“М” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй

иргэний хэргийн тухай

Монгол Улсын Дээд шүүхийн шүүгч Н.Батчимэг даргалж, танхимын тэргүүн Г.Алтанчимэг, шүүгч Н.Батзориг, П.Золзаяа, Д.Цолмон нарын бүрэлдэхүүнтэй тус шүүхийн танхимд хийсэн хяналтын шатны иргэний хэргийн шүүх хуралдаанаар

Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2023 оны 11 дүгээр сарын 21-ний өдрийн 181/ШШ2023/03689 дүгээр шийдвэр,

Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2024 оны 02 дугаар сарын 23-ны өдрийн 210/МА2024/00382 дугаар магадлалтай,

“М” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй

Мт холбогдох

Үндсэн нэхэмжлэл: Концессын гэрээний үүрэгт 10,928,624,101 төгрөг гаргуулах тухай,

Сөрөг нэхэмжлэл: Гэрээний 1.6, 1.10, 1.11, 1.13, 1.15.2, 1.15.3 дахь заалтыг хүчин төгөлдөр бус болохыг тогтоолгох, илүү шилжүүлсэн 61,491,993,077 төгрөг гаргуулах тухай иргэний хэргийг хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч З.Э, Б.А нарын хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг үндэслэн танхимын тэргүүн Г.Алтанчимэгийн илтгэснээр хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Г.У, өмгөөлөгч Д.Б, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Д, О.М, өмгөөлөгч Т.М шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Б.Намсрай нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1.Нэхэмжлэгч “М” ХХК нь Мт холбогдуулан Концессын гэрээний үүрэгт 10,928,624,101 төгрөг гаргуулах тухай нэхэмжлэл гаргасныг хариуцагч эс зөвшөөрч, Концессын гэрээний 1.6, 1.10, 1.11, 1.13, 1.15.2, 1.15.3 дахь заалтыг хүчин төгөлдөр бус болохыг тогтоолгох, илүү шилжүүлсэн 61,491,993,077 төгрөг буцаан гаргуулах тухай сөрөг нэхэмжлэл гарган маргажээ.

2.Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2023 оны 11 дүгээр сарын 21-ний өдрийн 181/ШШ2023/03689 дүгээр шийдвэрээр: Иргэний хуулийн 186 дугаар зүйлийн 186.1, 189 дүгээр зүйлийн 189.5-д заасныг баримтлан Монгол Улсын Засгийн газраас 7,998,998,035 төгрөг гаргуулж нэхэмжлэгч “М” ХХК-д олгож, үндсэн нэхэмжлэлийн шаардлагаас үлдэх 2,929,626,066 төгрөгийг, мөн Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1.1-д заасан үндэслэл тогтоогдоогүй тул талуудын хоорондох Концессын гэрээний 1.6, 1.10, 1.11, 1.13, 1.15.2, 1.15.3 дах заалтыг хүчин төгөлдөр бус байх хэлцэлд тооцуулах, илүү төлсөн 61,491,993,077 төгрөг буцаан гаргуулах тухай сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1, 41 дүгээр зүйлийн 41.1.3, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1, 56.2, 60 дугаар зүйлийн 60.1-д зааснаар хариуцагч улсын тэмдэгтийн хураамж төлөхөөс хуулиар чөлөөлөгдөх тул төлөөгүйг дурдаж, нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 54,801,071 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээж, хариуцагчаас тэмдэгтийн хураамжид 40,152,940 төгрөг гаргуулж, нэхэмжлэгчид олгож шийдвэрлэжээ.

3.Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2024 оны 02 дугаар сарын 23-ны өдрийн 210/МА2024/00382 дугаар магадлалаар: Сүхбаатар дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2023 оны 11 сарын 21-ний өдрийн 181/ШШ2023/03689 дугаар шийдвэрийн тогтоох хэсгийн 1 дэх заалтыг Иргэний хуулийн 343 дугаар зүйлийн 343.1-д зааснаар хариуцагч Монгол Улсын Засгийн газраас 10,928,624,101 төгрөгийг гаргуулж нэхэмжлэгч “М” ХХК-д олгож, Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1.1-д заасан үндэслэлгүй тул концессын гэрээний 1.6, 1.10, 1.11, 1.13, 1.15.2, 1.15.3-т заасныг хүчин төгөлдөр бус болохыг тогтоолгох, илүү шилжүүлсэн 61,491,993,077 төгрөгийг буцаан гаргуулах тухай хариуцагчийн сөрөг нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгосугай гэж, тогтоох хэсгийн 2 дахь заалтад ...40,152,940 төгрөг... гэснийг ...54,801,070 төгрөг... гэж тус тус өөрчилж, шийдвэрийн бусад заалтыг хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгч талын гаргасан давж заалдах гомдлыг хангаж, хариуцагч талын гаргасан давж заалдах гомдлыг хангахгүй орхиж, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1.3-т зааснаар төсвийн байгууллагын давж заалдах гомдол улсын тэмдэгтийн хураамжаас чөлөөлөгддөг болохыг дурдаж, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 59 дүгээр зүйлийн 59.3-т зааснаар давж заалдах журмаар гомдол гаргахдаа нэхэмжлэгч “М” ХХК-аас улсын тэмдэгтийн хураамжид 2024 оны 01 сарын 02-ны өдөр урьдчилан төлсөн 14,806,100 төгрөгийг шүүгчийн захирамжаар буцаан олгож шийдвэрлэсэн байна.

4.Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч З.Э, Б.А нар хяналтын журмаар гаргасан гомдолдоо: “...Анхан шатны шүүхийн шийдвэр, давж заалдах шатны шүүхийн магадлалд Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 172 дугаар зүйлийн 172.2-т заасан үндэслэлээр гомдлоо гаргаж байгаа байна.

4.1.Концессын гэрээний маргаанд Иргэний хуулийн ажил гүйцэтгэх гэрээний зохицуулалтыг шууд хэрэглэж шүүхийн шийдвэрийг гаргасан нь хууль хэрэглээний зөрүү үүсгэсэн тухай: Тодруулбал, давж заалдах шүүхийн магадлалын “хянавал” хэсгийн 4 дэх хэсэгт “анхан шатны шүүх талуудын хооронд үүссэн эрх зүйн харилцааг Иргэний хуулийн 343 дугаар зүйлийн 343.1-д заасан ажил гүйцэтгэх гэрээний харилцаа гэж зөв тодорхойлж, хэрэглэх ёстой хуулийг зөв тайлбарлан хэрэглэсэн байна” гэж, 5 дахь хэсэгт “Ажил гүйцэтгэх гэрээнээс үүдэлтэй маргаан нь Иргэний шүүхийн хянан шийдвэрлэх маргаанд хамаарах тул “...хэргийн харьяалал зөрчсөн...”, “...концессын гэрээний харилцаанд ажил гүйцэтгэх гэрээний зохицуулалтыг хэрэглэсэн...” гэх хариуцагчийн татгалзал, давж заалдах гомдол үндэслэлгүй байна” гэж тусгасан. Концессын гэрээгээр “төрийн эсхүл орон нутгийн өөрийн өмчийн эд хөрөнгийг дэд бүтцийн болон нийгмийн суурь үйлчилгээг нийтэд үзүүлэх зорилгоор Концессын тухай хуульд заасан нөхцөл, журмын дагуу төсвийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлэхтэй холбоотой харилцаа” буюу Захиргааны байгууллагын нийтийн чиг үүргийг хувийн хэвшлээр гүйцэтгүүлэхэд чиглэсэн харилцааг зохицуулдаг. Энэ нь Захиргааны байгууллагын хувийн (иргэний) эрх зүйн харилцаанаас ялгаатай бөгөөд нийтийн эрх зүйн харилцаанд талуудын тохиролцоо нь холбогдох эрх зүйн хэм хэмжээнд нийцсэн байх шаардлага үүсдэг тул концессын гэрээтэй холбоотой маргаанд тухайн харилцааг зохицуулсан Концессын тухай хууль үйлчлэх ёстой. Концессын тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1 дэх хэсэгт “Концессыг нийт 7 төрлөөр хэрэгжүүлэхээр тусгасан бөгөөд концессын ямар төрөл байхаас хамаарч гэрээний төлбөр төлөх хугацаа, хэлбэр, нөхцөл” өөр өөр байдаг. /Жишээ нь: “Барих-шилжүүлэх” төрлөөр хэрэгжүүлж байгаа концессын гэрээний эргэн төлөлт нь концесс эзэмшигч концессын зүйлийг бүрэн барьж дуусган хүлээлгэн өгч, ашиглалтад оруулснаар төлбөрийг тогтоосон хугацаанд шилжүүлэх, харин “барих-ашиглах-шилжүүлэх” концессын төрлөөр хэрэгжүүлж байгаа концессын гэрээний төлбөр нь концессын зүйлийг барьж дуусган, ашиглалтад оруулах, түүнийгээ тодорхой хугацаанд ашиглаж төлбөрөө нөхөж аваад, гэрээнд заасан хугацаанд төрд шилжүүлэх” г.м./

Хэдийгээр концессын гэрээ нь ажил гүйцэтгэх гэрээний ерөнхий шинжийг агуулж байгаа боловч хууль хэрэглээний хувьд ялгаатай буюу захиргааны байгууллагаас нийтийн чиг үүргийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотойгоор Иргэний хуулийн хуулийн 343 дугаар зүйлийн 343.5-т зааснаар “Ажил гүйцэтгэх гэрээний онцлог зохицуулалтыг тусгай хуулиар зохицуулж болно” гэсний дагуу Концессын тухай хууль, Төсвийн тухай хууль болон холбогдох бусад хууль тогтоомж үйлчилнэ.

Гэтэл анхан болон давж заалдах шатны шүүх нь зөвхөн Иргэний хуулийн 343-358 дугаар зүйлд заасан ажил гүйцэтгэх гэрээний зохицуулалтуудыг барьж, Концессын тухай хууль, Төсвийн тухай хууль, Монгол Улсын Их Хурлын 2017 оны 29 дүгээр тогтоолыг харгалзан үзэлгүйгээр нэхэмжлэгчийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж, хариуцагчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хөндсөөр байна. Ингэснээр концессын гэрээний харилцаанд хувийн эрх зүйн эсхүл нийтийн эрх зүйн хэм хэмжээний аль нэгийг баримталж шийдвэрлэх эсэхийг нэг мөр тодорхойлж, хууль хэрэглээний нэгдмэл байдлыг хангах нь зүйтэй байна.

4.2.Концессын гэрээний харилцааг Иргэний хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.3-т заасан “Иргэний эрх зүйн харилцаа” гэж тодорхойлсон нь хууль хэрэглээний зөрүүг үүсгэж, буруу хууль тогтоомжийг хэрэглэж, хэргийг шийдвэрлэхэд хүргэсэн тухай: Давж заалдах шатны шүүхийн магадлалын “Хянавал” хэсгийн 8.3-т “Иргэний хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.3, 13 дугаар зүйлийн 13.1, 206 дугаар зүйлийн 206.1-д тус тус зааснаар төр нь иргэний эрх зүйн харилцаанд хуулийн этгээдийн нэгэн адил оролцох бөгөөд иргэний эрх зүйн харилцаанд оролцогч болохын хувьд гэрээнд заасан үүргээ, үнэнч, шударгаар хэрэгжүүлэх үүрэгтэй” гэсэн нь “М” ХХК болон М хооронд байгуулагдсан “Баянхонгор-Алтай чиглэлийн 126.7 км хатуу хучилттай авто зам төсөл”-ийн барих-шилжүүлэх (ВТ) концессын гэрээний харилцааг Иргэний эрх зүйн харилцаа гэж дүгнэсэн болох нь харагдаж байна. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 19 дүгээр зүйлийн 19.1-т “Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй тэмцэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна” гэж, мөн хуулийн 38 дугаар зүйлийн 38.2.7-д “М нь хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалах...” гэж тус тус заасан иргэнийхээ өмнө хүлээсэн үүргийнхээ хүрээнд төсөл, арга хэмжээг концессоор хэрэгжүүлдэг.

Харин тус концессын гэрээгээр “Баянхонгор аймгаас Говь-Алтай аймгийн хооронд зорчих иргэдийн Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 16 дугаар зүйлийн 16.1 /амьд явах/, 16.2 /эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах/, 16.6 /эрүүл, мэндээ хамгаалуулах/-д тус тус заасан үндсэн эрхийг баталгаатай эдлүүлэхэд чиглэсэн харилцаа”-г зохицуулж байгаа тул иргэний эрх зүйн харилцааг зохицуулсан гэрээ гэж үзэх үндэслэлгүй болно. Маргаан бүхий гэрээний харилцааг анхан болон давж заалдах шатны шүүх “иргэний эрх зүйн харилцаа” гэж буруу дүгнэснээр дараах сөрөг үр дагаврыг бий болгож байна. Монгол Улсын Их Хурлаас 2017 оны 04 дүгээр сарын 14-ний өдрийн 29 дүгээр тогтоолоор “төсвийн орлогыг нэмэгдүүлэх, төсвийн зардлыг хэмнэх, зарцуулалтын үр ашгийг дээшлүүлэх, төсвийн сахилга хариуцлагыг сайжруулах” зорилгоор “улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй концессын “барих-шилжүүлэх” төрлөөр хэрэгжиж байгаа төсөл, арга хэмжээнд хөндлөнгийн аудит хийж, аудитын дүгнэлт гарах хүртэлх хугацаанд санхүүжилтийгтүр хойшлуулах” буюу гүйцэтгэлд аудитын дүгнэлт гарсны дараагаар төлбөрийг шилжүүлэхээр заасан.

Гэтэл анхан шатны шүүхийн шийдвэрийн “Үндэслэх” хэсгийн 9.2-т “... гэрээндээ тусгах, өөрчлөлт оруулах үнэ гүйцэтгэлээр бага гарсан тохиолдолд хасах талаар нэмэлтээр гэрээнд зохицуулаагүй” тул УИХ-ын тогтоолыг дагаж мөрдөхгүй байхаар, харин давж заалдах шатны шүүхээс энэхүү тогтоолыг дагаж мөрдөх эсэх дүгнэлт өгөөгүй. Ингэснээр Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1, 5.3 дугаар зүйлд заасан хууль тогтоох байгууллагын шийдвэрийг заавал дагаж мөрдөх үүрэггүй буюу тухайн шийдвэрийн эрх зүйн үйлчлэлийг үгүйсгэж байна.

Үндэсний аудитын газрын АГГ-2021/125-ШТА-ГА дүгнэлт гарч, тус дүгнэлт, тайланг 2022.08.01-ний өдрийн А/63 дугаар Монгол Улсын Ерөнхий аудиторын тушаалын нэгдүгээр хавсралтаар баталгаажуулж, хоёрдугаар хавсралтаар “Барилга, угсралтын ажлын бодит гүйцэтгэлийг илүү тайлагнасан буюу 9,282,646,495 төгрөгт ногдох ажлыг концесс эзэмшигч буюу “М” XXК гүйцэтгээгүй байна” гэж дүгнээд, 198/А0160091, АГГ-2021/25-ШТА-ГА дугаар “Төлбөр барагдуулах тухай акт”-аар 9,282,646,495 төгрөгийг Төрийн сан дахь аудитын шалгалтын орлогын 1009000000601 дугаар дансанд төвлөрүүлэхийг даалгасан. Гэтэл анхан болон давж заалдах шатны шүүх Үндэсний аудитын газар нь гэрээний нэг тал биш гэсэн үндэслэлээр хариуцагчаас нэхэмжлэгчийн хийгээгүй ажлын төлбөрийг гаргуулахаар шийдвэрлэсэн нь Төсвийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1.2, 6 дугаар зүйлийн 6.4.1, 45 дугаар зүйлийн 45.2.1-т тус тус заасан гүйцэтгэлд суурилж санхүүжилт олгох, төсвийн хөрөнгийг үр ашиггүй зарцуулах, төсөв хэмнэлттэй байх зарчмуудыг зөрчиж нэхэмжлэгчид 9,282,646,495 төгрөгийг олгохоор шийдвэрлэсэн нь хууль зүйн үндэслэлгүй болно. Авто замын тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 21.1, 21.3, концессын гэрээний 4.3, 4.4-т тус тус зааснаар авто зам, зам байгууламжийн барилгын техник хяналтыг “А” ХХК-иар гүйцэтгүүлсэн бөгөөд “Баянхонгор-Алтай чиглэлийн 126.7 км хатуу хучилттай авто зам төсөл”-ийн хяналтын зөвлөхийн зардлын зөрүү болох 1,318,138,008.00 төгрөгийг Эдийн засаг, хөгжлийн яамнаас гэрээний дагуу шилжүүлэн авсан. Харин давж заалдах шатны шүүх нь уг талуудын маргаантай байгаа төлбөрийг хариуцагчаас гаргуулахаар шийдвэрлэсэн боловч магадлалын үндэслэх хэсэгт огт дүгнэлт өгөөгүй болно.

Анхан болон давж заалдах шатны шүүхээс Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1.1 дэх заалтыг буруу хэрэглэж, хариуцагчийн сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн. Анхан шатны шүүхийн шийдвэрийн “Үндэслэх” хэсгийн 8.3-т “...Төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай хуулийн холбогдох заалтыг гэрээ байгуулахдаа анхнаасаа хэрэгжүүлэх боломжтой байтал ам доллараар үнийг тусгасан тул Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1.1-д заасан “хууль зөрчсөн” хүчин төгөлдөр бус байх үндэслэлд хамаарахгүй” гэж, харин давж заалдах шатны шүүхийн магадлалын 6 дахь хэсэгт “Талууд гэрээний үнийг “...тэнцэх төгрөг байна” гэж төгрөгөөр илэрхийлж, эргэн төлөлтийг төгрөгөөр гүйцэтгэсэн байх тул концессын гэрээний холбогдох заалтыг Төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1, 4.2-т тус тус заасныг зөрчсөн гэж үзэхгүй” гэж өөр өөр байдлаар дүгнэсэн.

Төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай хууль /2009.07.09/-ийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1, 4.4-т зааснаар “Бараа, ажил, үйлчилгээний үнийг Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт зөвхөн үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр илэрхийлж, түүгээр төлбөр тооцоог гүйцэтгэх ба “банк, банк бус санхүүгийн байгууллагын мөнгөн хадгаламж, зээл тэдгээртэй адилтган аливаа үйлчилгээ, санхүүгийн үүсмэл хэрэгсэлтэй холбоотой байгуулах гэрээ, түүгээр хүлээх үүргийг гадаад валютаар илэрхийлж, гүйцэтгэлийг гадаад валютаар хангуулж болно” бусад тохиолдолд Монгол банкны албан ёсны зөвшөөрөлгүйгээр гадаад валют, тооцооны нэгжээр үнэ тогтоох, төлбөр тооцоо гүйцэтгэх, зарлан сурталчлахыг хориглохоор заасан байна.

Мөн Иргэний хуулийн 217 дугаар зүйлийн 217.1, 217.2, 218 дугаар зүйлийн 218.1-д тус тус зааснаар мөнгөн төлбөрийн үүргийг гагцхүү Монгол Улсын мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх ба төлбөр төлөх хугацаа болохоос өмнө мөнгөний ханш өссөн, буурсан бол үүрэг үүсэх үеийн ханшаар тооцож төлбөрийг төлнө” гэж тус тус заасан. Гэтэл “Баянхонгор-Алтай чиглэлийн 126.7 км хатуу хучилттай авто зам төсөл”-ийн барих-шилжүүлэх (ВТ) концессын гэрээнд “төлбөрийн ам доллараар хийж, ханшийн зөрүүг төлбөр гүйцэтгэх үеийн ханшаар тооцох”-оор тусгасан нь гэрээний талууд гэрээ байгуулахаас өмнө тохиролцсон эсэхээс үл шалтгаалан Иргэний хуулийн 56.1.1-т заасан хууль зөрчиж хийсэн хэлцэлд хамаарна.

4.3.Тус хэрэг нь хууль хэрэглээг тогтооход зарчмын хувьд нийтлэг ач холбогдолтой тухайд: Монгол Улсын Засгийн газрын зүгээс концессоор хэрэгжүүлж байгаа төсөл, арга хэмжээтэй холбоотой маргааны шүүхийн харьяаллыг нэхэмжлэл гаргаж буй этгээд өөрийн хүсэл зориг (ашиг сонирхлын)-ийн дагуу Иргэний хэргийн шүүх эсхүл Захиргааны хэргийн шүүхийг сонгон хандаж байна. Концессын гэрээний маргааныг Иргэний хэргийн шүүх нь “гэрээ болон гэрээний үүргийн гүйцэтгэлтэй холбоотой” гэдэг үүднээс, харин Захиргааны хэргийн шүүх нь “нийтийн эрх зүйн харилцааг үүсгэж, өөрчилж, дуусгавар болгож байгаа захиргааны гэрээ” гэж тус тус дүгнэн хүлээн авч шийдвэрлэсээр байна. Одоогийн байдлаар иргэн болон захиргааны хэргийн шүүхэд дараах маргаануудыг хүлээн авч шийдвэрлээд байна.

Иргэний хэргийн шүүхэд: “М” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй Мт холбогдох “концессын гэрээний үлдэгдэл төлбөр гаргуулах тухай” маргаан, “П” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй Мт холбогдох “концессын гэрээний үлдэгдэл төлбөр, хохирол гаргуулах тухай” маргаан, “Т” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй М, Эдийн засаг, хөгжпийн яаманд холбогдох “концессын гэрээний дагуу хохирол, алданги гаргуулах тухай” маргаан. Захиргааны хэргийн шүүхэд: “А” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй Эдийн засаг, хөгжлийн яам, Сангийн яаманд холбогдох “концессын гэрээний алдагдал, алданги, хохирол гаргуулах тухай” маргаан, “У” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй Төрийн худалдан авах ажиллагааны газарт холбогдох “концессын гэрээний үлдэгдэл төлбөр гаргуулах тухай” маргаан, “Х” ТББ-ын нэхэмжлэлтэй “концессын гэрээг илт хууль бусад тооцуулах тухай” маргаан г.м.

Дээрх хэргийн харьяалал тодорхойгүй байгаагаас шалтгаалан шүүхүүд ижил төсөөтэй маргааныг өөр өөр хууль тогтоомжийн хүрээнд ялгаатай шийдвэрлэсээр байгаа тул энэхүү маргааныг Улсын дээд шүүхээр эцэслэн шийдвэрлүүлэх нь хууль хэрэглээний нэгдмэл байдлыг хангахад чухал ач холбогдолтой юм.

Иймд Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 172 дугаар зүйлийн 172.2.1, 172.2.4-т заасан үндэслэлээр гомдлыг хүлээн авч хэлэлцэж, шийдвэр, магадлалыг хүчингүй болгож, хэргийг буюу нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэжээ.

5.Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч З.Э, Б.А нарын хяналтын журмаар гаргасан гомдол нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 172 дугаар зүйлийн 172.2.1-д заасан үндэслэлийг хангаж байх тул Иргэний хэргийн танхимын нийт шүүгчийн хуралдааны 2024.04.25-ны өдрийн 001/ШХТ2024/00468 дугаар тогтоолоор хэргийг хяналтын шатны шүүх хуралдаанаар хэлэлцүүлэхээр шийдвэрлэсэн байна.

ХЯНАВАЛ:

6.Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчийн гомдлыг хангах хууль зүйн үндэслэлгүй гэж үзлээ.

7.Нэхэмжлэгч “М” ХХК нь Мт холбогдуулан 10,928,624,101 төгрөг гаргуулах тухай нэхэмжлэлийн шаардлага гаргаж үндэслэлээ “...2019.05.09-ний өдөр Монгол Улсын Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Үндэсний хөгжлийн газартай Баянхонгор-Алтай чиглэлийн 126.7 км хатуу хучилттай авто замыг “барих-шилжүүлэх” концессын гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулах гэрээг байгуулж, төслийн ажлыг гүйцэтгэхээр болсон. Гэрээнд заасан замын барилга угсралтын ажлыг чанарын өндөр үзүүлэлттэйгээр дуусган 2020.10.20-ны өдөр ажлыг хүлээлгэн өгсөн.  Манай компанийн хувьд 2015 онд “Э” ХХК болон Монгол Улсын Засгийн газрын хооронд байгуулагдсан концессын гэрээний нөхцөлийг 4 жилийн дараа хүлээн зөвшөөрч, тус концессын эрхийг шилжүүлэн авсан. Ингэхдээ  гэрээний үнэ, нөхцөлд аливаа өөрчлөлт оруулалгүйгээр хүлээн зөвшөөрсөн. Концессын эрхийг  шилжүүлэн авах үед 126.7 км хатуу хучилттай авто замын ажил 4,555,343,539 төгрөгийн гүйцэтгэлтэй байсан. Газар шорооны ажил хийгдсэн, ойролцоогоор 2,9 хувийн ажлын гүйцэтгэлтэйгээр зогссон байсан. Гэрээний 1.2-т заасан концессын зүйлийн хөрөнгө оруулалтын нийт төлбөр болох 76,963,494 ам.доллартай тэнцэх төгрөг, үүнийг хэсэгчлэн 4 жилийн хугацаанд улсын төсөвт суутган төлөх байсан бөгөөд эхний 2 удаагийн төлбөрийг төлсөн боловч 2022.12.20-ны өдөр төлөх үлдэгдэл  5,229,268 ам.доллар буюу 11,884,432,963 төгрөгөөс техникийн хяналтын зардалд суутгах 995,808,862 төгрөгийг хасч 10,928,624,101 төгрөгийг төлөх үүргээ биелүүлээгүй тул   уг мөнгийг гаргуулна уу” гэжээ.                                                                                     

8.Хариуцагч нэхэмжлэлийг бүхэлд нь эс зөвшөөрч “...Монгол Улсын Засгийн газрын 2015.03.09-ний өдрийн 87 дугаар тогтоолын 1 дүгээр заалтад Баянхонгор-Алтай чиглэлийн 126.7 км хатуу хучилттай авто зам төсөлд зарцуулах хөрөнгө нь 76,936,494 ам.доллартай тэнцэх төгрөг байхаар тогтоосон байдаг. “Э” ХХК болон Үндэсний хөгжлийн газар, “М” ХХК нар харилцан тохиролцоод концессын эрх, үүргийг шилжүүлэн авсан. 2009 онд батлагдсан Төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1-д “Бараа, ажил, үйлчилгээний үнийг Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт зөвхөн үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр илэрхийлж, түүгээр төлбөр тооцоог гүйцэтгэх ба энэ хуулийн 4.4-т зааснаас бусад тохиолдолд Монгол банкны албан ёсны зөвшөөрөлгүйгээр гадаад валют, тооцооны нэгжээр үнэ тогтоох, төлбөр тооцоо гүйцэтгэх, зарлан сурталчлахыг хориглоно” гэж заасан. Концессын гэрээний 1.3-т концессын төлбөрийг 76,963,494 ам.доллартай тэнцэх төгрөг байна гэж тохиролцсон нь дээрх хуульд нийцээгүй. Талуудын хооронд байгуулсан 2019.05.09-ний өдрийн нэмэлт, өөрчлөлтийн гэрээний 1.2-т “Концесс эзэмшигч нь концессын зүйлийг өөрийн болон өөрийн боломжоор олсон хөрөнгөөр санхүүжүүлэн, барьж дуусган холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу хүлээлгэн өгч, хөрөнгө оруулалтаа 4 жилийн хугацаанд Монгол Улсын Засгийн газраас хуваарийн дагуу  ам.доллартай тэнцэх төгрөгөөр нөхөж авна” гэж гэрээний үнэ нь төгрөг болохыг дахин тодотгож гэрээнд заасан. Иймд ам.доллараар гэрээний үүрэг шаардсан “М” ХХК-ийн нэхэмжлэл нь илт үндэслэлгүй. Гэрээний бодит гүйцэтгэлийг аудитаар тогтооход 146,924,411,968 төгрөг болсон. Үүний зөрүү 9,282,646,495 төгрөг болж байгаа. Гэтэл 2021 онд 131,389,600,000 төгрөг, 2022 онд 75,708,667,036 төгрөг, нийт 207,098,267,036 төгрөгийг “М” ХХК-д олгосон байгаа. Монгол Улсын Засгийн газраас “М” ХХК-д төлөх төлбөргүй. Концессын үндсэн гэрээнд өөрчлөлт оруулсан нь уг төсөлтэй холбогдуулан шүүхийн аливаа маргаан үүсгэхгүй байх талаар анхнаасаа харилцан тохиролцсон байна. Мөн нэхэмжлэл нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 65 дугаар зүйлийн 65.1.1-д зааснаар хэргийн харьяалал зөрчсөн байна. Иймд “М” ХХК-ийн нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэжээ.

9.Хариуцагч нэхэмжлэгчид холбогдуулан гэрээний 1.6, 1.10, 1.11, 1.13, 1.15.2, 1.15.3 дах заалтыг хүчин төгөлдөр бус болохыг тогтоолгох, илүү шилжүүлсэн 61,491,993,077 төгрөг гаргуулах сөрөг нэхэмжлэл гаргаж, үндэслэлийг “...Концессын гэрээний дээрх зохицуулалт нь Монгол Улсын Засгийн газрын 2015 оны 87 дугаар тогтоол, Төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай хуулийн 4.1, 4.2-т заасныг тус тус зөрчсөн. Иймд Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1.1-д зааснаар хүчин төгөлдөр бус. Монгол Улсын Засгийн газрын 2015 оны 87 дугаар тогтоолын дагуу гэрээний нийт төлбөр 144,479,811,447 төгрөг байх бөгөөд Монгол Улсын Ерөнхий аудиторын 2022.08.01-ний өдрийн А/63 дугаар тушаалаар баталгаажсан АГГ-2022/125-ШТА-ГА дугаар аудитын дүгнэлтэд 146,924,411,968 төгрөгөөр концессын төслийг хэрэгжүүлсэн болох нь тогтоогдсон байна. Ингэснээр Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.5-д зааснаар Монгол Улсын Засгийн газрын эрх бүхий этгээдийн зүгээс концессын гэрээний төлбөрт нийт 208,416,405,045 төгрөг олгосон байх тул Үндэсний аудитын газраас тогтоосон бодит гүйцэтгэл болох 146,924,411,968 төгрөгийг хасч, илүү шилжүүлсэн 61,491,993,077 төгрөгийг буцаан гаргуулж өгнө үү” гэжээ.

10.Нэхэмжлэгч сөрөг нэхэмжлэлийг эс зөвшөөрч “...Монгол Улсын Засгийн газрын 2015.03.09-ний өдрийн 87 дугаар тогтоолын 2 дахь заалтад ...76,963,494 ам.доллартай тэнцэх төгрөгийг ... эргэн төлөх хуваарийн дагуу тухайн жилийн улсын төсөвт тусгаж байхыг... гэж тухайлан концессын гэрээ байгуулах үнийг тодорхойлсон. Энэ нь Төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1-д заасанд хамаарахгүй. Тодруулбал, хуулийн уг зохицуулалт нэг удаагийн гэрээний үнэ тогтоох агуулгыг илэрхийлэхгүй бөгөөд харин олон удаагийн давтамжтай, Иргэний хуулийн 200 дугаар зүйлийн 200.1-д заасан гэрээний стандарт нөхцөлд хамаарах зохицуулалт юм. Концессын гэрээний дагуу эргэн төлөлтийг концессын гэрээний 1.10, 1.11-д заасныг үндэслэн “М” ХХК-д тухай бүр төгрөгөөр тооцон шилжүүлж байсан. Хэрэгт авагдсан баримтуудаар Баянхонгор-Алтай чиглэлийн 126.7 км хатуу хучилттай авто зам төсөл-ийг барих-шилжүүлэх концессын гэрээ нь Төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай хуулийг зөрчсөн гэх үйл баримт тогтоогдохгүй байгаа тул тус гэрээг Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1.1-д заасан хүчин төгөлдөр бус гэрээ гэж үзэх үндэслэлгүй. Нэхэмжлэгч 2015 оноос хойш 4 жил бүрэн зогссон төслийг богино хугацаанд өөрийн санхүүжилтээр, бизнесийн эрсдэлийг бүрэн хариуцан Монгол Улсын Засгийн газрын өмнө гэрээгээр хүлээсэн үүргээ бүрэн гүйцэтгэсэн. Иймд манай компанийн зүгээс 61,491,993,077 төгрөгийг буцаан төлөх үүрэг хүлээхгүй. Өөрөөр хэлбэл, Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.4-т заасан нөхцөл үүсээгүй. Иймд сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэжээ.

11.Анхан шатны шүүх үндсэн нэхэмжлэлийн шаардлагын зарим хэсгийг хангаж, сөрөг нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн бол давж заалдах шатны шүүх үндсэн нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хангаж шийдвэрт өөрчлөлт оруулжээ.

12.Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нарын гаргасан шүүхийн хууль хэрэглээ зөрүүтэй буюу шүүх концессын гэрээг Иргэний хуульд заасан ажил гүйцэтгэх гэрээ гэж үзсэн, захиргааны шүүхийн харьяаллын хэргийг иргэний хэргийн шүүхийн харьяаллаар шийдвэрлэсэн, гэрээний зохих заалтууд  хууль зөрчсөнийг тогтоогоогүй...” гэх гомдлын дагуу хэргийг Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 172 дугаар зүйлийн 172.2.1-д заасан үндэслэлээр хянан хэлэлцээд давж заалдах шатны шүүхийн магадлалыг хэвээр үлдээх нь зүйтэй гэж шүүх бүрэлдэхүүн дүгнэв.

13.Анхан болон давж заалдах шатны шүүх Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.1, 40.2-т заасан журмын дагуу хэрэгт авагдсан нотлох баримтыг тал бүрээс нь бодитойгоор харьцуулан үнэлж, зохигчийн хооронд үүссэн маргааны үйл баримтыг тогтоож, хэрэглэвэл зохих хуулийг зөв тайлбарлан хэрэглэжээ.

Харин анхан шатны шүүх нэхэмжлэгч нь техникийн хяналтын зардлыг нэхэмжлэлийн шаардлагаас хасч тооцсоныг анхаараагүй, нэхэмжлэлээс уг үнийг хассан, мөн тухайн зардлын хэмжээг 1,283,648,460 төгрөгөөр тооцсон нь үндэслэлгүйг давж заалдах шатны шүүх залруулжээ.

14.Хэргийн баримтаас үзвэл, Монгол Улсын Засгийн газрын гаргасан шийдвэрийн дагуу түүнийг төлөөлж  Хөрөнгө оруулалтын газар, “Э” ХХК-ийн хооронд 2015.03.25-ны өдөр Баянхонгор-Алтай чиглэлийн 126.7 км хатуу хучилттай авто зам төслийн “барих-шилжүүлэх” концессын гэрээг байгуулж, тус компани авто замыг  өөрийн боломж, хөрөнгөөр санхүүжүүлж 2017.09.01-ний өдрийн дотор барьж дуусган ашиглалтад оруулахаар, Засгийн газраас гэрээний үнэ 76.963.494 ам.доллартай тэнцэх төгрөгийг хуваарийн дагуу 2017-2019 оны хооронд төлөхөөр тохирсон, гэвч тухайн гэрээний дагуу ажил гүйцэтгэгдээгүйгээс хожим нь концессын гэрээний эрх, үүргийг “Э” ХХК “М” ХХК-д шилжүүлэхээр болсныг М хүлээн зөвшөөрсөн, үүний дагуу Үндэсний хөгжлийн газар тухайн  эрх шилжүүлэн авагчтай өмнөх гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулах замаар 2019.05.09-ний өдөр  гэрээ байгуулсан нь тогтоогдсон байна.

15.Зохигчийн хооронд үүссэн эрх зүйн харилцаа нь ажил гүйцэтгэгч нь гэрээгээр тохиролцсон ажлыг хийж гүйцэтгэх, захиалагч нь уг ажлын үр дүнг хүлээн авч хэлэлцэн тохирсон хөлс төлөх  үүргийг тус тус хүлээсэн Иргэний хуулийн 343 дугаар зүйлийн 343.1-д заасан ажил гүйцэтгэх гэрээний шинжтэйг хоёр шатны шүүх хуульд нийцүүлэн дүгнэсэн байна.

Ажил гүйцэтгэх зарим төрлийн гэрээний онцлог зохицуулалтыг тусгай хуулиар зохицуулж болдог бөгөөд зохигчийн хооронд төрийн   өмчийн эд хөрөнгийг дэд бүтцийн болон нийгмийн суурь үйлчилгээг нийтэд үзүүлэх зорилгоор  хуульд заасан нөхцөл, журмын дагуу гэрээний үндсэн дээр шинээр бий болгох онцгой эрхийг хувийн хэвшилд олгох буюу  концессын гэрээ байгуулагдсан ба энэ төрлийн үйл ажиллагаанд уралдаант шалгаруулалт явуулах, гэрээ байгуулах, өөрчлөх, дуусгавар болгох, хяналт тавих  журам нь тухайн үед хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан тусгайлсан хууль болох 2010 оны Концессын хуулиар зохицуулж байжээ.

16.”Э” ХХК-ийн  2015 онд байгуулсан концессын гэрээний эрх, үүргийг  2019 онд  “М” ХХК  шилжүүлж авахыг М хүлээн зөвшөөрч, улмаар өмнөх гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан нь Концессын тухай хуулийн 32 дугаар зүйлийн 32.1, 32.2-д заасныг зөрчөөгүй,  энэ нь Иргэний хуулийн  124 дүгээр зүйлийн 124.1-д заасан харилцаа буюу ажил гүйцэтгэх үүрэг гүйцэтгэгч солигдсон, ингэснээрээ “М” ХХК нь Баянхонгор-Алтай чиглэлийн 126.7 км хатуу хучилттай авто зам төслийн “барих-шилжүүлэх” ажлыг гүйцэтгэн үр дүнг хүлээлгэн өгөх үүргийг Монгол Улсын Засгийн газрын өмнө хүлээсэн байна.

17.Гэрээнд заасан ажлыг нэхэмжлэгч “М” ХХК нь үе шаттайгаар  гүйцэтгэж үр дүнг хүлээлгэн өгсөн болон  гэрээнд заасан хуваарийн дагуу 2 удаа улсын төсвийн хөрөнгөөс нийт 207,098,267,037 төгрөг төлөгдсөн, уг төлбөр ам.доллараар тодорхойлогдож, улсын төсөвт тусгах  үеийн Монгол банкнаас зарласан 1 ам.долларын төгрөгтэй тэнцэх ханшаар бодогдсон, хуваарьт заасан сүүлийн төлбөр буюу 2022 оны улсын төсөвт тусгасан 5,229,268 ам.доллартай тэнцэх 11,884,432,963 төгрөг олгогдоогүйгээс зохигчийн хооронд энэхүү маргаан үүсчээ.

18.Концессын гэрээний зүйл нь захиргааны байгууллагын нийтийн чиг үүргийг хувийн хэвшлээр гүйцэтгүүлэхэд чиглэсэн харилцаа мөн боловч зохигч тухайн гэрээтэй холбоотой  Концессын хуулиар нарийвчлан зохицуулагдах, захиргааны шүүхийн харьяалан шийдвэрлэх маргаанд хамаарах буюу сонгон шалгаруулалт, гэрээ байгуулагдах, өөрчлөгдөх үйл явц нөхцөл, журмын талаар маргаагүй, нэхэмжлэгчийн хариуцагчид холбогдуулан гаргасан энэхүү нэхэмжлэл нь гэрээний үүргийн биелэлт болох төлбөрийн үлдэх хэсгийг гаргуулах тул хэргийг Иргэний хэргийн шүүх харьяалан шийдвэрлэсэн нь хууль зөрчөөгүй байна.

19.Гэрээний үнийг ам.доллараар тогтоосон зохицуулалт нь Төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай хуулийн холбогдох заалтыг зөрчснөөс  хүчин төгөлдөр бус гэж  үзэж байгаа хариуцагчийн татгалзал  үндэслэлгүйг хоёр шатны шүүх шийдвэр, магадлалдаа тодорхой тусгажээ.

Учир нь, гэрээг байгуулах эрх олгосон Монгол Улсын Засгийн газрын 2015.03.09-ний өдрийн 87 дугаар тогтоол болон уг тогтоолыг үндэслэж анх Засгийн газрыг төлөөлж Хөрөнгө оруулалтын газар “Э” ХХК-тай 2015 онд байгуулсан гэрээнд гэрээний үнийг 76,963,494 ам.доллартай тэнцэх төгрөг гэж тодорхойлж, уг мөнгийг тухайн үеийн ханшаар хөрвүүлж тооцохоор гэрээний талууд тохиролцсон, 2019 онд концессийн эрх, үүргийг “М” ХХК-д шилжүүлж нэмэлт гэрээ байгуулахдаа ажил гүйцэтгэх, төлбөр төлөх хугацааг өөрчилснөөс бус өмнөх гэрээний бусад нөхцөлүүд хэвээр байхаар, өөрөөр хэлбэл, 2015 оны гэрээнд заасан төлбөрийг ам.доллараар тогтоосон,  төлбөр төлөхдөө төгрөгийн ханшаар тооцох журмыг өөрчлөөгүй байна. Талууд гэрээгээр ямар үүргийг гүйцэтгэхээр харилцан тохиролцсон тэр л үүргийг гүйцэтгэх үүрэгтэй бөгөөд зохигчийн хооронд байгуулагдсан гэрээнд төлбөрийг ам.доллараар тогтоож, төлбөр гүйцэтгэх журмыг төсөвт суутгах  үеийн  төгрөгтэй тэнцэх ханш гэж тодорхойлсон байна.

20.Концессын гэрээ нь төр, хувийн хэвшлийн аль алины ашиг сонирхол дээр үндэслэн байгуулагддаг зах зээлийн харилцаанд суурилан бизнесийн үйл ажиллагааны зарчмаар, харилцан итгэлцэлд суурилсан гэрээ бөгөөд  иргэний эрх зүй дэх  гэрээний суурь зарчим нэгэн адил үйлчилнэ.

Ажил гүйцэтгэх гэрээгээр ажил гүйцэтгэгч нь захиалагчийн эсхүл өөрийн материалаар гэрээнд заасан ажлыг гүйцэтгэдэг бөгөөд концессын гэрээний хувьд  өртөг өндөртэй  ажлыг ажил гүйцэтгэгч өөрийн болон бусад хэлбэрээр олсон хөрөнгөөр жишээ нь, зээл авч урт хугацаанд хийж гүйцэтгэн, улмаар хөрөнгө оруулалтаа буцаан авахдаа мөн тодорхой хугацааны туршид хэсэгчлэн авдаг онцлогтой байна. Ийм нөхцөлд гэрээний үнэ нь гэрээ үргэлжлэх хугацаа, үнийн өөрчлөлт, гарсан зардал, ашгийн хамт тооцогддог бөгөөд зохигч анхнаасаа гэрээний үнийг эдгээрийг харгалзан тухайн үеийн тооцооллыг үндэслэн тогтоосон гэж үзнэ. Мөн ам.долларын төгрөгтэй харьцах ханшийн өсөлттэй  хамааралтайгаар төлбөр төлөгдөх үеийн төгрөгөөр тооцогдох үнийн хэмжээ ихэссэн явдал нь гэрээний үнийг өөрчлөх үндэслэл болохгүй.

Түүнчлэн сонгон шалгаруулалт явуулж, ажил гүйцэтгэгчийг сонгох, гэрээ байгуулах тухайн үйл ажиллагаа өөрөө зөрчилтэй, өөрөөр хэлбэл, гэрээний үнийг анх 76,963,494 ам.доллараар тогтоосон нь хууль бус, илтэд өндөр  гэх  үндэслэл хэргийн баримтаар тогтоогдоогүй болно.

Иймд шүүхүүдийн дурдсан, “...Төсвийн тухай хуулийн 33 дугаар зүйлийн 33.2.8-д төсвөөс эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй хэрэгжүүлэх төсөл, арга хэмжээний тухайн жилд санхүүжүүлэх санхүүжилтийн дээд хэмжээг нийт дүнгээр улсын төсөвт тусгахаар, Улсын Их Хурлын 2017.04.14-ний өдрийн Монгол улсын 2017 оны төсвийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль баталсантай холбогдуулан авах арга хэмжээний тухай 29 дүгээр тогтоолын 7-д улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй концессын "барих-шилжүүлэх" төрлөөр хэрэгжиж байгаа төсөл, арга хэмжээнд хөндлөнгийн аудит хийж, аудитын дүгнэлт гарах хүртэлх хугацаанд санхүүжилтийг түр хойшлуулахаар заасан нь, Үндэсний аудитын газрын 2022.08.01-ний өдрийн 198/А0160091 дугаар “Төлбөр барагдуулах тухай” актаар ажлын гүйцэтгэлээс илүү тайлагнасан 9,282,646,495 төгрөгийг Үндэсний аудитын газрын Төрийн сан банкин дахь дансанд төвлөрүүлэхийг Эдийн засаг, хөгжлийн яаманд даалгасан үйл баримт нь Иргэний хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.1, 43 дугаар зүйлийн 43.2.1-д заасан гэрээний талууд хүсэл зоригоо илэрхийлж, баримт бичиг үйлдэж, гарын үсэг зурж бичгээр байгуулж, харилцан хүлээн зөвшөөрсөн тухайн үеийн тохиролцоог буюу үнийг өөрчлөх боломжгүй. Төр нь гэрээний нэг тал болж иргэний эрх зүйн харилцаанд оролцсон иймээс гэрээнд заасан эрх, үүргээ үнэнч, шударгаар хэрэгжүүлэх үүрэгтэй “ гэсэн дүгнэлтийг буруутгах үндэслэл тогтоогдоогүй.

21.Иймээс гэрээний төлбөрийн талаарх 1.6, 1.10, 1.11, 1.13, 1.15.2, 1.15.3 дахь заалтуудыг Төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр гүйцэтгэх тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1, 4.2-т тус тус заасныг зөрчсөн, Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1.1-д заасан хүчин төгөлдөр бус гэж үзэх үндэслэлгүй тул сөрөг нэхэмжлэлийг хэрэгсэхгүй болгосон нь хууль зөрчөөгүй байна.

22.Нэгэнт гэрээ хүчин төгөлдөр учир нэхэмжлэгч гэрээний дагуу  төлөгдөөгүй төлбөрийг хариуцагчаас шаардах эрхтэй, нэхэмжлэгч техникийн хяналтын зардалд төлвөл зохих 995,808,862 төгрөгийг үлдэх төлбөр 5,229,268 ам.доллар буюу 11,884,432,963 төгрөгөөс хасч 10,928,624,101 төгрөг гаргуулах  нэхэмжлэлийг анх  гаргасныг анхан шатны шүүх анхаараагүй, хариуцагч   уг зардлын хэмжээг 1,283,648,460 төгрөг  гэж тайлбар гаргасан боловч холбогдох баримтыг гаргаагүй, иймээс давж заалдах шатны шүүх  нэхэмжлэлийг бүхэлд нь хангаж шийдвэрт өөрчлөлт оруулсан нь  үндэслэлтэй болжээ.

23.Дээр дурдсанаар давж заалдах шатны шүүхийн магадлалыг хэвээр үлдээж, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нарын хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг хангахгүй орхих нь зүйтэй гэж шүүх бүрэлдэхүүн дүгнэв.

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 176 дугаар зүйлийн 176.2.1 дахь хэсэгт заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ НЬ:

1. Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2024 оны 02 дугаар сарын 23-ны өдрийн 210/МА2024/00382 дугаар магадлалыг хэвээр үлдээж, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч нарын гомдлыг хангахгүй орхисугай.

2. Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1.3 дахь хэсэгт зааснаар хариуцагчийн хяналтын журмаар гаргасан гомдол нь улсын тэмдэгтийн хураамжаас чөлөөлөгдсөн болохыг дурдсугай.

 

 

ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                     Н.БАТЧИМЭГ

ТАНХИМЫН ТЭРГҮҮН                                  Г.АЛТАНЧИМЭГ              

ШҮҮГЧИД                                                          Н.БАТЗОРИГ

                                                                                П.ЗОЛЗАЯА

                                                                                    Д.ЦОЛМОН