно..” гэж заажээ.

Нэмэгдэл хөлсийг дутуу олгосон гэх үндэслэлгүй тул нэхэмжлэгч алданги шаардах эрхгүй байна.

Иймд нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосон хоёр шатны шүүхийн дүгнэлт хуульд нийцжээ. Харин анхан шатны шүүх зохигчийн маргаан, шаардлага гаргах эрх зүйн үндэслэлд хэрэглэвэл зохих Хөдөлмөрийн тухай хуулийн холбогдох зохицуулалтыг оновчтой зөв хэрэглээгүйг давж заалдах шатны шүүх залруулж, энэ талаар шийдвэрт өөрчлөлт оруулсан нь үндэслэлтэй байна. 

Дээрх үндэслэлээр магадлалыг хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгчийн гомдлыг хангахгүй орхив.

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 176 дугаар зүйлийн 176.2.1-т заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ НЬ:

1. Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2019 оны 01 дүгээр сарын 07-ны өдрийн 76 дугаар магадлалыг хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгчийн гомдлыг хангахгүй орхисугай.

2. Нэхэмжлэгч нь хяналтын журмаар гомдол гаргахдаа улсын тэмдэгтийн хураамжид 39.940 төгрөг төлснийг улсын орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

ДАРГАЛАГЧ ШҮҮГЧ                                      Б.УНДРАХ 

             ШҮҮГЧ                                                            Г.АЛТАНЧИМЭГ