2021 оны 02 сарын 03 өдөр

Дугаар 128/ШШ2021/0100

Улаанбаатар хот

 

     МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС 

 

Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүх хуралдааныг шүүгч Н.Дуламсүрэн даргалж, шүүгч Д.Халиуна, шүүгч Ц.Мөнхзул нарын бүрэлдэхүүнтэй тус шүүхийн шүүх хуралдааны 5 дугаар танхимд хийсэн нээлттэй шүүх хуралдаанаар

Гомдол гаргагч: “Т” ХХК /РД: ___/

Хариуцагч: Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Х.Н,

Хариуцагч: Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Ж.Э,

Гомдлын шаардлага: “Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Х.Н, Ж.Э нарын 2017 оны 9 дүгээр сарын 23-ны өдрийн хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн 0300314 тоот шийтгэлийн хуудсыг бүхэлд нь хүчингүй болгуулах” шаардлага бүхий хэргийг хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.А, Ч.Ц, Б.Ч, /цахимаар/, С.А /цахимаар/, хариуцагч Х.Н, Ж.Э, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Т, Х.А, иргэдийн төлөөлөгч Д.С шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга П.Х нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

Гомдол гаргагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ч.Ц шүүхэд ирүүлсэн болон шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “...Трансвест Монгол ХХК-ийн 2014-2018 оны албан татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдалд Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Х.Н, Ж.Э нар хяналт шалгалт хийж 2019 оны 9 дүгээр сарын 23-ны өдрийн 314 тоот шийтгэлийн хуудсаар тус компанийг татварын хууль тогтоомж зөрчсөн гэж үзэж нийт 5.797.531.128.80 / таван тэрбум долоон зуун ерэн долоон сая таван зуун гучин нэгэн мянга нэг зуун хорин найман төгрөг наян мөнгө / төгрөгийн төлбөр төлүүлэх шийдвэрийг гаргасан . Шийтгэлийн хуудсыг зөвшөөрөхгүй байгаа тул Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 7.6 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэг, Захиргааны хэрэг, Шүүхэд хянан шийдвэрлэгдэх тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.11, 112 дугаар зүйлийн 112.4.3 дугаар заалтыг тус тус үндэслэн гомдлоор үүсэх зөрчлийн  хэрэгт захиргааны урьдчилан сэргийлэх ажиллагаа явуулахгүй байхаар заасанд үндэслэн ийнхүү харъяа шүүхэд шууд гомдлыг гаргаж байна.

Татварын улсын байцаагч нар нь илрүүлсэн зөрчилдөө нотлох баримт бүрдүүлэх шалгаж үзэж хялбаршуулсан журмаар шийтгэлийн хуудсыг ногдуулсан нь Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 3.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг , 4.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 6.1  дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг, 6.7 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийг тус тус журмаар зөрчсөн .

Татварын улсын байцаагч нар нь татварын хяналт шалгалтын явцад зөрчил илрүүлсэн тохиолдолд ийнхүү илрүүлснээс хойш 3 хоногийн дотор зөрчлийн хэрэг нээхийг заасан Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг болон 6.7 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийг зөрчсөн. Хяналт шалгалтын явцад татварын зөрчил илрүүлсэн бол Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг болон 6.7 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт зөрчлийн шинжтэй үйлдэл, эс үйлдэхүйг сэжиглэж эхэлснээс хойш 3 хоногийн дотор зөрчлийн хэрэг нээж, уг хэргийг шалган шийдвэрлэх ажиллагааг Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуульд заасан журмын дагуу явуулах ёстой байсан. зөрчлийн хэрэг нээсэн тохиолдолд , татварын улсын байцаагч нарын шийтгэлийн хуудаст хавсаргасан баримтыг хэрхэн гаргаж авсан болон холбогдох нотлох баримтуудыг зөрчлийн хувийн хэрэгт хавсаргах зэргээр зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааг прокурорын хяналтан дор явуулах үүрэгтэй. Энэ тохиолдолд тухайн зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны явцад холбогдож болох “Т” ХХК  нь уг хувийн хэрэгтэй танилцаж, шаардлагатай тохиолдолд прокурор хүсэлт гаргах замаар Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулиар олгогдсон холбогдогчийн эрхээ эдлэх боломжтой байх байсан.

“Т” ХХК-ийн үйл ажиллагаанд хийсэн татварын хяналт шалгалт  2019 оны 4 дүгээр сарын 03-ыны өдөр шийтгэлийн хуудас бүхий  шийдвэр гарсан байдаг. Татварын хяналт шалгалтын явцад илрүүлсэн зөрчил гэж тодорхойлсон үйлдлүүдэд хамаарах нөхөн төлөх татварын хэмжээ, холбогдох торгууль, алдангийг зөрчлийн хэрэг нээхгүйгээр шалгаж, тооцоолж нийт 35 хуудас баримт бичгийг үйлдэж гаргасан. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг болон 7.6 дугаар зүйлийн 1- д заасаныг дагуу  татварын улсын байцаагч нар татварын хяналт шалгалтын явцад зөрчил байна гэж сэжиглэсэн даруйдаа буюу 3  хоногийн дотор зөрчлийн хэрэг үүсгэх үүрэгтэй байсан. Энэ тохиолдол буюу зөрчлийн хэрэг үүсгэснээс хэрэг үүсгэснээр татварын улсын байцаагч холбогдогч болох “Т” ХХК буюу түүний эрх бүхий албан тушаалтанд холбогдох хууль тогтоомжид заасан эрх үүргийг нь танилцуулах үүрэгтэй бөгөөд холбогдогчид хуулиар олгогдсон эрхээ эдлэх боломжоор хангах ёстой байсан. Гэтэл татварын улсын байцаагч нар нэхэмжлэгчийн үйлдэл, эс үйлдэхүйд хамааралтай баримтыг цуглуулж , шаардлагатай тооцооллыг хийснийхээ дараа буюу 2019 оны 9 дүгээр сарын 23-ны өдөр хэргийг шийдвэрлэж , шийтгэлийн хуудас болон бусад баримтуудыг нэгэн зэрэг үйлдсэн байна. Энэ нь татварын улсын байцаагч нар зөрчлийн хэргийг хянан шийдвэрлэхдээ холбогдогч буюу “Т” ХХК-д хуулиар олгогдсон эрхээ эдлэх боломжийг нь олгохгүй, шийтгэх зорилгоор хэргийг шийдвэрлэсэн гэж бидэнд ойлгогдож байна.

Нэхэмжлэгчид холбогдох татварын хууль тогтоомжийг зөрчсөн гэж үзсэн үйлдэл эс үйлдэхүйд шийтгэл оногдуулахад хялбаршуулсан журмыг хэрэглэх үндэслэл байгаагүй. Татварын улсын байцаагчийн 2019 оны 9 дүгээр сарын 23-ны өдрийн 210300314 хялбаршуулсан журмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны тэмдэглэлд “холбогдогч “Т” ХХК-ийн гаргасан нийт 39,103,986,936.26 төгрөгийн зөрчилд нотлох баримт бүрдүүлэх, шалгаж тодруулах шаардлагагүй, зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаа явуулахгүйгээр хялбаршуулсан журмаар зөрчлийг шалган шийдвэрлэх боломжтой, Зөрчлийн тухай хуулийн 3.1 дүгээр зүйлийн 1-д заасан шийтгэл оногдуулах үндэслэлтэй байх тул Монгол Улсын Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.6 дугаар зүйлд заасныг удирдлага болгон хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх нь зүйтэй байна. Ажиллагааны явцыг харуулсан гэрэл зураг ... удаа авч, ... дуу, ... дүрсний бичлэг хийж баталгаажуулан тэмдэглэлд хавсаргав. Ажиллагааны явцад оролцогчоос санал, хүсэлт гаргаагүй болно. Тэмдэглэлийг оролцогчдод танилцуулахад үнэн зөв бичигдсэн байна" гэсэн байна.

Мөн татварын улсын байцаагч нар Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.6 дугаар зүйлд 1 дэх хэсэгт хялбаршуулсан журмаар зөрчлийг шалган шийдвэрлэж болох 3 тохиолдлыг заасан бөгөөд эдгээрийн алинд ч манай компанийг шалгаж нийтлэл оногдуулсан үндэслэл нь хамаарахгүй байгаа юм. Уг  3 тохиолдолд нэг бүрчлэн дүн шинжилгээ хийж үзвэл зөрчил үйлдсэн нь ил тодорхой, зөрчил учирсан, хохирлыг нотлох талаар зөрчлийн хэрэг бүртгэлт явуулах шаардалгагүй  бол хяллийг шалган шийдвэрлэнэ.Татварын хууль тогтоомж зөрчил  болон  учирсан хохирлыг татварын улсын байцаагч нарын зүгээс тогтоохын тулд тухайн хугацаанд хамаарах санхүүгийн болон татварын тайланг шалгах. Анхан шатны баримт бичигтэй тулгах, тодорхой  мэргэжил шаардсан үйл ажиллагаа буюу санхүүгийн нарийн тооцоолол , дүн шинжилгээ хийх , ярилцлага тодруулга авах буюу мэдүүлэг авах цогц үйл ажиллагааг хийх замаар нотлох боломжтой. Татварын зөрчлийг илрүүлэх тэр үед тухайн зөрчлөөс шалтгаалан бий болсон хохирлын хэмжээг шууд бүрэн тогтоох ямар боломжгүй. Өөрөөр хэлбал зөрчил болон түүнээс учирсан хохирлыг зөрчлийн хэрэг бүртгэл хийж зөрчил шалган шийдвэрлэх тодорхой ажиллагаа явуулснаар тогтоох боломжтой.

Зөрчил үйлдэгдсэн учруулсан хохирол нь нотлох баримтаар тогтоогдож холбогдох зарчил үйлдсэнээ сайн дураараа хүлээн зөвшөөрсөн бол хялбаршуулсан журмаар зөрчлийг шалган шийдвэрлэнэ. Манай компанийн зүгээс зөрчил Татварын хууль тогтоомж зөрчсөн зөрчлийг тогтоох стандартаар баталгаажсан хэмжилт хяналтын төхөөрөмж байдаггүй ба илрүүлсэн гэх зөрчлүүдийг тогтоох, хохирлын хэмжээг тооцоолон гаргах ажиллагааг зөрчлийн хэрэг нээхгүйгээр гүйцэтгэж, шийтгэл оногдуулсан байхгүй.

Зөрчил үйлдсэн болох нь стандартаар баталгаажсан хэмжилт хяналтын төхөөрөмжаар нотлогдсон бол хялбаршуулсан журмаар зөрчлийг шалган шийдвэрлэнэ. Татварын хууль тогтоомж зөрчсөн зөрчлийг тогтоох стандартаар баталгаажсан хэмжилт хяналтын төхөөрөмж байдаггүй ба ашиглах боломжгүй юм . Гэвч хяналт шалгалтын явцад илрүүлсэн гэх зөрчлүүдийг тогтоох, хохирлын хэмжээг тооцоолон гаргах ажиллагааг зөрчлийн хэрэг нээхгүйгээр гүйцэтгэж, шийтгэл оногдуулсан нь Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.9 дүгээр зүйл, 3.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг, 6.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг, 6.6 дугаар зүйл, 6.7 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийг тус тус зөрчсөн гэж үзэж байна .

2019 оны 9 дүгээр сарын 23-ны өдрийн 01 дугаартай “Холбогдогчоос мэдүүлэг авсан тэмдэглэл” -д татварын улсын байцаагч нь “Т” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Дэвид Төрнбул Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 3.1 дүгээр зүйлд заасан эрх, үүргийг тайлбарлан өгч, мэдүүлгийн зорилгын тайлбарлаж асуулт асуусан гэж тэмдэглэжээ. Мөн байцаагч нар гарын үсэг зурж, тэмдэг дарсан байна. Харамсалтай нь татварын улсын байцаагчийн зүгээс 2019 оны 9 дүгээр сарын 23-ны өдөр Дэвид Төрнбул-аас ямар ч мэдүүлэг аваагүй. Тэр ч байтугай татварын улсын байцаагчийн зүгээс зөрчлийг хянан шийдвэрлы ажиллагааны явцад “Т” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирлаас нэг ч удаа мэдүүлэг авч байгаагүй. Тийм ч учраас уг мэдүүлгийн тэмдэглэлд Д.Т гарын үс зураагүй байна.

“Т” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал нь гадаад улсын иргэн. Иймд Татварын улсын байцаагчийн зүгээс Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 3.4 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасанчлан “Т” ХХК Тернбулл-д орчуулагчийн тусламж авах боломжоор хангах үүрэгтэй. “Т” ХХК-ийг итгэмжлэлгүйгээр төлөөлөх эрхтэй этгээд болох гүйцэтгэх захирал Дзятид Төртбулл-д тус компанийн хууль ёсны эрх, ашиг сонирхлыг хамгаалах боломж баталтгүйгээр шийтгэлийн хуудсыг үйлдсэн. Дээрх үндэслэлүүдээс харахад татварын улсын байцаагч нь хяналт шалгалтын үр дүнд зөрчлийн хэргийг хянан шийдвэрлэхдээ “Т” ХХК-ийг шийтгэх зорилгыг баримталсан гэдэг тодорхой харагдаж байна. Тийм ч учраас холбогдох татварын зөрчилд зөрчлийн хэрэг нээхгүйгээр Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуульд заасан зөрчил шалган шийдвэрлэх журмыг зөрчин хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн нь татварын улсын байцаагчийн гаргасан шийдвэрийг хууль ёсны гэж үзэх үндэслэлгүй байна.

Татварын улсын байцаагчид хэрэглэгдээгүй эд ангийн дахин борлуулалтад Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль тогтоомжийг үндэслэлгүй, буруу ойлгож хэрэглэсэн хэмээн үзэж байна. Татварын улсын байцаагчийн “Хялбаршуулсан журмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны тэмдэглэл ” хэсгийн зөрчлийн 2 дахь хэсэгт Монгол Улсын Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай 2015 оны 7 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулийн 14 дүгээр зүйл “Албан татварт хасалт хийх", 141 дэх хэсэг “Хувь хүн, хуулийн этгээдийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлснээс хойшх хугацаанд энэ хуулийн 7, 8, 1 дүгээр зүйлд заасны дагуу төлсөн доор дурдсан албан татварыг түүний төсөвт төлөх албан татвараас хасч тооцно” , 14.1.2 дугаар заалт “Худалдах , түүнчлэн үйлдвэрлэл , үйлчилгээний зориулалтаар импортоор оруулсан бараанд төлсөн", 14.6 дахь хэсэг “Дараах бараа, ажил, үйлчилгээг импортоор оруулах, худалдаж авахад төлсөн албан татварыг албан татвар суутган төлөгчийн төлөх уг албан татварын нийт дүнгээс хасахгүй", 14.6.4 дүгээр "Тайлант хугацааны албан татвар ногдох бараа, сил, үйлчилгээтэй хамааралгүй импортоор оруулсан болон худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээ” гэж заасныг зөрчин К компанид борлуулсан хэрэглэгдээгүй эд ангийн 2016 онд 3.900.000.000 төгрөг , 2017 онд 799.000.000 төгрөг, 2018 онд 830.000.000 төгрөгийн тус тус борлуулалтад Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн дагуу 0 % нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулсныг зөрчил гэж үзэн нийт 842,529,863 төгрөг (нөхөн татвар 561,686,575 төгрөг, торгууль 168,505.972, алданги 112,337,315 төгрөг) төлбөр ногдуулсан гэжээ . Татварын улсын байцаагчид Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийг үндэслэн Кд борлуулсан хэрэглэгдээгүй эд ангийн борлуулалтыг экспорт биш харин буцаалт гэж үзэж нэмэгдсэнө өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 зүйлийг хэрэглэсэн нь хууль эрх зүйн үндэслэлгүй юм.

К болон “Т” ХХК-ийн хооронд 2016 оны 11 дүгээр сарын 04-ний өдрийн “Дистрибьюторын гэрээний” 17 дугаар зүйлд “К-ийн  дистрибьюторыг 3-аас дээш жил гүйцэтгэсэн дистрибьюторууд нь эд ангийн буцаалтыг нэхэмжлэх эрхтэй” гэж заасан бөгөөд “ Эд ангийн буцаалтыг нэхэмжлэх эрхтэй” гэж заасан бөгөөд “Эд ангийн талаарх бодлого, үйл ажиллагааны гарын авлага” зааснаар энэ нь  “Т” ХХК-ийн өмнөх жил худалдан авсан нийт дүнгийн 7 хувиас хэтрэхгүй гэсэн экспортын гэрээтэй.

Тухайн ажил гүйлгээ нь ямар гаалийн дагуу хийгдэхийг Гаалийн тухай хуулийн  дагуу тодорхойлогдох нь байна. Мөн 3 дугаар зүйлийн 3.1.9-д “гаалийн хилээр нэвтрүүлэх” гэж бараа, тээврийн хэрэгслийг гаалийн нутаг дэвсгэрт оруулах, дамжуулан өнгөрүүлэх, гаргахыг" хэлнэ гэж заажээ. Дээр дурьдсан гаалийн бүрдүүлэлтийн горимуудаас “Т” ХХК-ийн энэхүү дахин борлуулалтад “барааг хилийн чанадад гаргах” буюу “экспорт”-ын горим үйлчлэх нь байна. Иймд “Т” ХХК нь хэрэглэгдээгүй эд ангийг хилийн чанадад гаргаж буюу экспортолж холбогдох экспортын борлуулалтыг гаальд мэдүүлсэн. Энэ нь “Т” ХХК-ийн гаалийн байгууллагад мэдүүлж, гаалийн байгууллагын хүлээн авсан гаалийн мэдүүлгийн баримтаар нотлогдож байна. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйл “ Албан татварын тэг "o" хувь хэрэглэх”-ийн 12.1.1 дүгээр заалтад “Монгол улсын нутаг дэвсгэрээс экспортод гаргасан, гаалийн байгууллагад мэдүүлсэн бараа"-нд нэмэгдсэн өртгийн албан татварын “о" хувь оногдуулахаар заажээ. Иймд өмнө нь Монгол Улсад импортолсон барааг хилийн чанадад бутлан гаргахад гаалийн бүрдүүлэлтийг “барааг хилийн чанадад гаргах” буюу экспортлох горимын дагуу гаалийн байгууллагад мэдүүлэх ба “Т” ХХК нь өмнө нь гаалийн байгууллагад төлсөн импортын нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг буцаан нэхэмжлэн авахгүй болно. Иймд “Т” ХХК нь гаалийн бүрдүүлэлтийн горимын шаардлагын дагуу хэрэглэгдээгүй эд ангийг гэрээний дагуу төлбөртэй борлуулан сэкспортолж холбогдох экспортын борлуулалтыг гаальд мэдүүлж, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 зүйлийн 12.1-д заалтад заасны дагуу нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг “о” хувиар ногдуулсан болно. Дээр дурдсан үндэслэлүүдийн дагуу бид татварын улсын байцаагчийн шийдвэрийг хууль эрх зүйн үндэслэлгүй хэмээн үзэж байна.

Татварын улсын байцаагчид эд ангийн үнийн нөхөн олговорт Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль тогтоомжийг үндэслэлгүй, буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн. Татварын улсын байцаагчийн “Хялбаршуулсан журмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны тэмдэглэл” хэсгийн Зөрчлийн 6 дахь хэсэгт “О” ХХК-д борлуулсан хүнд механизм, эд ангийн борлуулалтын үнийн зөрүү 2015 онд 9.000.000.000 төгрөг, 2016 онд 7.200.000.000 төгрөг, 2017 онд 6.700.000.000 төгрөг , 2018 онд 91.000.000.000 төгрөгийн зөрүүд нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг ногдуулаагүйг зөрчил гэж үзэж, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай 2006 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдрийн хууль болон 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн дараах заалтуудыг зөрчсөн гэжээ. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 зүйлийн 7.1 дэх хэсэгт “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол доор дурдсан бараа , ажил , үйлчилгээнд албан татвар ногдуулна" , 7.1.1 дэх заалт “ Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа, ажил, үйлчилгээ”, 9.1 дэх хэсэг “ албан татвар тооцох үнэлгээг доор дурдсан журмаар тодорхойлно”, 9.1.2 дахь заалт “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бараа, ажил, үйлчилгээний албан татвар тооцох үнэлгээг тэдгээрийн тухайн үеийн зах зээлийн үнэ, тарифыг үндэслэн” гэснийг тус тус зөрчсөн гэж үзэн нийт 4,734,095,295 төгрөг (нөхөн татвар 3.210.181.005 төгрөг, торгууль 963,054,301 төгрөг, алданги 560,859,988 төгрөг) төлбөр ногдуулсан” гэжээ. К-иас олгосон үнийн зөрүүгийн нөхөн олговорт дээрх зөрчлийн улмаас нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг ногдуулаагүй гэж татварын улсын байцаагчид үзжээ.

Татварын Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухайн хуулийн дээр дурдсан заалтуудыг 9 дүгээр зүйлийн 9.1.2-т заасныг хэрэглэсэн нь хууль эрх зүйн үндэслэлгүй юм. Татварын улсын байцаагчид үнийн дүнгийн нөхөн олговрыг “О” ХХК-д Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан барааны борлуулалтгаас олсон гэж үзэж энэхүү нөхөн олговрыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулах гүйлгээ гэж үзсэн.  “О” ХХК-д борлуулсан барааны борлуулатын үнэ нэмэгдсэн өртгийн албан татварын зорилгоор зах зээлийн түвшинд байх ёстой гэж үзсэн. Үнийн нөхөн “О” ХХК-д Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан барааны борлуулалтаас олсон хэмээн, зөрчил гэж үзсэнийг нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох ажил үйлчилгээ биш хэмээн хүлээн зөвшөөрөхгүй байна. 

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухайн хуулийн 4 зүйлийн 4.11 дүгээр заалтын дагуу “борлуулалт” гэж барааг бусдын өмчлөлд шилжүүлэх, ажил гүйцэтгэх, үйлчилгээ үзүүлэхийг" хэлнэ гэж заажээ. Тодруулж хэлбэл Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуулийн дагуу нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох ажил гүйлгээний тухайд уг ажил гүйлгээ дараах нөхцөлийн хангасан байх ёстой. Үүнд бараа, ажил, үйлчилгээтэй хамааралтай байх буюу ажил гүйлгээний объект оршин байх, бараа ажил, үйлчилгээг талууд хоорондоо борлуулсан байх. Хэрэв дээр дурдсан нөхцөл биелээгүй тохиолдолд, борлуулалтын ажил үйлчилгээ хийгдээгүй ба Монгол Улсын Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн хүрээнд нөлт ногдуулах үйлдэл, ажил гүйлгээ байхгүй болно. Дээр дурдсаны дагуу “Т” ХХК-ийн Кас олгосон үнийн зөрүүнийн нөхөн олговорт татварын улсын байцаагчдын үзэл ногдуулах нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн тодорхойлолт, агуулга, үзэл баримтлалтай илт зөрчилдөж, татварын улсын байцаагчид хуульд нийцээгүй, хуулийг буруу хэрэглэсэн. “Т” ХХК нь “О” ХХК-д ХME-ийн хүрээнд эд ангийг Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан. Үүнийг “Т” ХХК нь Монгол Улсад борлуулсан барааны борлуулалт буюу дотоодын борлуулалт гэж тайлагнаж, холбогдох нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг 10 хувиар ногдуулж төлсөн.

Дээр дурьдсан дагуу, “Т” ХХК нь Кас үнийн зөрөөний нөхөн олговор татварын улсын байцаагцдын үзэж байгаагаар Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 зүйлийн 7.1.1 дэх хэсэгт заасны дагуу нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ноогдуулах нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн тодорхойлолт, агуулга, үзэл баримтлалттай илт зөрчилдөж, татварын улсын байцаагч хуульд нийцээгүй, хуулийг буруу хэрэглэсэн нь дараах үндэслэлээр харагдаж байна. “Т” ХХК нь “О” ХХК-д ХМЕ-ийн эд ангийг Монгол улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан. Үүнийг “Т” КорпорациХХК Монгол улсад борлуулсан барааны Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын Нэмэгдсэн өртгийн албан татваын Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хүрээнд дээрх ажил гүйлгээг “ борлуулалт ” гэж үзэхгүй. Учир нь “Т” ХХК ба Кйн хооронд аливаа борлуулалтын ажил гүйлгээ борлуулалт буюу дотоодын борлуулалт гэж тайлагнаж холбогдох нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг 10 хувиар ноогдуулж  төлсөн болно. Дээр дурьсан нөхцөл байдал шаардлагыг дагасан дистрибьюторын хувьд “Т “ХХК нь  К - иас нөхөн олговор авах эрхтэй болсон. “О “ХХК нь энэхүү үнийн нөхөн олговор олгохтой ямар ч хамааралгүй ,борлуулалтын орлого  шилжүүлээгүй. К нь Монгол Улсад оршин байрлаагүй тул дээрх ажил гүйлгээ нь Монгол Улсын нутаг хийгдээгүй. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 зүйлийн 7.1.1 дэх хэсгийн хүрээнд дээрх ажил гүйлгээг борлуулалт гэж үзэхгүй учир “Т” ХХК нь Кйн хооронд аливаа борлуулалтын ажил хийгдээгүй ,зөвхөн үнийн нөхөн олговор олгосон.  Иймд, Кас олгосон үнийн нөхөн олговор нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуулийн хүрээнд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох борлуулалт биш тул нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг 10 хувиар ногдуулахгүй юм. “О” ХХК-д борлуусан барааны борлуулалтын үнэ нэмэгдсэн өртгийн албан татварын зорилгоор зах зээлийн түвшинд байх ёстой хэмээн, зөрчил гэж үзсэнийг бид дараах үндэслэлээр хүлээн зөвшөөрөхгүй байна.

Монгол Улсын 2008 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдрийн Татварын Ерөнхий хуулийн 48 зүйлд зааснаар харилцан хамааралтай этгээдүүдийн хооронд хийгдсэн ажил гүйлгээний үнэ бодит зах зээлийн нөхцөлд, сунгасан гарын зарчимд нийцсэн зах зээлийн үнэ байх ёстой. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.2 дахь хэсэгт “Дараах тохиолдолд албан талаар тооцох үнэлгээг харьяалах татварын алба тухайн үеийн зах зээлийн үнэ, тарифыг үндэслэн тодорхойлно" гэж заажээ. Борлуулсан бараа, ажил, үйлчилгээний үнэ, тариф тодорхойгүй, Харилцан хамаарал бүхий этгээдүүд үнэгүй, эсхүл зах зээлийн үнээс хямд буюу өндер үнэ, тарифаар хоорондоо бараа, ажил, үйлчилгээ боловсруулсан. Гэтэл дээр дурьсан Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 9 зүйлийн 9.2 дахь хэсэгт заасан гурван нөхцлийн аль нь ч “Т” ХХК ба “О” ХХК-ийн хооронд хийгдсэн барааны борлуулалтад хамааралгүй юм. “Т” ХХК ба “О” ХХК-иуд нь хоорондоо  бараа, ажил, үйлчилгээг харилцан солилцоогүй, харин “Т” ХХК нь борлуулсан барааны үнийг мөнгөөр хүлээн авдаг. “Т” ХХК “О” ХХК-иуд нь харилцан хамааралтай этгээдүүд биш. Тэдгээр нь өөр өөрийн бизнесийн сонирхлын үүднээс гүйлгэнд оролцож буй бие даасан этгээдүүд юм. Цаашлавал “Т” ХХК нь Р компани болон Кйн хооронд байгуулсан глобал гэрээний дагуу тогтоогдсон үнийг баримталдаг ба дистрибьюторын хувьд тэрхүү тогтоосон үнийг  өөрчлөх эрхгүй болно. Иймд К -ийн Р компани -д борлуулж буй үнэ , мөн түүнчлэн Т ХХК - ийн О ХХК -ид борлуулж буй үнэ нь талуудын хооронд байгуулсан гэрээнд тодорхой тогтоогдсон зах зээлийн үнэ юм.

Дээр дурдсан үндэслэлүүдийн дагуу бид татварын улсын байцаагчийн шийдвэрийг хууль эрх зүйн үндэслэлгүй хэмээн үзэж байна.

Мөн татварын улсын байцаагч нар нь нэхэмжлэгчийн татварын зөрчилтэй холбоотой асуудлаар Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 1-д “ Эрх бүхий албан тушаалтан энэ хуульд заасны дагуу зөрчил шалга ажиллагаа явуулж , нотлох баримт цуглуулж бэхжүүлнэ " , 6.7 дугаар зүйлийн 1-д “Эрх бүхий албан тушаалтан энэ хуулийн 6.4 , 6.5 , 6.6 дугаар зүйлд зааснаас бусад тохиолдолд зөрчлийн хэрэг нээнэ гэж заасны дагуу зөрчлийн хэргийг нээж хуульд заасны дагуу зөрчил шалгах ажиллагаа явуулж , нотлох баримт цуглуулж нотлох үүргээ хэрэгжүүлээгүй . Мөн Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 3.1 дүгээр зүйлийн 2.1 “ямар зөрчилд холбогдон, шалгагдаж байгааг мэдэх", 2.3-т “эх хэлээрээ, эсхүл сайн мэдэх хэлээрээ мэдүүлэг өгөх, орчуулагч хэлмэрч авах", 2.4-т “хохирогчийн гомдолтой танилцаж тайлбар гаргах”, 2.5-д “зөрчил шалгах тодорхой ажиллагаа явуулах хүсэлт гаргах 2.9-д “зөрчлийн хэрэгтэй танилцах, хэрэг холбогдуулагчийн хуулиар олгогдсон эрхээ эдлэх эрхээр хангаагүй. Ийнхүү татварын улсын байцаагч нь зөрчил хянан шийдвэрлэх ажиллагааг явуулахдаа зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн заалтуудыг зөрчиж, “Т” ХХК-д холбогдуулан гаргасан. Шийтгэлийн хуудсыг хууль ёсны гэж үзэх үндэслэлгүй байна.

Иймд бидний гомдлыг судлан үзэж татварын улсын байцаагчийн 2019 оны 9 дүгээр сарын 23-ны өдрийн хялбаршуулсан журмаар гаргасан 0300314 дугаартай Шийтгэлийн хуудсыг бүхэлд нь хүчингүй болгож өгнө үү” гэв.

Гомдол гаргагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.А шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Т” ХХК-ийн албан татвар ногдуулалт төлөлтийн байдал 2014-2018 онуудын хооронд Татварын ерөнхий газрын улсын байцаагч Х.Н, Ж.Э нар нь хяналт шалгалт хийгээд 2019 оны 9 дүгээр сарын 23-ны өдөр 0300314 тоот шийтгэлийн хуудсаар тус компанийг Татварын хууль тогтоомж зөрчсөн гэж үзээд нийт 5.797.541.128 төгрөгийн төлбөр ногдуулах шийдвэр гаргасан байдаг. Шийтгэлийн хуудсанд хэрэгт авагдсан байгаа хэд хэдэн баримт бичгүүдийг хавсаргасан байгаа.

Үүнд хялбаршуулсан журмаар зөрчил хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тэмдэглэл хууль ёсны төлөөлөгчөөр тогтоох тухай тогтоол, эрх бүхий албан тушаалтан хуулиар хүлээсэн чиг үүргээ хэрэгжүүлэх явцад зөрчлийн шинжтэй үйлдэл, эс үйлдлийг илрүүлсэн тухай тэмдэглэл гэх мэт баримт бичгүүдийг хавсаргасан байгаа. Нэхэмжлэгч талаас шийтгэлийн хуудсийг зөвшөөрөхгүй байгаа ба энэ хуудас нь Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хууль, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан үндэслэлүүдэд нийцээгүй гэж үзэж байгаа учир энэхүү шийтгэлийн хуудсыг бүхэлд нь хүчингүй болгох нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан.

Гомдлын шаардлагын үндэслэлийн хувьд нэгдүгээрт Татварын улсын байцаагч нар илрүүлсэн зөрчилдөө нотлох баримтгүй, шалган тодруулах шаардлагагүй гэж үзэн хялбаршуулсан журмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаа явуулсан. Энэ нь Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.2, 4 дүгээр зүйлийн 4.1.1, 6 дугаар зүйлийн 6.1.2, 6.7.1 дэх хэсгийг тус тус зөрчсөн гэж үзэж байна.

Хоёрдугаарт Татварын хууль тогтоомжийг зөрчсөн үйлдэл, эс үйлдэхүйд шийтгэл ногдуулахдаа хялбаршуулсан журам хэрэтухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1.2-т заасан 2 үндэслэл тогтоогдоогүй байхад Татварын улсын байцаагч нар нь илт тодорхой үндэслэл байгаа гэж үзээд шууд Хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн нь үндэслэлгүй байна. 

Хэргийн материалд авагдсан нотлох баримтуудаас үзэхэд шийтгэх хуудсанд хавсаргасан нотлох баримтуудад тус компаниас гарын үсэг зуруулж аваагүй байгаа. Ийм нотлох баримтын шаардлагыг хангахгүй байна. Татварын улсын байцаагч нар нь шийтгэх хуудсанд тогтоосон зөрчилдөө Татварын хуулийг буруу хэрэглэсэн гэж үзэж байна. Шийтгэгдэх хуудсанд 5 төрлийн зөрчил илрүүлсэн байгаагаас нилээн хэд нь маргаантай байгаа.  Хялбаршуулсан журмаар хийгдсэн ажиллагаа нь тодорхой ба зөв байсан. Зөрчил хянан шийдвэрлэх тухай хуульд зөрчлийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх гурван үндэслэл байгаа. Хариуцагч тал эхний үндэслэлийг нь баримталж байна. Энэ нь зөрчил үйлдэгдсэн нь тодорхой, учирсан хохирлыг нотлох талаар зөрчлийн хэрэг явуулах шаардлагагүй гэнэ. Хэрэгт авагдсан нотлох баримтуудаас харахад нэхэмжлэгч талаас зөрчлийг хүлээн зөвшөөрсөн зүйл байхгүй ба зөрчил хүлээн зөвшөөрсөн баримт, хариуцагч талаас гарын үсэг зуруулсан талаар нотлох баримтад байхгүй.

Анх татварын хяналт шалгалт явуулсныхаа дараа 2019 оны 8 дугаар сарын 26-ны өдөр анхны уулзалтын тэмдэглэлд зөрчил байна, тооцоолол тодорхойлолтыг  нарийвчлан гаргана гэсэн. Үүнээс 28 хоногийн дараа Хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх зөрчил ногдуулах шийтгэлийн хуудас нь гарсан байгаа. Анх зөрчил ногдуулна гэж хэлсэн ба яг ямар зөрчил ногдуулах, нотлох баримт, ямар тооцооллын үндсэнд зөрчил ногдуулах талаар тодорхой бус байсан. Зөрчил хянан шийдвэрлэх ажиллагааны журмыг олон үндэслэлээр зөрчсөн. Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааг хялбаршуулсан журмаар явуулах үндэслэл байхгүй байхад явуулсан. Энэ явцад холбогдогч оролцогчийнхоо эрхийг хангах бүрэн гүйцэд арга хэмжээ авч чадаагүй гэж үзэж байна. Тус хуулийг практик дээр хэрэгжүүлэхэд хэцүү байгаагаас тухайн байгууллагын хүмүүс хохирох ёсгүй. Иймд Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуульд зааснаар тус хуульд заасан журам зөрчиж цуглуулсан шийтгэх тогтоол нь хүчин төгөлдөр бу байна гэж үзэж байна” гэв.

Хариуцагч Х.Н шүүхэд ирүүлсэн болон шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “...Зөрчлийн 2 дугаар заалт буюу Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн оруулж ирсэн,буцаасан барааг буцаан олгосон бараа гэж үзээд зөрчил гэж үзсэн. Үүнд хууль тогтоомжийг буруу хэрэглэсэн гэж байна. Тус байгууллага нь барааг буцаасан гэдэгт маргаагүй, Тус 2 компани сэлбэг худалдах худалдан авах гэрээ гэдгээр зохицуулагдсан хэрэв шаардлага хангахгүй барааг буцаахаар тогтоосон байгаа. Үүнээс үүдээд борлуулалтын буцаалт гэдэгт маргаагүй харин буцаалтыг яаж тайланд тусгах вэ гэдэгт өөр өөр байр суурьтай байгаад байна. Татварын төлөгчийн зүгээс 0 хувьд борлуулаад буцааж байгаа учраас Монгол Улсын гаалиар 0 хувьтай гаргасан учир 0 хувьтай борлуулалт гэж үзнэ гэж байна. Татварын байцаагчийн зүгээс худалдан авалтын буцаалт байгаа учир энэ нь борлуулалт биш гэж үзсэн ба хуулийн дагуу тооцсон. 4 дүгээр зөрчил нь хувийн хэрэглээний худалдан авалт гэж байгаа. Энэ нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.4.4-т “хувийн болон ажилчдын хэрэгцээнд зориулан худалдаж авсан ажил үйлчилгээ” гэж байгаа. Тус компани нь томилолт, номын санд зориулсан ба ажиллагсдын хэрэгцээнд зориулсан учир тус хуулийг хэрэглэсэн. Тухайн үед татвар хариуцсан нягтлантай нь суугаад нэг бүрчлэн баримтыг нь үзээд баталгаажуулж авсан. 6 дугаар зөрчил нь зах зээлийн доогуур буюу толгой компани нь гэрээ хийсэн ба зах зээлийн үнийг тодорхой хэмжээгээр бууруулна гэсэн үнэлгээг хийсэн байсан. Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч хэлж байна. Гуравдагч этгээдтэй адилхан үнээр өгөөгүй гээд. Энэ нь татвар төлөгчид өгөх гээд байгаа үнэ нь зах зээлийн үнэ мөн юм. Энэ нь нөхөн олговор бус харин зах зээлийн үнийн зөрүү юм. Хэрэв хямдруулсан бол гаалиар оруулж ирэхдээ хямдруулсан үнээрээ оруулж ирэх ёстой.

Албан татварын 0 хувь хэрэглээг хэрэглэхэд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлд “Экспорт гаргасан дараах ажил үйлчилгээг 0 хувьтай байна”, 12.1-т “Худалдах зориулалтаар Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээс экспортод гаргасан, гаалийн байгууллагад мэдүүлсэн бараа” гэж заасан байна. Тухайн бараа нь худалдах зориулалтаар бус бараа бүтээгдэхүүнийг буцаасан асуудал байгаа...” гэв.

Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Т шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны журмаар Татварын Улсын байцаагч нар нь татвар төлөгчийн татвар ногдуулалт төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийгээд шийтгэлийн хуудас ногдуулсан байгаа. Гомдол гаргагчийн зүгээс Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн нь хууль тогтоомжийг зөрчиж байна гэдэг үндэслэл ярьж байна. Энэ нь хууль тогтоомжид нийцсэн. Татварын Улсын байцаагчид татварын хягалт шалгалтыг Татварын ерөнхий хууль болон бусад хууль тогтоомжийн дагуу хэрэгжүүлээд явсан. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1.1-т заасны дагуу хуулиар хүлээсэн чиг үүргийн хүрээнд хэрэгжүүлэх явцад энэ хуулиар шалган шийдвэрлүүлэхээр харъяалуулсан зөрчлийн шинжтэй үйлдэл эс үйлдлийг илрүүлсэн бол зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааг явуулна. Энэ нь прокурорын бүртгэлд бүртгүүлж, прокурорын хяналтан дор явуулах ёстойг тус хуулиар зохицуулж өгсөн. Тус хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.2.3 дах заалтад зааснаар хялбаршуулсан журмаар зөрчлийг шалган шийдвэрлэсэн. Яагаад хялбаршуулсан журмаар шалган шийдвэрлэсэн учир нь Зөрчлийн 2.4 дүгээр зүйлийн 6 дахь хэсэгт хамаарах зөрчлийг татвар төлөгч хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа. Тус зөрчил нь өөрөө Татварын алба болон татвар төлөгчийн хооронд үүссэн хуулийн маргаантай асуудал байгаа. Маргаад байгаа хэсэгт нь ямар нэгэн нэмэлт нотлох баримт гарч ирэхгүй, тооцоолж үзээгүйг үгүйсгэхгүй. Хуульд заасны дагуу Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн. Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаа нь прокурорын хяналтанд явагддаг ажиллагаа. Үүнийг Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуульд нарийвчлан зааж өгсөн. Прокурор тус ажиллагааны явцад зөрчлийн ажиллагаа эхэлснээс нь хойш хяналт тавьж шийдвэрлэж явна.

“Т” ХХК нь зах зээлийн үнэ ханшнаас доогуур үнээр гэрээ байгуулаад бараа бүтээгдэхүүнийг нийлүүлсэн байдаг. Монгол Улсад мөрдөгдөж байгаа зах зээлийн үнээр тооцож зөрүүг нь нөхөн төлбөр гэж нэрлээд байгаа мөнгийг олгосон байдаг. Бид татвар төлөгчдийн эрх тэгш байдлыг хангах үндсэн дээр хяналт шалгалт хийсэн. Хэрэг маргааныг Хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэснийг хүлээн зөвшөөрүүлээд эрх ашгийг нь зөрчсөн зүйл байхгүй.” гэв.

Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.А шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуульд зааснаар зөрчлийг 2 удаа бүртгүүлдэг. Нэгдүгээрт зөрчил үйлдсэн эс үйлдэл илэрснээр, хоёрдугаарт хялбаршуулсан журмаар хэрэг шийдвэрлэсний дараа дахин прокурорт бүртгүүлдэг. Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 2 дугаар зүйлийн 2.2-т Прокурорын эрх үүргийг тодорхойлсон байдаг. Үүнд Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаанд хяналт тавьна гэж заасан ба мөн хуулийн 1 дүгээр зүйлийн 1.12-т тухайн процесстой холбоотой гомдол гарах юм бол тухайн гомдол гаргагч нь өөрөө шат шатны дээд байгууллагат гомдол гаргах эрхийг зохицуулсан байна. Нэхэмжлэгч тал нь хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэж байгаа нь үндэслэлгүй гэж тайлбарлаж байна. Нотлох баримт шинжлэн судлахад нэмэлтээр гаргаж өгөх баримт байхгүй гэж байна. Иймд Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаа нь хуулийн дагуу явагдсан гэж үзэж байна” гэв. 

                                                              ҮНДЭСЛЭХ НЬ:

Шүүх энэ хэрэгт хуульд заасан журмын дагуу цугларсан бичгийн нотлох баримтууд, нэхэмжлэгч хариуцагч тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нараас шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбар зэргийг шинжлэн судалж үнэлээд дараахь хууль зүйн үндэслэлүүдээр нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэв. Үүнд:

Нэхэмжлэгч “Т" ХХК-ийг төлөөлж итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ч.Ц, Р.М нар тус шүүхэд хандаж “Татварын ерөнхий газрын, Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Х.Н, Ж.Э нарын 2017 оны 9 дүгээр сарын 23-ны өдрийн хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн 0300314 тоот шийтгэлийн хуудсыг бүхэлд нь хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлага гаргаж, түүний үндэслэлээ “... хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн нь Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн холбогдох заалтуудыг зөрчсөн, ... татварын хууль тогтоомжийг буруу ойлгож, хэрэглэсэн..." гэж тодорхойлсныг хариуцагч Татварын улсын байцаагч нар “.. татварын хяналт шалгалтыг хуульд заасан журмын дагуу явуулж, гаргасан зөрчилд нь шийтгэл оногдуулсан, хууль зөрчөөгүй" хэмээн гомдлын шаардлагыг бүхэлд нь эс зөвшөөрч маргаж байна.

Түүнчлэн нэхэмжлэгч тал хариуцагчийг, Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хууль зөрчсөн гэж маргаснаас гадна хариуцагчийн гаргасан 2017 оны 9 дүгээр сарын 23-ны өдрийн хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн 03001314 тоот шийтгэлийн хуудасны 2, 6, 7 дахь хэсгийг хүчингүй болгуулахаар маргаж, шийтгэлийн хуудасны үлдэх хэсэгтэй маргаагүй тул тухайн маргаагүй хэсэгт шүүхээс дүгнэлт хийх боломжгүй тул хэвээр үлдээж, маргаж буй хэсгийн тухайд дүгнэлт хийж шийдвэрлэв.

Нэг. “Татварын улсын байцаагч нар зөрчлийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэж, шийтгэлийн хуудсыг ногдуулсан нь Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 3.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг , 4.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 6.1  дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг, 6.7 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийг тус тус зөрчсөн” гэх тухайд:

Татварын улсын байцаагч нар нь холбогдогч “Т” ХХК-ийн гаргасан 39,103,968,936.26 төгрөгийн зөрчилд маргаан бүхий шийтгэлийн хуудсаар, гомдол гаргагчийн зөрчилд нотлох баримт бүрдүүлэх, шалгаж тодруулах шаардлагагүй, зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаа явуулахгүйгээр хялбаршуулсан журмаар зөрчлийг шалгах боломжтой гэж үзэж, улмаар Зөрчлийн тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 3.4 дэх заалт, 1.5 дугаар зүйлийн 8 дахь заалт, Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 72 дугаар зүйлийг удирдлага болгон Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 12.4, Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 1, Анхны ардчилсан сонгууль болж байнгын ажиллагаатай парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойг тохиолдуулан өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.3, мөн хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1-д заасныг тус тус үндэслэн нийт 5,797,531,182.80 төгрөгийн төлбөр оногдуулсан байна.

Нэхэмжлэгч гомдлын шаардлагын үндэслэлээ “...Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 6.1 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг болон 6.7 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар зөрчил илрүүлснээс хойш 3 хоногийн дотор зөрчлийн хэрэг нээж, хуульд заасан журмын дагуу холбогдох нотлох баримтуудыг зөрчлийн хувийн хэрэгт хавсаргах зэрэг ажиллагааг прокурорын хяналтан дор явуулах үүрэгтэй, энэ тохиолдолд “Т” ХХК нь уг хувийн хэрэгтэй танилцаж, шаардлагатай тохиолдолд прокурорт хүсэлт гаргах замаар Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулиар олгогдсон холбогдогчийн эрхээ эдлэх боломжтой...атал энэ боломжийг эдлүүлээгүй...” гэж тодорхойлсон.

Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.4 дүгээр зүйлийн 1.4-т “оролцогч" гэж зөрчилд холбогдогч, хохирогч, тэдгээрийн хууль ёсны төлөөлөгч, өмгөөлөгчийг хэлнэ” гэж, мөн хуулийн 3.1 дүгээр зүйлийн 1-д "зөрчил үйлдсэн гэж буруутгагдаж байгаа хүн, хуулийн этгээдийг холбогдогч гэнэ", 2.2.-д холбогдогч нь "ямар зөрчилд холбогдон шалгагдаж байгааг мэдэх" , 2.2 "өөрийгөө өмгөөлөх, хууль зүйн туслалцаа авах, 2.3 "эх хэлээрээ, эсхүл сайн мэдэх хэлээрээ мэдүүлэг өгөх, орчуулагч, хэлмэрч авах", 2.5 “ зөрчил шалгах тодорхой ажиллагаа явуулах хүсэлт гаргах", 2.7 “өөрийн, эсхүл хууль ёсны төлөөлөгч, өмгөөлөгчийн хүсэлтийн дагуу хийгдэж байгаа зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаанд биечлэн оролцох, уг ажиллагааны тэмдэглэлтэй танилцах, түүнд засвар оруулах хүсэлт гаргах", 2.8 “нотлох баримт шалгуулах тухай хүсэлт гаргах, нотлох баримт гаргаж өгөх", 2.9 “зөрчлийн хэрэгтэй танилцах" эрхтэйг тус тус заажээ.

Түүнчлэн Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 68 дугаар зүйлд "дараахь үндэслэлийн аль нэг нь тогтоогдвол эрх бүхий албан тушаалтан зөрчлийг газар дээр нь, эсхүл хялбаршуулсан журмаар шалган шийдвэрлэнэ” гэж, мөн зүйлийн 1.1-д “зөрчил үйлдэгдсэн нь ил тодорхой, зөрчил, учирсан хохирлыг нотлох талаар зөрчлийн хэрэг бүртгэлт явуулах шаардлагагүй бол", 1.2-д “зөрчил үйлдэгдсэн, учруулсан хохирол нь нотлох баримтаар тогтоогдож холбогдогч зөрчил үйлдсэнээ сайн дураараа хүлээн зөвшөөрсөн бол”, 1.3-т “зөрчил үйлдсэн болох нь стандартаар үндэслэж байвал” гэж тус тус  зохицуулжээ.

Зөрчлийн хэрэгт цугларсан баримтуудаас үзвэл, нэхэмжлэгч байгууллага зөрчил үйлдсэн нь ил тодорхой тогтоогдсон, гомдол гаргагчийг төлөөлж эрх бүхий этгээдүүд зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцон, уг ажиллагааны явцад өөрөөс хамааралтай, шаардлага бүхий нотлох баримтуудыг гаргаж өгч байсан нь тогтоогдсон тул эдгээр үндэслэлүүдээр тухайн зөрчлийг “газар дээр нь шууд шийдвэрлэх боломжтой, зөрчлийн хэрэг бүртгэлт явуулах шаардлагагүй” гэж үзэж Хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн нь хариуцагч захиргааны байгууллагад хуулиар олгогдсон эрх хэмжээний хүрээнд нийцсэн, ийнхүү хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсний улмаас нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчигдсөн гэж үзэх үндэслэл тогтоогдохгүй байна гэж шүүх бүрэлдэхүүн дүгнэв.

Учир нь гомдол гаргагчийн үндэслэл болгон маргаж буй “нотлох баримт гаргаж өгөх” боломж нь анхан шатны шүүхэд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны үед ч түүнд хуулиар олгогдсон боломж бөгөөд шүүхэд гаргаж өгсөн нотлох баримтууд нь зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны үед нэхэмжлэгчийн өөрийнх нь гаргаж өгсөн баримтууд болох нь шүүхээс тухайн нотлох баримтуудыг шинжлэн судлах ажиллагааны явцад тодорхой болсон болно.

Түүнчлэн, Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн 1.9 дүгээр зүйл “Зөрчлийн хэрэг нээхгүй тохиолдол”-ыг нэрлэн зааж улмаар хуулийн 6.6 дугаар зүйлд “Хялбаршуулсан журмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх” ажиллагааг хуульчилсан ба мөн зүйлийн 6.7 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Эрх бүхий албан тушаалтан энэ хуулийн 6.4, 6.5, 6.6 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаас бусад тохиолдолд зөрчлийн хэрэг нээнэ” гэж тус тус заасан байна.

Хуулийн дээрхи заалтуудаас үзвэл хариуцагч нар хяналт шалгалтын явцад нэхэмжлэгч компанийн гаргасан зөрчлүүдийг тогтоож, улмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны явцад илрүүлсэн зөрчлүүдийг Эрх бүхий албан тушаалтны үйлдсэн тэмдэглэлд тодорхой тусгаж, улмаар шийтгэлийн хуудас болон тэмдэглэлийг гомдол гаргагчид танилцуулсан байх тул Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийг зөрчсөн гэж үзэх үндэслэлгүй, гомдлын шаардлагын энэ үндэслэл нь нэхэмжлэгч компанийг зөрчил гаргаагүй гэж үзэх, улмаар хариуцлагаас чөлөөлөх үндэслэл болохгүй гэж шүүх бүрэлдэхүүн үзсэн болно.

Хоёр. Татварын улсын байцаагчийн “Хялбаршуулсан журмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны тэмдэглэл” хэсгийн 2 дахь хэсэгт заасан зөрчлийн тухайд:

Хариуцагч нар маргаан бүхий шийтгэлийн хуудсаар, гомдол гаргагчийг Монгол улсын нутаг дэвсгэрт оруулж ирсэн боловч ашиглах боломжгүй “К” болон “Т” ХХК-ийн хооронд 2010 оны 6 дугаар сарын 01-ний өдөр байгуулагдсан Дистрибьюторын гэрээнд заагдсан “Эд ангийн талаарх бодлого, үйл ажиллагааны гарын авлага”-д заасны дагуу 5,616,865,156.00 төгрөгийн тоног төхөөрөмж, эд ангийг К компанид буцаан хүргүүлэхдээ, анх худалдан авахдаа гаалийг байгууллагад төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдолд залруулга, буцаалт хийхгүйгээр "0" хувьтай борлуулалтаар тооцсоноор нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулах орлогыг 5,616,865,753.00 төгрөгөөр бууруулсан зөрчилд 561,686,575.30 төгрөгийн нөхөн татар, 158,505,972,70 төгрөгийн торгууль, 112,337,315,00 төгрөгийн алданги ногдуулахаар шийдвэрлэсэн байна.

Үүнийг гомдол гаргагч “...Татварын улсын байцаагчид “К”-д борлуулсан хэрэглэгдээгүй эд ангийн борлуулалтыг экспорт биш харин буцаалт гэж үзэж Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийг хэрэглэсэн нь хууль зүйн үндэслэлгүй..” гэж маргасан.

Зөрчлийн хэрэгт цугларсан нотлох баримт болох, “К” болон “Т” ХХК-ийн хооронд 2010 оны 06 сарын 01-ний өдөр байгуулагдсан, “Дистрибьюторын гэрээ”-ний 7 дугаар зүйлд “К буюу түүнтэй харилцан хамаарал бүхий этгээлээс шууд худалдан борлуулах” хэсэгт “Хэрэв К нь...бүтээгдэхүүн-ийг нутаг дэвсгэр-т эцсийн хэрэглэгчид ийнхүү шууд худалдах эрхтэй. Хэрэв (а) нутаг дэвсгэр-т буй хэрэглэгч нь...зохих хэмжээний мөнгийг үйлчилгээний болон бусад төлбөрийг багтаасан төлбөрийг Дистрибьютор-т төлнө. Энэхүү төлбөрийн үнийн дүнг К буюу түүнтэй харилцан хамаарал бүхий этгээд болон Дистрибьютор нь тухай бүр харилцан тохиролцож тогтооно” гэж, мөн гэрээний 16 дугаар зүйлд “К-гийн дистрибьютороор гурав (3)-аас дээш жил болсон дистрибьютор нь буцаах хүсэлт гаргах үед хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хамгийн сүүлд гаргасан Эд ангийн талаарх бодлого, үйл ажиллагааны гарын авлага-д заасны дагуу эд анги-г буцааж болно. Дистрибьютор нь эд анги-г буцаах талаар хүсэлт гаргах үед хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй жил бүр эд ангийг буцаах гарын авлага-н заалт бүрийг мөрдөх үүрэгтэй” гэж тус тус тохиролцжээ.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай \2015 оны\ хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1-д “Хувь хүн, хуулийн этгээдийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлснээс хойшхи хугацаанд энэ хуулийн 7, 8, 11 дүгээр зүйлд заасны дагуу төлсөн дор дурдсан албан татварыг түүний төсөвт төлөх албан татвараас хасч тооцно” гэж, 14.1.2-т “Худалдах, түүнчлэн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар импортоор оруулсан бараанд төлсөн" гэж, мөн зүйлийн 14.6-д “Дараахь бараа, ажил, үйлчилгээг импортоор оруулах, худалдаж авахад төлсөн албан татварыг албан татвар суутган төлөгчийн төлөх уг албан татварын нийт дүнгээс хасахгүй", 14.6.4-т "Тайлант хугацааны албан татвар ногдох бараа...үйлчилгээтэй хамааралгүй импортоор оруулсан болон худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээ” гэж тус тус заасан.

Түүнчлэн уг хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-д “Экспортод гаргасан дараах бараа, ажил, үйлчилгээнд энэ хуулийн 11.2-т заасан хувиар албан татвар ногдуулна” гэж, 12.1.1-т “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээс экспортод гаргасан, гаалийн байгууллагад мэдүүлсэн бараа” гэж, мөн хуулийн 11 дүгээр зүйлийн 11.2-т “Энэ хуулийн 7.1.3-т заасан бараа, ажил, үйлчилгээнд ногдуулах албан татварын хувь тэг /"0"/-тэй тэнцүү байна” гэж, хуулийн 7.1.3-т “Монгол Улсаас экспортод гаргасан бүх төрлийн бараа, ажил, үйлчилгээ”, 4 дүгээр зүйлийн 4.1.2-т “бараа” гэж мөнгөн хөрөнгөнөөс бусад бүх төрлийн хөрөнгийг, 4.1.1-т “борлуулалт” гэж барааг бусдын өмчлөлд шилжүүлэх, ажил гүйцэтгэх, үйлчилгээ үзүүлэхийг” гэж,

Гаалийн тухай хуулийн 113 дугаар зүйлийн 113.1-т “Хилийн чанадад гаргах горимд байршуулсан бараанд гаалийн байгууллага экспортын гаалийн болон бусад татвар ногдуулж хураан авч, улсын төсөвт төвлөрүүлнэ” гэж тус тус заасан байна.

Хуулийн дээрхи заалтуудаас үзвэл хариуцагч нар нь гомдол гаргагчийн, “К” компанид буцаасан, хэрэглэгдээгүй тоног төхөөрөмж, эд ангийн 2016 онд 3.900.000.000 төгрөгийн, 2017 онд 799.000.000 төгрөгийн, 2018 онд 830.000.000 төгрөгийн борлуулалтад Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн дагуу “тэг” хувийн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулсныг зөрчил гэж үзэж нөхөн татвар 561,686,575 төгрөг, торгууль 168,505.972, алданги 112,337,315 төгрөг, нийт 842,529,863 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан нь хууль зүйн үндэслэлтэй гэж шүүх дүгнэв.  Учир нь:

 “К” болон “Т” ХХК-ийн хооронд байгуулагдсан “Дистрибьюторын гэрээ”-ний дагуу Монгол улсын нутаг дэвсгэрт оруулж ирсэн боловч ашиглах боломжгүй гэх үндэслэлээр буцаасан тоног төхөөрөмж, эд ангийг “Монгол улсын нутаг дэвсгэрээс экспортод гаргасан, гаалийн байгууллагад мэдүүлсэн бараа” гэж үзэхгүй, энэ нь эдгээр барааг экспортолж байгаа хэрэг биш тул “борлуулалт”-д хамааралгүй, өөрөөр хэлбэл тухайн барааг “буцаалт” гэж үзэх үндэслэлтэй, энэ үндэслэлээр тоног төхөөрөмжийг анхны өмчлөгчид буцаалт хийж байгаа үйлдэл нь Гаалийн тухай хуульд заасан “К” болон “Т” ХХК-ийн хооронд байгуулагдсан “Дистрибьюторын гэрээ”-ний дагуу Монгол улсын нутаг дэвсгэрт оруулж ирсэн боловч ашиглах боломжгүй гэх үндэслэлээр буцаасан тоног төхөөрөмж, эд ангийг “Монгол улсын нутаг дэвсгэрээс экспортод гаргасан, гаалийн байгууллагад мэдүүлсэн бараа” гэж үзэхгүй, энэ нь эдгээр барааг экспортолж байгаа хэрэг биш тул “борлуулалт”-д хамаарахгүй.

Өөрөөр хэлбэл тухайн барааг “буцаалт” гэж үзэх үндэслэлтэй, энэ үндэслэлээр тоног төхөөрөмжийг анхны өмчлөгчид буцаалт хийж байгаа үйлдэл нь Гаалийн тухай хуулийн 113 дугаар зүйлийн 113.1-д “хилийн чанадад гаргах горимд байршуулсан бараанд гаалийн байгууллага экспортын гаалийн болон бусад татвар ногдуулж, хураан авч, улсын төсөвт төвлөрүүлнэ” гэж заасан “...Барааг хилийн чанадад бүрмөсөн гаргах горим” болон мөн хуулийн 119 дүгээр зүйлд заасан Барааг хилийн чанадад түр хугацаагаар гаргах горимын агуулгад хамааралгүй гэж үзнэ.

Иймд тухайн барааг Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 12.1.1-д заасанд хамааруулан, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын “о" \тэг\ хувь оногдуулахаар тайлагнасан нь хууль зүйн үндэслэлгүй байх тул энэ үндэслэлээр гомдлын шаардлагын энэ хэсгийг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн болно.

Гурав. Хялбаршуулсан журмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны тэмдэглэлийн 4-т заасан зөрчлийг хүлээн зөвшөөрөхгүй гэх тухайд:

Татварын улсын байцаагч нар, 2014 онд 3,709,016.20 төгрөг, 2015 онд 31,875,774.40 төгрөг, 2016 онд 11,271,456,40 төгрөг, 2017 онд 8,222,467.90 төгрөг, 2018 онд 14,639,646.30 төгрөг, нийт 69,718,361.20 төгрөгийн хувийн хэрэглээний худалдан авалтыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлангийн "Нэмэгдсэн өртгийн албан татвартай үнээр дотоодын зах зээлээс худалдан авсан бараа” хэсэгт тусган нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох орлогоос хасч, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан нь Монгол Улсын Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.6 “Дараах бараа, ажил, үйлчилгээг импортоор оруулах, худалдаж авахад төлсөн албан татварын албан татвар суутган төлөгчийн төлөх уг албан татварын нийт дүнгээс хасахгүй”, 14.6.2 “хувийн болон ажиллагсдын хэрэгцээнд зориулан худалдаж авсан бараа, ажил, үйлчилгээ" гэсэн заалтыг зөрчсөн гэж үзэж хариуцлага ногдуулсан байна.

Гомдол гаргагч үүнийг эс зөвшөөрч буй үндэслэлээ “...компанийн  ажилтнуудын хувийн хэрэглээнд бус харин албан томилолтын зардал болон томилолтын үеийн хоол унд, зочид буудлын төлбөр, ажилтнуудын мэргэжил, ур чадвар, бүтээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор байгууллагын номын санд худалдан авсан ном сэтгүүл болон компаниас бизнессийн хамтрагч, түншлэгчдээ идэвхижүүлэх зорилгоор гаргасан маркетингийн зардлуудыг хувийн хэрэглээний зардал гэж үзээд татвар ногдох орлогоос хасахгүй гэж үзсэн нь хууль бус...” гэж  маргаж байна.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1-д “Хувь хүн, хуулийн этгээдийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлснээс хойшх хугацаанд энэ хуулийн 7, 8, 11 дүгээр зүйлд заасны дагуу төлсөн доор дурдсан албан татварыг түүний төсөвт төлөх албан татвараас хасч тооцно” гэж, хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.6-д “дараахь бараа, ажил, үйлчилгээг импортоор оруулах, худалдаж авахад төлсөн албан татварыг албан татвар суутган төлөгчийн төлөх уг албан татварын нийт дүнгээс хасахгүй”, 14.6.2-т “хувийн болон ажиллагсдын хэрэгцээнд зориулан худалдаж авсан бараа, ажил, үйлчилгээ” гэж тус тус заасан .

Хуулийн дээрхи заалтуудаас үзвэл тус компанийн ажилтнуудын томилолт болон зочид буудлын зардал, түүнчлэн ажилчдын номын санд зориулж худалдан авсан ном, бизнесийн үйл ажиллагааг нэмэгдүүлэх зорилгоор хэвлүүлсэн гарын авлага зэрэг нь тус компанийн ажиллагсдын хэрэгцээнд зориулагдсан бараа, ажил, үйлчилгээ тул нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох бараа, ажил, үйлчилгээнд хамаарахаар байна.

Иймд 2014 онд 3,709,016.20 төгрөг, 2015 онд 31,875,774,40 төгрөг, 2016 онд 11,271,456,40 төгрөг, 2017 онд 8,222,467.90 төгрөг, 2018 онд 14 639,646.30 төгрөг, нийт 69,718,361.20 төгрөгийн хувийн хэрэглээний худалдан авалтыг нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлангийн “Нэмэгдсэн өртгийн албан татвартай үнээр дотоодын зах зээлээс худалдан авсан бараа" хэсэгт тусган нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох орлогоос хасч, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулах орлогыг бууруулсан нь тогтоогдсон байх тул дээр дурдсан үндэслэлээр, шийтгэлийн хуудсаар 5,797,531,128.80 төгрөгийн төлбөр тогтоосон нь хууль зөрчөөгүй гэж шүүх бүрэлдэхүүн үзлээ.

Зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны явцад тухайн зөрчлийг гомдол гаргагчийн хууль ёсны төлөөлөгчөөс гаргаж өгсөн нотлох баримтын хүрээнд нэг бүрчлэн тулгалт хийж баталгаажуулж байсан талаар хариуцагч шүүх хуралдааны явцад илэрхийлснийг гомдол гаргагч эсэргүүцээгүй болохыг тэмдэглэх нь зүйтэй.

Дөрөв. Татварын улсын байцаагчийн “Хялбаршуулсан журмаар зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны тэмдэглэл” хэсгийн Зөрчлийн 6 дахь хэсэгт холбогдох нэхэмжлэлийн шаардлагын тухайд:

Хариуцагч, татварын улсын байцаагч нар нэхэмжлэгч компанийг “О” ХХК-д борлуулсан хүнд механизм, эд ангийн борлуулалтын үнийн зөрүү 2015 онд 9.000.000.000 төгрөг, 2016 онд 7.200.000.000 төгрөг, 2017 онд 6.700.000.000 төгрөг , 2018 онд 91.000.000.000 төгрөгийн зөрүүд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүй зөрчил гаргасан гэж үзэж, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай \2006 оны 6 дугаар сарын 29-ний өдрийн\ хууль болон 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн заалтуудыг үндэслэн нийт 4,734,095,295 төгрөг, үүнд нөхөн татварт 3.210.181.005 төгрөг, торгуульд 963,054,301 төгрөг, алдангид 560,859,988 төгрөгийн төлбөр ногдуулсан байна.

Нэхэмжлэгч нар уг төлбөрийг эс зөвшөөрч буй үндэслэлээ “...нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох ажил, гүйлгээ нь тухайн гүйлгээний объект оршин байх, мөн бараа...-г хоорондоо борлуулсан байх нөхцөлийг хангасан тохиолдолд тухайн төрлийн татварыг ногдуулна, дурдсан нөхцөл биелээгүй тохиолдолд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулах ажил гүйлгээ гэж үзэхгүй...”, “О” ХХК-д ХME-ийн хүрээнд эд ангийг Монгол улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бөгөөд үүнийг “Т” ХХК нь дотоодын борлуулалт гэж тайлагнаж, холбогдох нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг 10 хувиар төлсөн..., харин К лимитед Корпорациас олгож байгаа нөхөн олговор нь О ХХК-д ямар ч хамааралгүй, зөвхөн “Т” ХХК болон К лимитед Корпорацийн хооронд үнийн нөхөн олговор олгогдсон асуудал бөгөөд аливаа борлуулалт хийгдээгүй, мөн уг ажил, гүйлгээ нь Монгол улсын нутаг дэвсгэрт хийгдээгүй...” гэж тодорхойлон маргасныг хариуцагч “...“О” ХХК-д хүнд механизм, эд ангийг зах зээлийн үнээс хямд үнээр нийлүүлсэн, үнийн зөрүү орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүй нь хууль зөрчсөн” гэж маргаж байна.

Хэрэгт нотлох баримтаар авагдсан, “К Лтд” болон “Э” компаниудын хооронд 2010 оны 7 дугаар сарын 15-ны өдөр байгуулагдсан "Р ХММ-2009" гэрээний Дотоод дилерийн нэмэлт гэрээний хавсралт 1-д  заасан, Сэлбэг хэрэгслийн захиалга (үргэлжлэл)” хэсэгт “...КАС болон KLDT-ийн үйлдвэрийн ХХМ-нд зориулан Ргийн Талуудад нийлүүлсэн сэлбэг хэрэгслийн худалдаанд К нь дараах байдлаар тооцсон “нөхөн олговрыг” Дотоодын Дилерт төлнө: А/ Ex-works нөхцөлөөр тодорхойлсон KAC болон KLMD-ээс нийтэлсэн тухайн Сэлбэг хэрэгслийн жижиглэнгийн үнээс, B/ Бүх гэрээт өөрчлөлтүүд хийгдсэний дараа гэхдээ шууд бус гүйлгээний татвар тооцохоос өмнөх тухайн Сэлбэг хэрэгслийн XMM 2009-д заасан Сэлбэг хэрэгслийн үнийг хассан дүнгээр тооцох, К өөрийн бизнесийн туршлагаар тодорхойлон К тухайн нөхөн олговрыг Кд төлөх аливаа сэлбэг хэрэгслийн төлбөр эсвэл ирээдүйд худалдан авах сэлбэг хэрэгслийн төлбөрөөс суутгах хэлбэрээр эсвэл К өөрийн сонгосон бусад худалдааны боломжит хувилбараар төлнө” гэж заасан байна.

Талуудын хооронд байгуулсан, уг гэрээнээс үзвэл “О” ХХК-д хүнд механизм, эд ангийг хямд үнээр нийлүүлсэн гэж үзэн улмаар зах зээлийн үнийн зөрүүгээр тооцож,  К компаниас 2015 онд 9,169,458,213.14 төгрөг, 2016 онд 7,183,319,686.77 төгрөг, 2017 онд 6.689.186.981.83 төгрөг, 2018 онд 9,059,845,169.00 төгрөг, нийт олгосон 32,101,810,050.71 төгрөгийн үнийн зөрүүг зах зээлийн үнээр тооцоолон, тухайн зөрүү орлогод нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүйг  зөрчил гэж тогтоосон нь хууль зүйн үндэслэлтэй. Учир нь:

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн /2015 оны 7 дугаар сарын 09-ний өдөр/ 7 дугаар зүйлийн 7.1-д “Хуульд өөрөөр заагаагүй бол дор дурдсан бараа, ажил, үйлчилгээнд албан татвар ногдуулна” 7.1.1-д “Монгол улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бүх төрлийн бараа, ажил, үйлчилгээ” гэж, мөн хуулийн 9.1-д “...албан татвар тооцох үнэлгээг дор дурдсан журмаар тодорхойлно”, 9.1.2-т “Монгол улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бараа, ажил, үйлчилгээний албан татвар тооцох үнэлгээг тэдгээрийн тухайн үеийн зах зээлийн үнэ, тарифыг үндэслэх”-ээр... тус тус заасан. 

Гомдол гаргагчаас, “Т” ХХК нь “Р” компани болон “К”-ийн хооронд байгуулсан глобал гэрээний дагуу тогтоогдсон үнийг баримталдаг, уг үнийг  өөрчлөх эрхгүй...“К”-ийн “Р” компанид борлуулж буй үнэ болон “Т” ХХК-ийн “О” ХХК-д борлуулж буй үнэ нь талуудын хооронд байгуулсан гэрээнд тодорхой тогтоогдсон зах зээлийн үнэ...,нөхөн олговор гэдэг нь өөрөө харилцан хамааралгүй хүмүүс зах зээлийн үнээ тохироод толгой компаниас өгсөн худалдан авалтын өртгийг бууруулах зорилгоор өгч буй үнийн дүн...” гэж тодорхойлсныг хариуцагч Татварын улсын байцаагч нараас үүнийг эс зөвшөөрч “...нөхөн олговор гэж нэрлэж байгаа боловч энэ орлого нь “борлуулалтын орлого”,...зах зээлийн үнэ нь тодорхой, үүнээс тодорхой хувиар бууруулж өгсөн нь зах зээлийн зөрүү...” гэж маргаж байна.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1-д “Хувь хүн, хуулийн этгээдийн Монгол Улсад импортоор оруулсан, эсхүл Монгол Улсаас экспортод гаргасан болон Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт борлуулсан бараа, ажил, үйлчилгээнд албан татвар ногдуулахад энэ хууль үйлчилнэ.” 4.1.1-д “борлуулалт” гэж барааг бусдын өмчлөлд шилжүүлэх, ажил гүйцэтгэх, үйлчилгээ үзүүлэхийг”,  4.1.2-т “бараа” гэж мөнгөн хөрөнгөнөөс бусад бүх төрлийн хөрөнгийг”, 4.1.3-т "ажил" гэж Иргэний хуулийн Гучин нэгдүгээр бүлэгт заасан "ажил гүйцэтгэх" гэснийг”,  4.1.4-т "үйлчилгээ" гэж бараа борлуулах, ажил гүйцэтгэхээс бусад аливаа үйл ажиллагааг” гэж тус тус заасан.

Хуулийн дээрхи заалтаас үзвэл гомдол гаргагч нь К лимитед корпорациас барааг нь зах зээлийн үнээс доогуур үнэтэйгээр худалдан борлуулсны  зөрүүгээр нөхөн олговор авч байгаа нь тухайн Трансвест  Монголиа ХХК-ийн хувьд борлуулалтын орлого олж байгаа үйлдэл мөн бөгөөд энэ тохиолдолд тухайн борлуулалтын орлогын зөрүүд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүй нь дээрхи хуулийн заалттай нийцэхгүй байна. 

Түүнчлэн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1-д “Албан татвар тооцох үнэлгээг доор дурдсан журмаар тодорхойлно”, мөн зүйлийн 9.2-т “Дараах тохиолдолд албан татвар тооцох үнэлгээг харьяалах татварын алба тухайн үеийн зах зээлийн үнэ, тарифыг үндэслэн тодорхойлно” 9.2.1-д “борлуулсан бараа, ажил, үйлчилгээний үнэ, тариф тодорхойгүй”, 9.2.2-т бараа,ажил, үйлчилгээг харилцан солилцсон”, 9.2.3-д “харилцан хамаарал бүхий этгээдүүд үнэгүй, эсхүл зах зээлийн үнээс хямд буюу өндөр үнэ, тарифаар хоорондоо бараа, ажил, үйлчилгээ борлуулсан” тус тус заажээ.

Хуулийн дээрхи заалтаас үзвэл уг борлуулалтын орлогын зөрүүг зах зээлийн үнээр тооцоолсон, ийнхүү тооцоолохдоо О ХХК болон Рд борлуулсан үнийг суурь болгон түүний зөрүүгээр тооцсон нь хууль зүйн үндэслэлтэй гэж шүүх бүрэлдэхүүн дүгнэсэн болно.

Иймд Т ХХК нь Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1 "Татвар төлөгч дараах үүрэг хүлээнэ", 18.1.1 "татвар ногдох зүйл, татвараа үнэн зөв тодорхойлох, тогтоосон хугацаанд төлөх", 18.1.3 “анхан шатны болон нягтлан бодох бүртгэлийг тогтоосон журам болон нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын дагуу хөтөлж санхүү, аж ахуйн үйл ажиллагааны тайлан тэнцэл гаргах” үүргээ зөрчсөн болох нь  тус компанийн гаргасан санхүүгийн тайлан тэнцэл болон татварын тайлан, нягтлан бодох бүргэлийн анхан шатны баримт кассын орлого, зарлагын баримтуудаар тогтоогдсон байна.

Иймд холбогдогч “Т” ХХК-ийн гаргасан нийт 5,797,531,128.80 төгрөгийн зөрчилд аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар 18,376,124.20 төгрөгийн, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар 3,903,046,444.00 төгрөгийн, торгууль алдангийн 1,876,108,560.60 төгрөг ногдуулахаар шийдвэрлэсэн нь хууль зүйн үндэслэлтэй, уг шийтгэлийн хуудасны улмаас нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчигдөөгүй байх тул шийтгэлийн хуудсыг хүчингүй болгох боломжгүй гэж шүүх бүрэлдэхүүн үзсэн болно.

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3, 106.3.14-т заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

1.  Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.1, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1, 7.1.3, 9 дүгээр зүйлийн 9.1.2, 14 дүгээр зүйлийн 14.6, 14.6.2, 12 дугаар зүйлийн 12.1.1, 11 дүгээр зүйлийн 11.2-т заасныг тус тус үндэслэн “Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Х.Н, Ж.Э нарын 2017 оны 9 дүгээр сарын 23-ны өдрийн хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн 0300314 тоот шийтгэлийн хуудсыг бүхэлд нь хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгосугай.

2.  Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1, 51 дүгээр зүйлийн 51.1 дэх хэсэгт заасны дагуу нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 70.200 /Далан мянга хоёр зуу/ төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

            Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 113 дугаар 113.2-т зааснаар хэргийн оролцогчид, тэдгээрийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нь шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл шийдвэрийг гардан авсан өдрөөс хойш 5 хоногийн дотор давж заалдах журмаар гомдол гаргах эрхтэй.

 

 

 

ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                      Н.ДУЛАМСҮРЭН

                                       ШҮҮГЧ                         Д.ХАЛИУНА

                                                         ШҮҮГЧ                         Ц.МӨНХЗУЛ