2021 оны 06 сарын 21 өдөр

Дугаар 127/ШШ2021/0012

Хэнтий аймаг

 

МОНГОЛ УЛСЫН НЭРИЙН ӨМНӨӨС

 

Хэргийн индекс: 127/2021/0006/3

 

            Хэнтий аймаг дахь захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч Н.Балжмаа даргалж, тус шүүхийн шүүх хуралдааны танхимд хийсэн шүүх хуралдаанаар

            Нэхэмжлэгч: “В Х” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй

            Хариуцагч: Хэнтий аймгийн Татварын хэлтсийн Татварын хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын байцаагч Ш.О,  нарт холбогдох

            Татварын улсын байцаагчийн 2020 оны 9 дүгээр сарын 15-ны өдрийн 18200600011 дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг хүчингүй болгуулах тухай захиргааны хэргийг хянан хэлэлцэв.

            Шүүх хуралдаанд: нэхэмжлэгч “В Х” ХХК-ийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Н.Л-, И.Э-, түүний өмгөөлөгч Б.Б нар биечлэн оролцож, хариуцагч Хэнтий аймгийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Т.Сувдаа, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, Татварын ерөнхий газрын Хуулийн хэрэгжилтийг хангах газрын татварын улсын байцаагч Я.А,  Хэнтий аймгийн Татварын хэлтсийн Татварын хяналт шалгалтын тасгийн дарга М.М нар цахимаар оролцож, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Д.Болортуяа тэмдэглэл хөтлөв.

 

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

 

            Нэхэмжлэгч “В Х” ХХК-ийн Гүйцэтгэх захирал Г.Зориг тус шүүхэд ирүүлсэн нэхэмжлэлдээ: “Манай “В Х” ХХК нь 2017 оны 11 дүгээр сарын 06-ны өдөр гадаад худалдааны үндсэн чиглэлээр үүсгэн байгуулагдан үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэн бөгөөд татварын хууль тогтоомжийн дагуу тайлангаа гаргаж, татвараа хуульд заасны дагуу төлж ирсэн.

Гэтэл Хэнтий аймгийн Татварын хэлтсийн Татварын хяналт, шалгалтын тасгийн татварын улсын байцаагч Ш.О, Т.С нар (цаашид "Байцаагч нар" гэх) 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамжийн дагуу 1820802033 тоот томилолтоор гэх үндэслэлээр манайд татварын шалгалт явуулсан.

Байцаагч нар нь 2020 оны 9 дүгээр сарын 03-ны өдрөөс 2020 оны 9 дүгээр сарын 22-ны өдөр хүртэл хугацаанд манайд татварын хяналт шалгалтыг хийж, манай компанид 1.168.659.382 төгрөгийн нөхөн татвар, 467.463.752.8 төгрөгийн торгууль, 233.731.876.4 төгрөгийн алданги, нийт 1.869.855.011.2 төгрөгийг төлүүлэхээр акт тогтоосон.

Байцаагч нарын дээрх акт нь Татварын ерөнхий хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1.1-т ...заасны дагуу мэдээлэл, зөвлөгөөгөөр хангаагүй, мөн хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.5-т ...заасны дагуу хяналт шалгалт хийх тухайгаа 10 хоногийн өмнө бидэнд мэдэгдээгүй буюу татвар төлөгчийн хувьд эдлэх эрхийг эдлүүлээгүй.

Түүнчлэн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1 дэх хэсэгт заасныг буруу тайлбарлан хэрэглэж, татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулсан зэргээр байцаагч нар нь Татварын ерөнхий хуулийн 76 дугаар зүйлийн 76.6-д заасан үүргээ биелүүлээгүй буюу дээр дурдсанаар хууль бус захиргааны актыг гаргасан.

Манай компани нь тус актыг хүчингүй болгуулахаар Хэнтий аймаг Татварын хэлтсийн дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлд 2020 оны 9 дүгээр сарын 30-ны өдөр хандсан боловч Татварын маргаан таслах зөвлөлөөс 2020 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдөр татварын улсын байцаагчийн №18200600011 тоот актыг хэвээр үлдээж, татвар төлөгчийн гомдлыг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн.

...Иймд Хэнтий аймгийн Татварын хэлтсийн Татварын хяналт, шалгалтын тасгийн татварын улсын байцаагч Ш.О, Т.С нарын 2020 оны 9 дүгээр сарын 15-ны өдрийн №18200600011 дугаартай ...“Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг хүчингүй болгож өгнө үү” гэжээ.  

            Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Н.Л- шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Дараах үндэслэлүүдээр нэхэмжлэлийн шаардлагаа дэмжиж байна. 1.Шалгалт хийх эрх байгаагүй.

Татварын улсын байцаагч нарын Нөхөн ногдуулалтын актад "...татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамж, 1820802033 тоот томилолтоор /Эрсдэлд суурилсан/ шалгалтыг 2020 оны 9 сарын 03-ний өдрөөс 2020 оны 9 сарын 22-ний өдрийг хүртэлх томилолтын хугацаанд Татварын улсын байцаагч Ш.О, Т.С нар хийж гүйцэтгэв..." гэж шалгалт хийх үндэслэл, хугацааг тодорхой бичсэн.

1.1 Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.2-д "Татварын алба татварын хяналт шалгалтыг ерөнхий болон тусгай удирдамж, томилолттой хийх бөгөөд бүрэн, эсхүл хэсэгчилсэн хэлбэрээр олон улсын жишиг, хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэгжүүлнэ" гэж заасан. Мөн тус зүйлийн 41.4-д "Татварын алба эрсдэлд, эсхүл татвар төлөгчийн хүсэлтэд үндэслэн татвар төлөгчийн хууль тогтоомжоор хүлээсэн үүргийн биелэлтийг хянан шалгана" гэж заасан бөгөөд дээрхээс бусад үндэслэлээр хяналт шалгалтыг хийхийг тус хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.11.1 дэх хэсэгт заасны дагуу хориглодог. Өөрөөр хэлбэл Ерөнхий удирдамж, томилолтгүй болон эрсдэлд үндэслээгүй хяналт шалгалт хийж болохгүй.

1.1.1.   Ерөнхий удирдамжгүй.

"Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журам"-ын 3 дугаар зүйлийн 3.4-д "Ерөнхий удирдамжид дараах зүйлийг тусгана гэж зохицуулсан бөгөөд үүнд: 3.4.1. удирдамжийн он, сар, өдөр, нэгдсэн дугаар; 3.4.2.шалгалтын зорилго, үндэслэл; 3.4.3.шалгалтын төрөл, хэлбэр; 3.4.4.шалгалтад хамрагдах хугацаа; 3.4.5.шалгалтын бүрэлдэхүүн, ажлын хэсгийн ахлагч; 3.4.6.шалгалт эхлэх болон дуусах хугацаа" зэрэг тус тус хамаарна.

Гэвч Нөхөн ногдуулалтын актад хэн, хэдэн оны хэдэнд баталсан ерөнхий удирдамжийг үндэслэсэн болохоо тодорхой заагаагүй байсан бөгөөд нэхэмжлэгчийн зүгээс шүүхэд хүсэлт тавьж дээрх баримтыг хариуцагчаас гаргуулсан.

Хариуцагч Татварын ерөнхий газрын даргын 2020 оны 2 дугаар сарын 13-ны өдрийн А/32 дугаар "Удирдамж, маягт батлах тухай" тушаал, түүний хавсралт болох "Татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамж"-ийг ирүүлсэн боловч тус Ерөнхий удирдамж нь Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журамд заасан Ерөнхий удирдамж биш байсан.

Учир нь хариуцагчийн ирүүлсэн "Татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамж"-д шалгалтын төрөл, хэлбэр, шалгалтад хамрагдах хугацаа, шалгалтын бүрэлдэхүүн, ажлын хэсгийн ахлагч, шалгалт эхлэх болон дуусах хугацаа зэрэг зүйлүүд тусгагдаагүй буюу журамд заасан шаардлага хангаагүй.

Өөрөөр хэлбэл Татварын улсын байцаагч нар нь Ерөнхий удирдамжгүйгээр хяналт шалгалтыг хийсэн.

1.1.2.   Эрсдэлд үндэслээгүй.

Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журмын 2.1.1 болон 2.2-д заасны дагуу Татварын алба эрсдэлд суурилсан хяналт шалгалтыг "Татварын албаны эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагааны журмын 6.3, 6.4-т заасан үндэслэлээр...хяналт шалгалтыг хийнэ" гэж зохицуулсан.

“Татварын албаны эрсдэлийн удирдамжийн үйл ажиллагааны журам”-ын 6.3-т "ТЕГ-ын эрсдэлийн удирдлагын нэгж нь "Эрсдэлд суурилсан хяналт шалгалтын төлөвлөгөө"-ний төслийг боловсруулж, ТЕГ-ны даргын тушаалаар батлуулж, 03 дугаар сарын 01-ний дотор харьяа татварын албадад хүргүүлнэ" гэж заасан.

Нэхэмжлэгчийн зүгээс мөн дээр дурдсан Эрсдэлд суурилсан хяналт шалгалтын төлөвлөгөөг хариуцагчаас гаргуулах хүсэлт тавьсан.

Тус хүсэлтийн дагуу хариуцагч нь Татварын ерөнхий газрын даргын 2020 оны 9 дүгээр сарын 15-ны өдрийн А/142 дугаар "Төлөвлөгөө батлах тухай" тушаалыг шүүхэд ирүүлсэн.

Нэхэмжлэгчийн зүгээс мөн тус тушаал яг хэзээ Хэнтий аймгийн Татварын хэлтэст хүргүүлсэн болохыг тодруулахаар шүүхэд хүсэлт гаргасан бөгөөд Хэнтий аймгийн татварын хэлтсийн 2021 оны 5 дугаар сарын 27-ны өдрийн 01/107 дугаар "Нотлох баримт, тайлбар гаргах тухай" албан бичгээр "...Татварын ерөнхий газрын даргын А/142 дугаар тушаалыг...Хэнтий аймгийн Татварын хэлтэст [email protected] цахим хаягаар 2020 оны 10 дугаар сарын 27-ны өдөр хүргүүлсэн байна..." гэж тайлбарласан.

Дээрх үйл баримтууд нь Татварын улсын байцаагч нар нь эрсдэлд суурилсан хяналт шалгалтын үндэслэл болох төлөвлөгөө ирээгүй байхад хууль зөрчин, татварын хяналт шалгалтыг хийж нөхөн ногдуулалтын акт тавьсан болохыг тодорхой харуулж байна.

1.1.3.   Томилолт байхгүй.

Татварын улсын байцаагч нар нь 1820802033 тоот томилолтоор шалгалтыг хийж гүйцэтгэсэн гэсэн боловч хэргийн материалд дээрх тоот томилолт байхгүй. Өөрөөр хэлбэл Татварын улсын байцаагч нар нь томилолтгүйгээр тус хяналт шалгалтыг “В х” ХХК-д хийсэн байна.

Дээр дурдсан нотлох баримт болон хариуцагчийн тайлбаруудаас үзвэл хариуцагч нь хуульд заасан томилолт, журамд заасан төлөвлөгөө байхгүй байхад үндэслэлгүйгээр хяналт шалгалтыг хийсэн байх бөгөөд төлөвлөгөөг 2020 оны 10 дугаар сарын 27-ны өдөр хүлээн авсан мөртлөө түүнээс урьтаж нөхөн ногдуулалтын акт тавьсан, түүнчлэн журамд заасан ерөнхий удирдамж байхгүй байхад түүнийг үл тоон хяналт шалгалт хийсэн зэрэг үйлдлүүд нь Татварын улсын байцаагч нар хууль бус үйлдэл буюу шалгалт хийх эрхгүй байсан гэдгийг нотлох хангалттай үндэслэл болж байна.

Гэтэл Татварын хэлтсийн байцаагч нар Татварын ерөнхий хуулийн 5 дугаар зүйлд заасан татварын үйл ажиллагаанд баримтлах зарчим буюу Татварын алба нь зайлшгүй, тодорхой, шударга үйл ажиллагаа явуулах ёстой болон мөн хуулийн 76 дугаар зүйлийн 76.1 Татварын алба нь үйл ажиллагаандаа дараах зарчмыг баримтална:           76.1.1 хууль дээдлэх; 73.1.3 татвар төлөгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хүндэтгэх; түүнийг хэрэгжүүлэх боломжийг хангах, тэдэнд итгэл үзүүлэх гэсэн зарчмуудыг баримтлалгүй Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.2 Татварын алба татварын хяналт шалгалтыг ерөнхий болон тусгай удирдамж, томилолттой хийх бөгөөд бүрэн, эсхүл хэсэгчилсэн хэлбэрээр олон улсын жишиг, хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэгжүүлнэ; 41 дүгээр зүйлийн 41.11 Татварын алба, татварын улсын байцаагч хяналт шалгалт хийхдээ дараах ажиллагааг хэрэгжүүлэхийг хориглоно: 41.11.1 энэ хуулийн 41.4-т зааснаас бусад үндэслэлээр хяналт шалгалт хийх; Татварын хяналт шалгалт, үйл ажиллагааны журмын 1.2 Татварын алба татварын улсын байцаагч нь хяналт шалгалтын үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхдээ Татварын ерөнхий хуулийн 76.7-д заасан зарчмыг баримтална; мөн журмын 1.3 Татварын хяналт шалгалт /цаашид “хяналт шалгалт” гэх/-ын үйл ажиллагаанд олон улсын гэрээ, татварын хууль тогтоомж, түүнд нийцүүлэн гаргасан нийтээр дагаж мөрдөх эрх зүйн баримт бичиг, татварын албанаас баталсан дүрэм, журам, зааврыг мөрдөж ажиллана; мөн журмын 2.2 Татварын албаны эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагааны журмын  6.3, 6.4-т заасан үндэслэлээр энэ журмын 2.1.1-д заасан хяналт шалгалтыг хийнэ; З.6 Татварын алба хяналт шалгалтыг зөвхөн томилолттойгоор гүйцэтгэх бөгөөд энгийн болон хялбаршуулсан хяналт шалгалт хийх томилолтыг тухайн албаны хяналт шалгалтын чиг үүрэг хариуцсан нэгжийн дарга олгоно; Татварын албаны эрсдэлийн удирдлагын журмын 6.З.ТЕГ-ын эрсдэлийн удирдлагын нэгж нь "Эрсдэлд суурилсан хяналт шалгалтын төлөвлөгөө"-ний төслийг боловсруулж, ТЕГ-ын даргын тушаалаар батлуулж, 03 дугаар сарын 01-ний дотор харьяа татварын албадад хүргүүлнэ" гэсэн хуулийн болон журмын зохицуулалтуудыг зөрчсөн байна” гэв.

            Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч И.Э- шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Нөхөн ногдуулалтын актын тооцоолол үндэслэлгүй.

“В х” ХХК нь тамхи худалдан борлуулах зорилгоор үүсгэн байгуулагдсан бөгөөд худалдан борлуулах зорилгоор 10,432,282,490 төгрөгийн тамхи буюу барааг худалдан авсан бөгөөд татварын улсын байцаагч нар нь манай “В х” ХХК-г 2018 оны 1 дүгээр сарын 02-ны өдөр хуулийн дагуу нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч гэж үзэж байгаа бол Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1-д заасны дагуу дээр дурдсан барааг худалдан авахад төлсөн татварыг хасалт хийж тооцох ёстой байсан.

3. Хариуцлага тооцохдоо хуулийг буруу хэрэглэсэн.

Улсын байцаагч нар нь “2018 онд тамхи борлуулах үйл ажиллагааны чиглэлээр 11,686,593,820 төгрөгийн борлуулалтын орлого олсон атлаа, борлуулсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээндээ НӨАТ ногдуулаагүй зөрчил нь:

ТЕХ-ийн 84.1.1-т зааснаар “НӨАТ-ын тухай хуулиар албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх шаардлага хангасан боловч гэрчилгээ авалгүйгээр бараа үйлдвэрлэсэн буюу борлуулсан, түүнчлэн ажил гүйцэтгэсэн, үйлчилгээ үзүүлсэн";

-   ТЕХ-ийн 84.1.2-т зааснаар “НӨАТ төлөгчөөр бүртгүүлсэн хувь хүн, хуулийн этгээд үйлдвэрлэсэн буюу борлуулсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээндээ НӨАТ ногдуулаагүй”;

- НӨАТ-ын тухай хуулийн 4.1.8-т зааснаар “НӨАТ суутгах өдөр гэж энэ хуулийн 3 дугаар зүйлд зааснаар үйл ажиллагаа эрхэлж, орлого олж байгаа хувь хүн, хуулийн этгээдийн уг үйл ажиллагааны борлуулалтын орлогын хэмжээ 50 сая ба түүнээс дээш төгрөгт хүрсэн өдрийг;

- Мөн хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1-т зааснаар “Энэ хуулийн 4.1.8-т заасны дагуу албан татвар суутгах үүрэг үүссэн хувь хүн, хуулийн этгээд нь ажлын 10 өдөрт багтаан албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх өргөдлөө харьяалах татварын албанд гаргана”;

- ТЕХ-ийн 73 дугаар зүйлийн 73.1.1-т “Татвар төлөгчийн хугацаандаа төлөөгүй татварт тооцох алдангийн хэмжээг Монголбанкнаас зарласан арилжааны банкнуудын зээлийн хүүгийн жилийн жигнэсэн дунджаас 20 хувиар илүү байхаар”,

- Мөн хуулийн 28, 29 дүгээр зүйл болон татварын хууль тогтоомжийн холбогдох заалтыг тус тус зөрчсөн гэж үзэж

ТЕХ-ийн 42.1, 79.1, 79.4.3-т заасныг баримтлан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 11.19.3, 11.19.5 ,ТЕХ-ийн 84.1.1, 84.1.2-т заасныг үндэслэн 1,168,659,382 төгрөгийн нөхөн татвар, 467,463,752.8 төгрөгийн торгууль, 233,731,876.4 төгрөгийн алданги, нийт 1,869,855,011.2 төгрөгийн төлбөр төлүүлэхээр акт тогтоосон.

Энд хууль хэрэглээний алдаа гарсан гэж нэхэмжлэгчийн зүгээс үзэж байгаа болно. Тодруулбал:

3.1       Үндсэн нөхөн төлүүлэх татварын хувьд.

Нөхөн ногдуулалтын актаас үзвээс 2018 онд нийт 11,686,593,820 төгрөгийн НӨАТ төлөх орлого олсон гээд түүний 10 хувиар тооцож нөхөн төлүүлэх татварыг тодорхойлжээ. Гэтэл энэхүү орлого нь бүхэлдээ НӨАТ татвар төлөх ёстой байсан орлого биш юм.

Өөрөөр хэлбэл НӨАТ-ын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.19-т "НӨАТ суутган төлөгч болсон өдөр гэж энэ хуулийн дагуу НӨАТ суутган төлөгчөөр бүртгэгдэн гэрчилгээ авсан өдрийг хэлнэ”, 10 дугаар зүйлийн 10.1-т “Албан татвар суутган төлөгчийн борлуулалтад албан татвар ногдуулах хугацааг татварын албанаас гэрчилгээ олгосон өдрөөс эхлэн тооцно”, мөн хуулийн 10.2- т “Бараа, ажил, үйлчилгээ борлуулсан тухай бүрд албан татвар ногдуулах хугацааг доор дурдсан үйлдлийн аль түрүүнд хийгдсэн өдрөөр тогтооно, 10.2.1 борлуулагч бараа, ажил, үйлчилгээний борлуулалтын орлогыг хүлээн авсан өдөр” гэж тус тус зааснаас үзвэл Нэгдүгээрт, гэрчилгээ авах өдөр хүртэлх олсон орлогод НӨАТ ногдуулахгүй, авснаас хойш борлуулалтын орлого орж ирсэн тохиолдолд НӨАТ ногдуулахаар байна.

Нэхэмжлэгч компани нь 50-иас дээш сая төгрөгийн орлого олсон өдрөөсөө 10 хоногт багтаан суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх хүсэлтээ гаргах байсан ч ийнхүү хүсэлт гаргах болон хүсэлтийн дагуу бүртгэж, гэрчилгээ олгох хүртэл хугацаанд олсон орлогод НӨАТ ногдуулж болохгүй.

Гэтэл хариуцагч нар нь нийт олсон орлогод бүхэлд нь нөхөн төлүүлэх татвар ногдуулсан нь үндэслэлгүй, хууль хэрэглээний алдаа гаргажээ.

3.2       Алданги, торгуулийн хувьд.

“В Х” ХХК нь 2018 онд НӨАТ төлөх орлогыг олсон. Мөн энэ үедээ НӨАТ төлөх үүрэгтэй байсан бөгөөд тухайн үед 2008.05.20-ны өдөр батлагдсан ТЕХ үйлчилж байсан. /Одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж буй 2019.03.22-ны өдөр батлагдсан ТЕХ-ийн үйлчлэх хугацаа 2020.01.01-ний өдрөөс эхэлсэн./

Татварын ерөнхий хуулийн шинэчилсэн найруулгыг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд “2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол 2008 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хуулийн холбогдох заалт, 2017 оны 05 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө” гэж заасан тул Татварын улсын байцаагч нар татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахгүй хуулийг хэрэглэх үүрэгтэй.

Гэтэл 2018 оны үйлдэлд 2020 онд үйлчилж эхэлсэн Татварын ерөнхий хуулийг үндэслэн торгууль, алданги ногдуулж, улмаар 2018 онд үйлчилж байсан Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 3 дахь хэсэгт “НӨАТ төлөх үүрэг бүхий хүн, хуулийн этгээд харьяалах татварын албанд бүртгүүлж, гэрчилгээ авалгүйгээр бараа үйлдвэрлэсэн эсхүл борлуулсан ... бол татварыг нөхөн төлүүлж, хүн, хуулийн этгээдийг нөхөн төлүүлэх татварын 30 хувьтай тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно” гэж заасныг бус Татварын ерөнхий хуулийн 84 дүгээр зүйлийн 84.1-т заасныг баримтлан даруй 10 хувиар илүү үнийн дүнгээр торгууль ногдуулсан нь эрх зүйн байдлыг нь дордуулсан хуулийг буцаан хэрэглэсэн гэж үзэх үндэслэлтэй байна.

Иймд нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж, Нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгож өгнө үү” гэв.

            Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Б.Б шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Татварын хяналт шалгалт бол Монгол улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа татвар төлөгч нарын үйл ажиллагааг зөвтгөх, тэдгээрт зөвлөх, гаргасан зөрчлийг арилгах үйл ажиллагаа. Төрийн албанд хууль дээдлэх зарчмыг баримталдаг. Гэтэл хариуцагч нар нь татварын хяналт шалгалтыг удирдамж, томилолтгүй, төлөвлөгөөгүй явуулсан. Шалгалтын баримтуудад он сарууд зөрүүтэй байгаа. Иймээс хэн нэгэн этгээд чиглэл өгсний дагуу хяналт шалгалт хийсэн гэж үзэж байна. Татварын ерөнхий хуулийн 41.4-т зааснаас бусад үндэслэлээр хяналт шалгалт хийхийг хориглосон. Татварын алба аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагаанд зөвхөн хуульд заасан үндэслэлээр халдана. Татварын хяналт шалгалтын процесс шинэ Татварын ерөнхий хуулийн дагуу явагдах ёстой. Хариуцагч нар Нөхөн ногдуулалтын актад шинэ хуучин хуулиудыг хольж бичсэн. 2018 оны үйл баримтад Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн дагуу татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн аль хуулийг баримтлах вэ гэдэг зааг ялгааг гаргаж өгөөгүй.

            “В х” компани 2017 онд байгуулагдсан байхад 2016 оны 1 сарын 1-ний өдрөөс эхлэн татварын хяналт шалгалтыг хийсэн гэж бичсэн. Энэ мэтчилэн наад захын алдаа гаргасан.

            Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1-д “Албан татвар суутган төлөгчийн борлуулалтад албан татвар ногдуулах хугацааг татварын албанаас гэрчилгээ олгосон өдрөөс эхлэн тооцно” гэж заасан байдаг.

            “В Х” ХХК нь тайлангаа гаргаж, татварын албанд хүргүүлээд явж байгаа. 2018 оны тайлан гаргаж өгөхөд, татвараа төл гэж хэлж зөвлөөгүй. Татварын ерөнхий хуульд заасны дагуу татварын улсын байцаагч нь мэдээлэл, зөвлөгөө өгч ажиллахаар заасан байдаг.

            Нөхөн ногдуулалтын актад нөхөн төлүүлэх татварыг 1,168,659,382 төг, торгууль 467,463,752 төг, алданги 233,731,876 төг нийт 1,869,855,011 төг гэх тооцооллыг хэрхэн гаргасан нь тодорхойгүй. Нэхэмжлэгч нь ”В” ХХК-иас 10,056,213,740 төгрөгийн үнийн дүн бүхий тамхи худалдан авахдаа нийт 914,201,521,818 төгрөгийн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлсөн тул уг мөнгийг “В Х” ХХК-ийн төлөх татвараас хасах ёстой.

            Ийнхүү Нөхөн ногдуулалтын акт хууль бус тул нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж өгнө үү” гэв.

            Хариуцагч Ш.О, Т. Сувдаа нар шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: “...Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөх, нөхөн ногдуулалтын актын талаар;

Хэнтий аймгийн Татварын хэлтэст бүртгэлтэй “В х” ХХК-ийн 2017 оны 11 сарын 06-ний өдрөөс 2019 оны 12 сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд /Эрсдэлд суурилсан/ татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамжийн дагуу 1820802033 тоот томилолтоор /бүрэн/ шалгалтыг 2020 оны 09 сарын 03-ний өдрөөс 2020 оны 09 сарын 15-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд Хэнтий аймгийн Татварын хэлтсийн татварын улсын байцаагч Т.Сувдаа, Ш.О нар хийж гүйцэтгэсэн:

Хяналт шалгалтаар тус компанийн Хаан банкинд байрших 5062173941 тоот төгрөгийн харилцах дансаар 2018 оны 01 сарын 02-ны өдөр орсон гүйлгээний борлуулалтын орлого нь 70.159.000,00 төгрөг болсноор Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1.8-д “нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутгах үүрэг үүсэх өдөр" гэж энэ хуулийн 3 дугаар зүйлд заасан үйл ажиллагаа эрхэлж, орлого олж байгаа хувь хүн, хуулийн этгээдийн уг үйл ажиллагааны борлуулалтын орлогын хэмжээ 50 сая ба түүнээс дээш төгрөгт хүрсэн өдрийг” гэж заасны дагуу НӨАТатвар төлөгчөөр бүртгүүлэх хуулийн шаардлагыг хангасан байна.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1-д “Энэ хуулийн 4.1.8-д заасны дагуу албан татвар суутгах үүрэг үүссэн хувь хүн, хуулийн этгээд ажлын 10 өдөрт багтаан албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх өргөдлөө харьяалах татварын албанд гаргана" гэж заасны дагуу 2018 оны 01 дүгээр сарын 12-ны өдрийн дотор харьяалах Татварын албанд бүртгүүлэх үүрэгтэй байсан. Гэвч “В Х” ХХК нь хуульд заасан хугацаанд бүртгүүлэлгүй 5 сарын дараа буюу 2018 оны 5 сарын 02-ны өдөр НӨАТатвар төлөгчөөр бүртгүүлсэн байна. Энэхүү үүргээ биелүүлээгүй, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хууль тогтоомж зөрчсөн нь аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тайлан, нягтлан бодох бүртгэлийн анхан шатны баримт, банкны харилцах дансны гүйлгээ зэргээр нотлогдож байна.

Дээрх зөрчил нь Татварын ерөнхий хуулийн 84 дүгээр зүйлийн 84.1.1-д “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн дагуу албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх шаардлагыг хангасан боловч гэрчилгээ авалгүйгээр бараа үйлдвэрлэсэн буюу борлуулсан, түүнчлэн ажил гүйцэтгэсэн, үйлчилгээ үзүүлсэн”, 84.1.2-д “нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлсэн хувь хүн, хуулийн этгээд үйлдвэрлэсэн буюу борлуулсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээндээ нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүй” зөрчилд тооцох бөгөөд төлбөл зохих татварыг нөхөн төлүүлж, нөхөн төлөх татварын 40 хувиар торгох зөрчилд хамаарч байна.

Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд "2019 оны 3 дугаар сарын 22-ны өдөр баталсан Татварын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийг буцаан хэрэглэхэд татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахаар бол .... 2017 оны 5 дугаар сарын 11-ний өдөр баталсан Зөрчлийн тухай хуулийн 19 дүгээр зүйлийн 1, 3, 4, 5 дахь хэсгийг буцаан хэрэглэж, тухайн хуулийн заалтыг дагаж мөрдөнө” гэж заасныг баримтлан “В х” ХХК-ийн дээрх зөрчилд Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19.3, 11.19.5 дахь заалтыг баримтлан тус хугацаанд олсон орлогод ногдох нөхөн татвар 1.168.659.382 төгрөг, торгууль 467.463.752,8 төгрөг, алданги 233.731.876,4 төгрөг нийт 1,869,855,011.20 төгрөгийг улсын байцаагчийн нөхөн ногдуулалтын 18200600011 тоот актаар 2020 оны 9 дүгээр сарын 15-ны өдөр ногдуулсан болно.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4.1.8 дахь заалтаар зохицуулсан нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутгах үүрэг үүсэх өдөр гэх заалтад өөрчлөлт ороогүй бөгөөд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөх үүрэг үүссэнээр харьяалах татварын албанд бүртгүүлэх үүрэг татвар төлөгчид байсаар ирсэн. Харин 4.1.19 дэх заалт нь харьяалах татварын албанд бүртгүүлсэн НӨАТ суутгах үүрэг бүхий албан татвар төлөгчийг тодорхойлж буй тодорхойлолт гэж ойлгохоор байна.

Мөн хуулийн 6.1-д НӨАТ суутган төлөх үүрэг үүссэн этгээд ажлын 10 хоногийн дотор харьяалах татварын албанд бүртгүүлэх үүргийг хууль тогтоогчоос баталсан бөгөөд ийнхүү бүртгүүлснээр хуулийн 4 119 дэх заалтад заасан албан татвар төлөгч болох байна.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1 дэх заалтад нэмэлт өөрчлөлт орохоос өмнөх зохицуулалт нь нэгэнт суутган төлөгчөөр бүртгүүлж гэрчилгээ авсан этгээдийг бүртгэх агуулгатай байсан учир дээрх ойлголтыг нэг мөр болгох үүднээс хууль тогтоогчоос 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдөр Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг баталсан.

Нэгэнт НӨАТ суутгах үүрэг үүссэн өдрөөс ажлын 10 хоногийн дотор татвар төлөгч нь харьяалах татварын албанд бүртгүүлэх, татварын алба ажлын 3 хоногийн дотор бүртгэж гэрчилгээ олгох үүргийг хүлээсэн учир хяналт шалгалтаар татварын улсын байцаагчийн ногдуулсан нөхөн ногдуулалтын акт хууль зүйн үндэслэлтэй байна. Иймээс Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1-д “Албан татвар суутган төлөгчийн борлуулалтад албан татвар ногдуулах хугацааг татварын албанаас гэрчилгээ олгосон өдрөөс эхлэн тооцно” заасны дагуу нэхэмжлэгчид албан татварыг хуулийн дагуу ногдуулсан болно.

2. Хяналт шалгалт, татвар төлөгчийн эрхийн талаар:

“В Х” ХХК-ийн 2017 оны 11 дүгээр сарын 06-ний өдрөөс 2019 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг дуусталх хугацааны албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд эрсдэлд суурилсан бүрэн татварын хяналт шалгалт хийхдээ Татварын ерөнхий хууль, Татварын ерөнхий газрын даргын 2019 оны А/264 дүгээр тушаалаар батлагдсан “Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журам"-г баримтлан татвар төлөгчийг мэдээ мэдээллээр тухай бүр ханган ажилласан.

Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.5-д “Татварын хяналт шалгалт хийх талаар татвар төлөгчид ажлын 10-с доошгүй өдрийн өмнө мэдэгдэнэ”, Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журмын 4.2- д “Бэлтгэх үйл ажиллагаанд татварын улсын байцаагч дараах үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ”: 4.2.1. “Татварын улсын байцаагч Татварын ерөнхий хуулийн 41,7-д зааснаас бусад тохиолдолд татвар төлөгчид хяналт шалгалт эхлэхээс ажлын 10- с доогүй өдрийн өмнө шалгалт хийх талаар утсаар, шуудангаар, цахим хаягаар мэдэгдэнэ” гэж заасныг тус тус удирдлага болгон 2020 оны 5 дугаар сарын 15-ны өдөр “В Х” ХХК-н орон нутаг хариуцсан нягтлан бодогч Б.Хуланд [email protected] цахим шуудангаар мэдэгдэл хүргүүлсэн.

Мэдэгдлийн дагуу татвар төлөгч шалгалтад шаардлагатай баримт бичгийг өөрийн компанийн борлуулагчаар хүргүүлж татварын албанд хүлээлгэн өгсөн учир нэхэмжлэгчийн зүгээс татварын хяналт шалгалтын талаар мэдээгүй гэх гомдол нь бодит байдалд нийцэхгүй байна.

... Дээрх үндэслэлүүдээр нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлага няцаагдах бөгөөд гаргаж буй нэхэмжлэл нь үндэслэлгүй байх учир нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож татварын улсын байцаагчийн актыг хэвээр үлдээж өгнө үү” гэжээ.

            Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч М.М шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Мэдэгдэх хуудас өгөөгүй, мэдэгдээгүй гэсэнтэй холбоотой тайлбар өгье. “В Х” ХХК-д хяналт шалгалт хийх тухай Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.5, Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журмын 4.2.1-д заасны дагуу тус компанийн орон нутаг хариуцсан ня-бо Б.Хуланд цахим шуудангаар 2020 оны 5 дугаар сарын 15-нд мэдэгдэл хүргүүлсэн. Үүний дагуу татвар төлөгч нь шаардлагатай бичиг баримтуудаа татварын албанд өгсөн тул шалгалтын үйл ажиллагаа хийгдсэн.

Нэхэмжлэгч 2016 оны талаар ярьж байна. Татварын хөөн хэлэлцэх хугацаа 4 жил байдаг тул “В х” компанид 2019 оноос урагш 4 жилийн хугацааны байдлын хяналт шалгалт хийсэн. 2020 онд “В Х” ХХК-ийг эрсдэлтэй гэж үзэж нууцын зэрэглэлтэй баримтаар нэр нь ирсэн тул хяналт шалгалт хийсэн.

Тухайн компани нь НӨАТ төлөгчөөр 2018 оны 5 дугаар сарын 2-ны өдөр бүртгүүлсэн. Үүнээс хойш компанийн дансаар мөнгө орж гараагүй, тэхээр санаатайгаар татвар төлөх үүргээс зугтсан” гэв.

            Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Я.А шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа:  “Нэхэмжлэгч “В х” компанийн 2016 оноос 2019 оны үйл ажиллагаанд хяналт шалгалт хийсэн. 2008 оны Татварын ерөнхий хуульд зааснаар татвар төлөгч нь өөрөө татвар ногдох зүйл, татвараа үнэн зөв тодорхойлоод тайлагнах, тогтоосон хугацаанд татвар төлөх үүргийг хүлээлгэсэн. Тус компанийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хуульд заасны дагуу эрсдэлд суурилсан татварын хяналт шалгалтыг ерөнхий удирдамж, томилолттой хийсэн. Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч, хэн нэгний захиалгаар хийсэн гэж байгаа нь үндэслэлгүй, татварын алба аж ахуй нэгжийн үйл ажиллагаанд үндэслэлгүйгээр халддаг байгууллага биш.

            Татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамжийг Татварын ерөнхий газрын даргын тушаалаар нэг удаа баталдаг, үүнд нийцүүлээд томилолт олгож, татварын хяналт шалгалтыг хийдэг. Аж ахуйн нэгж бүр дээр Ерөнхий удирдамж гаргах хуулийн зохицуулалт байхгүй. Хяналт шалгалтад хамрагдах иргэн, аж ахуйн нэгжийн нэрсийг хагас жилээр буюу 6 сараар хоёр хувааж баталдаг бөгөөд эхний хагас жилийн хяналт шалгалтад хамрагдах аж ахуйн нэгжийн нэрсийг Татварын ерөнхий газрын даргын 2020 оны 02 дугаар сарын 28-ны өдрийн Н/39 дүгээр тушаалаар нууцын зэрэглэлтэйгээр баталж, Татварын удирдлагын нэгдсэн системд 2020 оны 5 дугаар сард оруулсан.

Татварын ерөнхий газрын даргын 2020 оны 9 дүгээр сарын 15-ны өдрийн 142 дугаар тушаалаар татварын хяналт шалгалтад хамруулах эрсдэл бүхий татвар төлөгчдийн жагсаалтыг аймаг бүрээр баталсан. Уг шийдвэрийг Хэнтий  аймгийн Татварын хэлтэст цахимаар хүргүүлсэн. Эрсдэл бүхий татвар төлөгчдийн тоонд “В Х” ХХК орсон байсан.

Нэхэмжлэгч “В Х” ХХК-ийн 2018 оны 1 дүгээр сарын 2-ны өдрийн борлуулалтын орлого нь 70 сая төгрөг болсноор Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 4.1.8-д заасны дагуу НӨАТ суутгах үүрэг үүссэн. Гэвч “В х” компани хуульд заасан хугацаа буюу ажлын 10 өдөрт багтаан, өргөдлөө татварын албанд гаргаагүй. Уг компани 2020 оны 5 дугаар сарын 2-ны өдөр НӨАТ суутган төлөгчөөр бүртгүүлсэн боловч үүнээс хойш борлуулалтын орлого байхгүй байна.

“В х” компанийн 2018 оны тайлангаас үзэхэд 11 тэрбум төгрөгийн татвар ногдох орлоготой байсан. Гэтэл НӨАТ-т 2018 онд 0 төгрөгийн татвар ногдуулах орлоготой гэж тайлагнасан. Иймд уг компанийг нэмэгдсэн өртгийн албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлэх шаардлагыг хангасан боловч гэрчилгээ авалгүйгээр бараа үйлдвэрлэсэн буюу борлуулсан зөрчил гаргасан гэж үзэж, зохих хариуцлага ногдуулсан. Нэхэмжлэгч нь зөрчил гаргаагүй гэж маргахгүй байна. Зөрчил үйлдсэн тохиолдолд хариуцлага хүлээлгэх ёстой.

Уг зөрчлийн талаар Зөрчлийн тухай хуульд заасан байсныг 2019 оны Татаврын ерөнхий хуулийн шинэчилсэн найруулга батлагдсантай холбогдуулан өөрчлөлт оруулж, уг зөрчлийг Татварын ерөнхий хуульд тусгаж өгсөн. Татварын улсын байцаагч нар нь Нөхөн ногдуулалтын актад Зөрчлийн тухай хуулийн заалт болон Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн заалтуудыг баримталсан.  Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлд заасны дагуу татвар төлөгчийн эрх зүйн байдлыг дордуулахгүйн тулд Зөрчлийн тухай хуулийн 11.19 дүгээр зүйлийн 3-д заасныг баримтлан,  торгох байсан байна.

Алдангийг 2008 оны Татварын ерөнхий хуулийн 74 дүгээр зүйлийн 74.1-д “... нөхөн төлүүлэх татварын үнийн дүнгийн 20 хувиас хэтрэхээргүй байна” гэж заасны дагуу тогтоосон.

Нэхэмжлэгч албан татварт хасалт хийх тухай тайлбар гаргаж байна. Үүнийг өнөөдөр ярих асуудал биш. Нэхэмжлэгч нь албан татвар суутган төлөгчөөр бүртгүүлж, гэрчилгээ аваад татвар төлөх үүргээ биелүүлээд хасалт хийлгэх зүйл байвал хоёр талаасаа баталгаажуулалт хийгээд явах боломж байсан. Нэхэмжлэгч энэ үүргүүдээ биелүүлээгүй байж, албан татварт хасалт хийгээгүй гэж байгаа нь үндэслэлгүй байна.

Нэхэмжлэгч, томилолтын дугаар зөрүүтэй гэж байна, энэ нь программаар олгогдсон дугаар. Процесс зөрчиж хяналт шалгалт хийсэн гэж нэхэмжлэгч тайлбарлаж байгаа ч энэ нь Нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгохуйц зөрчил биш гэж үзэж байна. Иймд нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэв.

Хариуцагч Т.С шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Нөхөн ногдуулалтын тооцоолол актад бичсэн байгаа. Нэхэмжлэгчийг 2018 онд 11,686,593,820 төгрөгийн борлуулалтын орлого олсон атлаа нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулаагүй зөрчил гаргасан гэж үзсэн. Алдангийн хэмжээг нөхөн төлүүлэх татварын үнийн дүнгийн 20 хувиас хэтрэхээргүй байна гэдгээр тогтоосон” гэв.

 

ҮНДЭСЛЭХ нь:

 

Нэхэмжлэгч: “В Х” ХХК нь хариуцагч Хэнтий аймгийн Татварын хэлтсийн Татварын хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын байцаагч Ш.О, Т.С нарын 2020 оны 9 дүгээр сарын 15–ны өдрийн 18200600011 дугаартай “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг хүчингүй болгуулах тухай нэхэмжлэл гаргасан ба шүүх нэхэмжлэгч, хариуцагч нарын тайлбар болон хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудыг шинжлэн судлаад, нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангахаар шийдвэрлэв.

Нэхэмжлэгч “В Х” ХХК-ийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Н.Л-, И.Э-, түүний өмгөөлөгч Б.Б нар нь маргаан бүхий “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг хүчингүй болгуулах үндэслэлээ юуны өмнө, тухайн хяналт шалгалтыг холбогдох хууль, журмын дагуу явуулаагүй, шалгалт хийх эрх байгаагүй гэж тайлбарлаж байгаа бол хариуцагч татварын улсын байцаагч Ш.О, Т.С нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Я.А, М.М нар, уг хяналт шалгалтыг хууль, журмын дагуу явуулсан, нэхэмжлэгчийн дурдсан зарим зөрчил нь “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг хүчингүй болгохуйц зөрчил биш гэж маргаж байна.

Хариуцагч нар нь  /эрсдэлд суурилсан/ хяналт шалгалтыг 2020 оны 9 дүгээр сарын 3-ны өдрөөс 9 дүгээр сарын 22-ны өдөр хүртэлх хугацаанд хийж,  2020 оны 9 дүгээр сарын 15-ны өдөр 18200600011 тоот Нөхөн ногдуулалтын акт гаргажээ. Иймээс хариуцагч нар татварын уг хяналт шалгалтыг хийхдээ 2019 оны 3 дугаар сарын 22-ны өдөр батлагдаж, 2020 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдсөн Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн дагуу үйл ажиллагаа явуулсан эсэхэд шүүх дүгнэлт хийнэ.

Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 9 дүгээр бүлэгт татварын хяналт шалгалт хийх харилцааг зохицуулж, уг хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.13-д “Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журмыг татварын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагын дарга баталж, мөрдүүлнэ” гэж заасны дагуу Татварын ерөнхий газрын даргын 2019 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдрийн А/264 дүгээр тушаалаар “Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журам”-ыг баталсан байна.

Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 41 дүгээр зүйлийн 41.2-д “Татварын алба татварын хяналт шалгалтыг ерөнхий болон тусгай удирдамж, томилолттой хийх бөгөөд бүрэн, эсхүл хэсэгчилсэн хэлбэрээр олон улсын жишиг, хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэгжүүлнэ” гэж заасан. Мөн “Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журам”/2019/-ын 3.1-д “...хяналт шалгалтын ерөнхий болон тусгай удирдамжийг Татварын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагын дарга батална”, 3.3-д “...хяналт шалгалтыг ерөнхий удирдамжаар, шаардлагатай тохиолдолд тусгай удирдамжаар хийж гүйцэтгэнэ” гэж тус тус заажээ.

1. Хариуцагч татварын улсын байцаагч Ш.О, Т.С нар нь “В Х” ХХК-ийн татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийхдээ “Ерөнхий удирдамж”-тай хийсэн эсэх талаар,

Үүнд хариуцагч нар тайлбар өгөхдөө, ерөнхий удирдамжтай байсан гэж тайлбарлаад Татварын ерөнхий газрын даргын 2020 оны 2 дугаар сарын 13-ны өдрийн А/32 дугаар "Удирдамж, маягт батлах тухай" тушаал, түүний хавсралт болох "Татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамж"-ийг ирүүлсэн.

Уг удирдамж нь Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 41 дүгээр зүйлийн 41.2 дахь хэсэг, “Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журам”/2019/-ын 3.1-д заасны дагуу гарсан ерөнхий удирдамж мөн боловч тухайн хяналт шалгалт буюу нэхэмжлэгч “В Х” ХХК-д хийх хяналт шалгалтын ерөнхий удирдамж гэж үзэх боломжгүй байна. Учир нь, “Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журам”/2019/-ын 3.4-д, Ерөнхий удирдамжид он, сар, өдөр, нэгдсэн дугаар, шалгалтын зорилго, үндэслэл, шалгалтын төрөл, хэлбэр, шалгалтад хамрагдах хугацаа, шалгалтын бүрэлдэхүүн, ажлын хэсгийн ахлагч, шалгалт эхлэх болон дуусах хугацааг тусгана гэж тус тус заасан. Татварын ерөнхий газрын даргын 2020 оны 2 дугаар сарын 13-ны өдрийн А/32 дугаар  тушаалын 1 дүгээр хавсралтаар баталсан Татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамж нь Татварын ерөнхий хуулийн 77 дугаар зүйлийн 77.7.3 дахь заалтын дагуу гаргасан, нийтээр дагаж мөрдөх журам, заавар, аргачлалын шинж чанартай баримт юм.  

2. Хариуцагч татварын улсын байцаагч Ш.О, Т.Снар нь нэхэмжлэгч “В Х” ХХК-ийн татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдалд хяналт шалгалт хийхдээ “Томилолт”-той байсан эсэх талаар,

Үүнд хариуцагч нар тайлбар өгөхдөө, томилолттой байсан гэж тайлбарлаж байгаа ба уг томилолтыг нэхэмжлэгч нэхэмжлэлдээ хавсарган ирүүлсэн[1], томилолтын дугаар нь 18200600011 байна. Гэтэл хариуцагч нар маргаан бүхий Нөхөн ногдуулалтын акт болон бусад баримтад томилолтын дугаар 1820802033 гэсэн байдаг. Хариуцагч тал 1820802033 дугаартай томилолтыг шүүхэд гаргаж өгөөгүй бөгөөд хавтаст хэрэгт авагдсан томилолтын “18200600011” гэсэн дугаар нь Нөхөн ногдуулалтын актын дугаар томилолтод системээс олгогдсон гэж тайлбарлаж байна.

Татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамжид зааснаар, татварын улсын байцаагч нь “Татварын хяналт шалгалт хийх томилолт” хүлээн авснаар үйл ажиллагаагаа эхлүүлж, хяналт шалгалтын ажиллагаануудыг хэрхэн гүйцэтгэхийг уг удирдамжаар журамласан байна. Хариуцагч нарын тайлбарласнаар татварын улсын байцаагч Ш.О, Т.С нарт 2020 оны 8 дугаар сарын 22-ны өдөр томилолт олгогдсон тул хууль, журамд заасны дагуу, хяналт шалгалт хийх талаар татвар төлөгчид 10-аас доошгүй өдрийн өмнө урьдчилан мэдэгдэж, шаардлагатай баримт бичиг, мэдээ, мэдээллийг ирүүлэхийг мэдэгдэх ёстой.

Хариуцагч Ш.О, Т.С нар, хяналт шалгалт хийх тухай мэдэгдэл болон  баримт бичгийн хүсэлт ХШ04 маягтыг “В Х” ХХК-д 2020 оны 5 дугаар сарын 15-ны өдөр цахимаар хүргүүлсэн гэж тайлбарлан, уг баримтуудыг[2] хариу тайлбартаа хавсарган ирүүлсэн. Эдгээрээс үзэхэд, хариуцагч нар нь 18200600011 тоот томилолт олгогдохоос өмнө мэдэгдэл хүргүүлэх, баримт бичиг гаргуулах ажиллагааг хийсэн байна.  Гэхдээ 2020 оны 5 дугаар сарын 15-ны өдрийн эдгээр баримтуудад томилолтын дугаар 1820802033 гэжээ.

Мөн татварын хяналт шалгалтад татвар төлөгчөөс хүлээн авсан баримт бичгийн жагсаалтыг ХШ-05/1 маягтаар хүлээн авсан байх ба огноог 2019 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдөр гэжээ[3].

Баримт бичиг дээрх эдгээр огноо, хугацаанууд зөрүүтэй байгааг дүгнэн үзэхэд, хариуцагч татварын байцаагч нар нь томилолт олгогдоогүй байхад хяналт шалгалтын үйл ажиллагааг эхлүүлсэн харагдаж байгаа ба энэ нь Татварын ерөнхий хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.2 дахь заалт, “Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журам”/2019/-ын 3.6 дахь хэсэг, "Татварын хяналт шалгалт хийх ерөнхий удирдамж"-тай нийцэхгүй байна.

3. Хариуцагч татварын улсын байцаагч Ш.О, Т.С нар нь нэхэмжлэгч “В Х” ХХК-ийн татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдалд “эрсдэлд үндэслэсэн” хяналт шалгалтыг хууль, журмын дагуу хийсэн эсэх талаар,

Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 41 дүгээр зүйлийн 41.4-д “Татварын алба эрсдэлд, эсхүл татвар төлөгчийн хүсэлтэд үндэслэн татвар төлөгчийн хууль тогтоомжоор хүлээсэн үүргийн биелэлтийг хянан шалгана” гэж заасан. Үүнээс бусад үндэслэлээр хяналт шалгалт хийхийг хориглохоор Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 41 дүгээр зүйлийн 41.11.1-д заасан байна.

“Татварын хяналт шалгалтын үйл ажиллагааны журам”/2019/-ын 2.2-д, эрсдэлд суурилсан хяналт шалгалтыг Татварын албаны эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагааны журмын 6.3, 6.4-т заасан үндэслэлээр хийнэ гэж заажээ.

Татварын албаны эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагааны журмын 6.3-д “ТЕГ-ын эрсдлийн удирдлагын нэгж нь “Эрсдэлд суурилсан хяналт шалгалтын төлөвлөгөө”-ний төслийг боловсруулж, ТЕГ-ын даргын тушаалаар батлуулж, 3 дугаар сарын 01-ний дотор харьяа татварын албадад хүргүүлнэ”, журмын 6.4-д “ТЕГ-ын хяналт шалгалтын асуудал эрхэлсэн нэгжийн саналыг үндэслэн тайлант хугацааны төлөвлөгөөнд 11 дүгээр сард багтаан ТЕГ-ын даргын тушаалаар тодотгол хийж, өөрчлөлт оруулж болно” гэж тус тус заасан.

Энэ журмын дагуу гаргасан, “Эрсдэлд суурилсан хяналт шалгалтын төлөвлөгөө”-г хариуцагч Хэнтий аймгийн татварын хэлтсээс шаардахад Татварын ерөнхий газрын даргын 2020 оны 9 дүгээр сарын 15-ны өдрийн “Төлөвлөгөө батлах тухай” А/142 дугаар тушаал, уг тушаалын 2 дугаар хавсралтыг шүүхэд ирүүлсэн[4]. Уг хавсралт нь татварын хяналт шалгалтад хамруулах эрсдэл бүхий татвар төлөгчдийн жагсаалт  бөгөөд үүнд нэхэмжлэгч “В Х” ХХК-ийн нэр оржээ.

Дээрх,  2020 оны 09 дүгээр сарын 15-ны өдрийн тушаалаар нэхэмжлэгч “В Х” ХХК-ийг эрсдэл бүхий гэж үзэж, татварын хяналт шалгалтад хамруулахаар шийдвэрлэсэн байхад хариуцагч татварын улсын байцаагч нарт үүнээс өмнө буюу 2020 оны 08 дугаар сарын 22-ны өдөр томилолт олгогдсоноос гадна хариуцагч татварын улсын байцаагч нар дээрх тушаал гарсан өдөр буюу 2020 оны 09 дүгээр сарын 15-ны өдөр Нөхөн ногдуулалтын акт үйлдсэн нөхцөл байдал тогтоогдож байна. Түүнчлэн, Татварын ерөнхий газрын даргын  “Төлөвлөгөө батлах тухай” уг тушаалыг Хэнтий аймгийн Татварын хэлтэс цахим шуудангаар 2020 оны 10 дугаар сарын 27-ны өдөр хүлээн авчээ[5].

Хариуцагчийн тайлбарт, Татварын ерөнхий газрын даргын 2020 оны 02 дугаар сарын 28-ны өдрийн Н/39 дүгээр нууцын зэрэглэлтэй тушаалаар шалгалтад хамрагдах иргэн, аж ахуйн нэгжийн нэрсийг баталсан тухай дурдагдсан боловч уг баримт нь тухайн хэрэгт ач холбогдолтой эсэхийг хариуцагч тайлбарлаагүй, хэргийн оролцогчдоос ямар нэгэн хүсэлт гараагүй болно. 

Шүүх дээр дурдсан 3 үндэслэлээр,  хариуцагч Хэнтий аймгийн Татварын хэлтсийн Татварын хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын байцаагч Ш.О, Т.Снар нь нэхэмжлэгч “В Х” ХХК-ийн татвар ногдуулалт, төлөлтийн байдалд эрсдэлд үндэслэсэн хяналт шалгалтыг 2020 оны 9 дүгээр сарын 03-ны өдрөөс 2020 оны 9 дүгээр сарын 22-ны өдрүүдэд хийхдээ Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/ болон холбогдох журам, удирдамжийн дагуу хийгээгүй, хариуцагчийн энэхүү хууль бус захиргааны актын улмаас нэхэмжлэгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол зөрчигдсөн байна гэж дүгнэж, нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж, хариуцагч нарын 2020 оны 9 дүгээр сарын 15-ны өдөр  гаргасан 18200600011 дугаар “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг хүчингүй болгох үндэслэлтэй гэж үзэв.

Татварын хяналт шалгалтыг хууль, журмын дагуу явуулаагүй гэсэн үндэслэлээр шүүх “Нөхөн ногдуулалтын акт”-ыг хүчингүй болгохоор шийдвэрлэсэн тул маргаан бүхий захиргааны актын хууль зүйн үндэслэлд дүгнэлт өгөөгүй, тухайлбал, нэхэмжлэгч “В Х” ХХК нь зөрчил гаргасан эсэх, зөрчилд ногдуулсан хариуцлага тохирсон эсэх талаар шүүхээс дүгнэлт хийгээгүй болно.   

 

Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3, 106.3.1, 106.3.12 дахь хэсэгт тус тус заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

 

1. Татварын ерөнхий хууль /шинэчилсэн найруулга/-ийн 41 дүгээр зүйлийн 41.2, 41.4, 41.11, 41.11.1, 76 дугаар зүйлийн 76.1, 76.1.1, 76.1.3 дахь хэсэгт тус тус заасныг баримтлан, нэхэмжлэгч “В Х” ХХК-ийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж, хариуцагч Хэнтий аймгийн Татварын хэлтсийн Татварын хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын байцаагч Ш.О, Т.С нарын 2020 оны 09 дүгээр сарын 15-ны өдрийн 18200600011 тоот Нөхөн ногдуулалтын актыг хүчингүй болгосугай.

2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1, 51 дүгээр зүйлийн 51.1, 47 дугаар зүйлийн 47.1, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2 дахь хэсэгт зааснаар, нэхэмжлэгч “В Х” ХХК-ийн улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 70200 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээж, хариуцагч Хэнтий аймгийн Татварын хэлтсийн  хяналт шалгалтын тасгийн татварын улсын байцаагч Ш.О, Т.С нараас 70200 төгрөг гаргуулан, нэхэмжлэгч “В Х” ХХК-д  олгосугай.

3. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 108 дугаар зүйлийн 108.2 дахь хэсэгт зааснаар энэхүү шийдвэр нь танилцуулан сонсгосноор хүчинтэй болохыг дурдсугай.

4. Хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч нь Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 108 дугаар зүйлийн 108.3-т заасан хугацаа өнгөрснөөс хойш 14 хоногийн дотор шүүхэд хүрэлцэн ирж, шүүхийн шийдвэрийг өөрөө гардан авах бөгөөд энэ хугацаанд гардан аваагүй нь гомдол гаргах хугацааг хуульд заасан журмын дагуу тоолоход саад болохгүйг дурдсугай.

Энэ шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1-д зааснаар, шүүхийн шийдвэрийг гардан авснаас хойш хэргийн оролцогч, тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч 14 хоногийн дотор Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд давж заалдах гомдол гаргах эрхтэй.

 

 

 

 

ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                Н.БАЛЖМАА