Нийслэл дэх Захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхийн шүүгч А.Сарангэрэл даргалж, 2016 оны 11 дүгээр сарын 17-ны өдөр тус шүүхийн шүүх хуралдааны 4 дүгээр танхимд хийсэн шүүх хуралдаанаар “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн нэхэмжлэлтэй, Гааль, татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын Татварын улсын байцаагч Ч.Сугар, Н.Туул нарт холбогдох захиргааны хэргийг хянан хэлэлцэж энэхүү шүүхийн шийдвэрийг гаргав. 

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Г.Норжмаа, Б.Амгалан, хариуцагч Ч.Сугар, хариуцагч Ч.Сугарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.Алтанхүү, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Т.Орхонтамир нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

 1. Нэхэмжлэлийн шаардлагын агуулга: ”Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагчийн 2015 оны 03 дугаар сарын 18-ны өдрийн 210201507 дугаартай актыг хүчингүй болгуулах” гэжээ.

Нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нарт холбогдуулан гаргасан нэхэмжлэлдээ: “Монголын төмөр зам" ТӨХК (цаашид Татвар төлөгч гэх) нь Төмөр замын тээврийн тухай хуульд заасан эрх бүхий төрийн байгууллагаас олгосон "Төмөр замын суурь бүтэц барих" тусгай зөвшөөрөл, "Төмөр замын тээвэрлэлтийн үйл ажиллагаа эрхлэх" тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд үндсэн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа хуулийн этгээд юм.

Гааль, татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын Татварын улсын байцаагч Ч.Сугар, Н.Туул нар татвар төлөгчийн 2009 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2014 оны 9 дүгээр сарын 30-ны өдөр хүртэлх хугацааны нэмэгдсэн өртгийн албан татварын төлөлтийг шалгаж, 2015 оны 03 дүгээр сарын 18-ны өдрийн 210201507 дугаартай "Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулсан акт"-ыг үйлдсэн. Татвар төлөгч актыг эс зөвшөөрч Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1-д заасны дагуу гаргасан гомдлыг Гааль, татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөл хянан хэлэлцээд 2016 оны 03 дугаар сарын 11-ний өдрийн 13 дугаар тогтоол үйлдэж 210201507 дугаартай Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулсан актыг хэвээр үлдээсэн байна.

1. Татварын улсын байцаагч нь НӨАТ-ын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1, 14.7 дахь хэсэг, Сангийн сайдын 2009 оны 283 дугаар тушаалын 5.1 дэх хэсэг, 5.1.1 дэх заалтыг үндэслэл болгон татвар төлөгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасаж тооцох худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 18,467,788,783.62 (арван найман тэрбум дөрвөн зуун жаран долоон сая долоон зуун наян найман мянга долоон зуун наян гурван төгрөг жаран хоёр мөнгө) төгрөгөөр бууруулан тооцсон нь хууль зүйн үндэслэлгүй байна. Үүнд дараах худалдан авалтыг оруулан тооцсон:

- Шинээр барих төмөр замын байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээ, геологи, геодези, суурь бүтэц барих барилга угсралтын ажилд татвар төлөгчийн төлсөн 18,309,250,399.23 төгрөгийн НӨАТ;

- Төмөр замын суурь бүтэц барих үйл ажиллагааны хүрээнд үзүүлсэн үйлчилгээнд татвар төлөгчийн төлсөн 158,538,384.39 төгрөгийн НӨАТ юм.

НӨАТ-ын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1 дэх хэсэгт татвар төлөгч энэ хуулийн 7, 8, 11 дүгээр зүйлд заасны дагуу төлсөн НӨАТ-ыг түүний төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасаж тооцохтой холбоотой харилцааг зохицуулсан ба мөн хэсгийн 14.1.1 дэх заалтад "үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээнд төлсөн НӨАТ-ыг татвар төлөгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасаж тооцно" хэмээн нарийвчлан заасан нь бидний маргаж буй ажил, үйлчилгээнд шууд хамаарах заалт юм.

Ийнхүү маргаж буй ажил, үйлчилгээг татвар төлөгч үндсэн үйл ажиллагааны зориулалтаар худалдан авсан бөгөөд Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт гүйцэтгэсэн байдаг тул НӨАТ-ын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.4 дэх заалтад заасны дагуу НӨАТ ногдох, 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1 дэх заалтад заасны дагуу төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасаж тооцох ажил, үйлчилгээнд хамаарна.

НӨАТ-ын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.7-д "үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан ажил, үйлчилгээний зарим хэсгийг нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох, үлдсэн хэсгийг нь уг татвараас чөлөөлөгдөх үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд буюу албан татвар ногдуулахгүй хэрэглээнд ашигласан бол зөвхөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд ашигласан хэсгийг нь хасч тооцно" гэж заасан. Хуулийн энэхүү заалтаас " ... уг татвараас чөлөөлөгдөх үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд буюу албан татвар ногдуулахгүй хэрэглээнд ашигласан бол ..." төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасахгүй гэдгийг хоёрдмол утгагүй, аливаа маргаангүйгээр ойлгож болохоор байна. 

Өөрөөр хэлбэл, НӨАТ-ын тухай хуулийн 12-р зүйлд заасан "0" хувьтай, 13-р зүйлд заасан НӨАТ-аас чөлөөлөгдөх бараа, ажил, үйлчилгээг улсын төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасахгүй гэсэн үг. Татвар төлөгч нь НӨАТ-ын тухай хуулийн 12, 13-р зүйлд хамаарах ажил, үйлчилгээг худалдан аваагүй. Татвар төлөгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасаж тооцох худалдан авалтын НӨАТ-ыг хуульд зааснаас өөр үндэслэлээр хасахгүй байх эрх татварын улсын байцаагчид хуулиар олгогдоогүй юм. Захиргааны байгууллага, албан тушаалтны шийдвэр нь "зөвшөөрснөөс бусдыг хориглох" нийтийн эрх зүйн салбарын суурь зарчимд нийцсэн байх учиртай.

2. НӨАТ-ын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.4.2 дахь заалтыг үндэслэн 2,696,170.35 (хоёр сая зургаан зуун ерэн зургаан мянга нэг зуун далан төгрөг гучин таван мөнгө) төгрөгийн НӨАТ төлсөн худалдан авалтын холбогдох баримтыг нягтлан шалгахгүйгээр ажилчдын хувийн хэрэгцээнд зориулсан худалдан авалт хэмээн хийсвэр дүгнэж, худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг мөн дүнгээр бууруулан тооцсон нь хууль зүйн үндэслэлгүй байна. 

"НӨАТ-ын тухай хуулийн зарим зүйл, заалтыг тайлбарлах тухай" Дээд шүүхийн 2007 оны №11 дүгээр тогтоолын 1 дүгээр зүйлийн 1.3 дахь хэсэгт хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.4.2-т заасан "хувийн хэрэгцээ.." гэж нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч иргэн зөвхөн өөртөө болон гэр бүлдээ, "ажиллагчдын хэрэгцээ ..." гэж нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчийн эрхэлж байгаа үйлдвэрлэл, үйлчилгээтэй шууд холбоогүй, гэрээгээр ажиллагчдад хувьд нь зориулан худалдан авсан бараа, үйлчилгээ тус тус хамаарна" хэмээн тайлбарласан.

Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1 дэх хэсэгт "Ажил олгогч нь ажилтныг түүний ажлын нөхцөл, ажил үүргийн онцлогт тохирсон ажлын тусгай хувцас, хамгаалах хэрэгслээр үнэ төлбөргүй хангах үүрэгтэй" гэж, 15.2 дахь хэсэгт "Ажлын тусгай хувцас, хамгаалах хэрэгслийг турших, худалдаж авах, хадгалах, угааж цэвэрлэх, засварлах, ариутгах зардлыг ажил олгогч хариуцна" гэж тус тус заасан.

Ийнхүү ажил олгогч хуулиар хүлээсэн үүргээ биелүүлж, ажлын хэрэгцээнд зориулан худалдан авсан ажилчдын хөдөлмөр хамгааллын хувцсанд төлсөн 2,612,533.0 төгрөгийн НӨАТ-ыг татвар төлөгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасаж тооцсонгүй. Улмаар байгууллагын албаны зориулалттай үндсэн хөрөнгө болох телевизорын худалдан авалтад төлсөн 83,636.0 төгрөгийн НӨАТ-ыг татвар төлөгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасаж тооцоогүй байна.

Татварын улсын байцаагч нь НӨАТ-ын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1, 14.4.2, 14.7 дахь хэсэг, заалтыг буруу хэрэглэсэн болон хуулийг буцаан хэрэглэсэн алдаа гаргаж, татвар төлөгчийн НӨАТ төлсөн худалдан авалтыг үндэслэлгүйгээр бууруулан тооцсон нь татвар төлөгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг ноцтой зөрчөөд байна. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг 2015 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдөр баталж, 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн бүх нийтээр дагаж мөрдсөн. Тус хуулиар үндсэн хөрөнгө бэлтгэхэд зориулж импортоор оруулсан буюу худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээнд төлсөн болон үндсэн хөрөнгө худалдан авахад төлсөн албан татварыг төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасахгүй байхаар шинэ зохицуулалт оруулсан юм.

Гэтэл Татварын улсын байцаагч 2006 оны НӨАТ-ын тухай хуулийн үйлчлэлд хамаарах татварын харилцаанд өнөөдөр хүчин төгөлдөр мөрдөж байгаа НӨАТ-ын тухай хуулийг буцаан хэрэглэсэн байна. Иймд татвар төлөгчийн зөрчигдсөн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалж Гааль, татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагчийн 2015 оны 3 дугаар сарын 18-ны өдрийн 210201507 дугаартай актыг хүчингүй болгож өгнө үү” гэжээ. 

Нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч шүүхэд ирүүлсэн нэмэлт тайлбартаа: “Хариуцагч Гааль, татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын байцаагч Ч.Сугарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.Алтанхүүгийн ирүүлсэн хариу тайлбартай танилцаад дараах нэмэлт тайлбарыг хүргүүлж байна. 

Нэг. Татвар төлөгч Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.3-т заасан татвар төлөгчийн үүргээ хэрэгжүүлсэн эсэх, НББОУС16 стандартыг мөрдсөн эсэх тухай:

Аливаа аж ахуйн нэгж, байгууллагын санхүүгийн бүртгэл, тайлан НББОУС-д

нийцсэн эсэхийг аудитын байгууллага хянаж, дүгнэлт өгөх хуулийн зохицуулалттай байдаг. Тодруулбал, Аудитын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.1-д “аудитын үйл ажиллагаа” гэж аудитын хуулийн этгээдээс гэрээний үндсэн дээр аж ахуйн нэгж, байгууллагын санхүүгийн тайлан, иргэний санхүүгийн баримтыг хянаж дүгнэлт гаргах, зөвлөмж өгөх хараат бус, мэргэжлийн үйл ажиллагааг”, мөн хуулийн 10 дугаар зүйлд санхүүгийн тайланд заавал аудит хийлгэх аж ахуйн нэгж, байгууллага (10.1.1-10.1.6 дахь заалтаар)-ыг, Төрийн аудитын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1.2-т “төсвөөс санхүүжилт авсан, төсвийн орлого бүрдүүлдэг байгууллага, аж ахуйн нэгж төрийн өмчит болон төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн үйл ажиллагаанд аудит хийх” бүрэн эрхийг Үндэсний аудитын газар эдлэхээр тус тус заасан. Үндэсний аудитын газраас, манай компанийн санхүүгийн тайланг жил бүр, холбогдох олон улсын стандартын дагуу (Аудитын тухай хуулийн 3.1.5) шалгаж, тухай бүр аудитын дүгнэлт үйлдэн, зөрчилгүй болохыг баталгаажуулсан байдаг. Энэ нь татвар төлөгч санхүүгийн бүртгэлд өртгийг бүрдүүлэхдээ НББОУС16 стандартыг зөрчөөгүй, Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.3-т заасан үүргээ зохих ёсоор хэрэгжүүлж ирсний нотолгоо юм. 

НББОУС16 стандарт нь үндсэн хөрөнгө, түүний өртгийг нягтлан бодох бүртгэлийн баримт бичигт хэрхэн тусгахыг зааснаас бус НӨАТ-ын хасалт хийх, буцаан олгохтой холбоотой асуудлыг зохицуулдаггүй. Татварын ерөнхий хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.2-т “....татвар бий болгох, өөрчлөх, чөлөөлөх, хөнгөлөх, ногдуулах, төлөхтэй холбогдсон харилцааг зөвхөн татварын хуулиар зохицуулна”, мөн хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д “Татварыг татварын төрөлд ангилах ба тодорхой төрлийн татварын харилцааг энэ хууль болон тухайн төрлийн татварын хуулиар зохицуулна” гэж тус тус заасан. Татвар төлөгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-ын дүнгээс хасахгүй байх НӨАТ төлж худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээг Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль (2006 оны)-д зөвхөн 14 дүгээр зүйлийн 14.4-т нэрлэн заасан. Татвар төлөгчийн маргаж буй НӨАТ төлж худалдан авсан ажил, үйлчилгээ (төмөр замын суурь бүтэц барих үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан), бараа (ажлын зориулалттай хөдөлмөр хамгааллын хувцас, оффисийн тохижилтод үндсэн хөрөнгө)-г энэхүү хэсэгт нэрлэн заагаагүй болно. Ийнхүү хуульд нэрлэн заасан “хасахгүй” худалдан авалт биш байсаар байхад хасахгүй хэмээн шийдвэрлэсэн нь Татварын ерөнхий хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.2, 7 дугаар зүйлийн 7.1 дэх хэсгийг ноцтой зөрчиж байна. Төмөр замын тээврийг тусгай зориулалтын зам буюу суурь бүтэц, хөдлөх бүрэлдэхүүнгүйгээр хийх боломжгүй бөгөөд тээвэрлэлт хийхийн тулд эхлээд замаа барих учиртай. Энэ бол компанийн бизнесийн зорилгыг хангаж, баялаг бүтээхэд чиглэсэн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалттай ажил, үйлчилгээ гэдгийг анхаарна уу. Өнгөрсөн хугацаанд татвар төлөгчийн үйл ажиллагаанд НӨАТ-ын тухай хуульд заасан НӨАТ-аас чөлөөлөгдөх үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, албан татвар ногдуулахгүй хэрэглээ огт байгаагүй, мөн ийнхүү чөлөөлөгдөх бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан аваагүйг дурдах нь зүйтэй.

Хоёр. Татварын улсын байцаагчийн акт утга, агуулгын илэрхий алдаатай тухай:

Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөл татвар төлөгчийн гомдлыг хянах явцад, акт үйлдсэн татварын улсын байцаагч болон татвар

төлөгчийн нягтлан бодогч нар актаар баталгаажуулсан борлуулалтын орлого, худалдан авалтын дүнг дахин нягталсан бөгөөд тус актад тусгагдсан борлуулалтын орлого 653,0 сая төгрөгөөр, худалдан авалтын дүн 17,6 сая төгрөгөөр тус тус зөрүүтэй байгааг тогтоосон байдаг. Хоёр талаас ийнхүү НӨАТ-ын дүнг дахин тулгаж, нягталсан тухай тэмдэглэл үйлдэн Татварын маргаан таслах зөвлөлд хүргүүлсэн боловч Татварын маргаан таслах зөвлөл түүнийг үл харгалзан утга, агуулгын илэрхий алдаатай захиргааны актыг хэвээр үлдээж шийдвэрлэсэн. Түүнчлэн Татварын маргаан таслах зөвлөлийн 2016 оны 03 дугаар сарын 11-ний өдрийн 13 дугаар тогтоолын Үндэслэх нь хэсэгт “... дээр дурдсан барьж буй объект нь төмөр замын зориулалтаар ирээдүйд ашиглагдах ба уг төмөр замыг барихад гарсан бүх бараа, үйлчилгээний зардал нь эцсийн хэрэглэгчийнх байна. Уг эцсийн хэрэглэгч нь Монголын төмөр зам ТӨХК юм....” гэж дүгнэсэн нь үндэслэлгүй байна. Тодруулбал, 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн мөрдсөн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.1-д “бараа, ажил, үйлчилгээг аливаа хэлбэрээр борлуулахгүй, аж ахуйн үйл ажиллагааны бус, зөвхөн өөртөө хэрэглэх зориулалтаар худалдан авч, импортоор оруулсан хувь хүнийг албан татвар төлөгч” гэж эцсийн хэрэглэгчийг тодорхойлсон байна. Дэлхий дахинд ч нэмүү өртөг бий болгож буй бизнес эрхлэгч хувь хүн, хуулийн этгээд эцсийн хэрэглэгч болдог онол практик байдаггүй. 

НӨАТ төлөгчөөр бүртгэгдсэн татвар төлөгч нь бизнесийн зорилгоор авсан худалдан авалтын НӨАТ-аа төлөх татвараасаа хасалт хийх зарчмын дагуу татварын давхардлыг арилгадаг. (http://mta.mn/news/show/667) линк дэх Уул уурхайн салбарын институцийг бэхжүүлэх техник туслалцааны төслийн зөвлөх Р.Кревер, Татварын зөвлөх О.Цогт нарын “НӨАТ ба хэрэглээний татварын хувилбарууд” судалгааны ажил, http://demberels.parliament.mn/files/download/88159 дэх Улсын Их хурлын Тамгын газрын Судалгаа, шинжилгээний хэлтсийн “НӨАТ ба худалдааны татвар, тэдгээрийн давуу ба сул талаас харж болно.

Татварын улсын байцаагчийн үйлдсэн акт нь утга, агуулгын илэрхий алдаатай төдийгүй НӨАТ-ын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1, 14.4, 14.7 дахь хэсгийг буруу хэрэглэж, татвар төлөгчийн эрх ашиг, Татварын тухай хууль тогтоомжийг ноцтой зөрчлөө.

Иймд татвар төлөгчийн зөрчигдсөн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалж, татварын улсын байцаагчийн акт болон Татварын маргаан таслах зөвлөлийн тогтоолыг хүчингүй болгож өгнө үү” гэжээ.

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Амгалан шүүхэд ирүүлсэн нэмэлт тайлбартаа: Татвар төлөгчийн 2016 оны 4 дүгээр сарын 27-ны өдөр гаргасан нэхэмжлэлийн зарим тоон дүнг залруулах талаар: Нэхэмжлэлийн 1-р нүүрний хамгийн доод параграф дахь “Татварын улсын байцаагч нь НӨАТ-ын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1, 14.7 дахь заалтыг үндэслэл болгон татвар төлөгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасаж тооцох худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг 18.467.788.783.62 төгрөгөөр бууруулан тооцсон нь хууль зүйн үндэслэлгүй байна” гэсэн агуулгын үргэлжлэл болох 2-р нүүрний эхний параграфыг дараах агуулгаар залруулна уу.

“...Үүнд дараах худалдан авалтыг оруулан тооцсон: Төмөр замын тээврийн тухай хууль, Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуульд заасны дагуу татвар төлөгчид олгосон тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд ажил гүйцэтгэгч, татвар төлөгчийн хооронд байгуулсан төмөр замын суурь бүтцийн барилгын ажил гүйцэтгэх гэрээний дагуу Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр гүйцэтгэсэн ажилд татвар төлөгчийн төлсөн 17.776.567.102.90 төгрөгийн НӨАТ;

Дээр дурдсан аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд татвар төлөгч, үйлчилгээ үзүүлэгчийн хооронд байгуулсан гэрээний дагуу төмөр замын суурь бүтэц барих зориулалтаар Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр бусдын үзүүлсэн үйлчилгээнд татвар төлөгчийн төлсөн 691.221.680.72 төгрөгийн НӨАТ юм гэжээ.

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Б.Амгалангаас шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: 210201507 дугаартай захиргааны актыг хүчингүй болгуулах нэхэмжлэлийн шаардлагад дараах үндэслэлийг гаргаж байна. Монгол Улсын Үндсэн хуульд төрийн үйл ажиллагаанд шударга ёс, тэгш байдлыг явагдах ёстой гэж тунхагласан байдаг. Гэтэл татварын улсын байцаагч нь 210201507 дугаар бүхий татварын актыг үйлдэхдээ дээрх зарчмыг алдагдуулсан. Үүгээр зогсохгүй уг акт нь утга агуулгын илэрхий алдаатай, хуулийг буцаан хэрэглэсэн.

Утга агуулгын хувьд илэрхий алдаатай гэдэгт маргаан Татварын маргаан таслах зөвлөлд хянагдаж байх хугацаанд татварын улсын байцаагч болон нягтлан бодогч Г.Норжмаа нар татвар төлөгчийн борлуулалтын орлого, худалдан авалтын дүнг дахин нягталж гарын үсгээр баталгаажуулахад борлуулалтын орлого 653.000.000 төгрөг, худалдан авалт 17.000.000 төгрөгийн зөрүүтэй байгаа нь тогтоогдож татварын улсын байцаагч Ч.Сугар хүлээн зөвшөөрч гарын үсэг зурсан. Энэ тэмдэглэлийг татварын улсын байцаагч “Монголын төмөр зам” ТӨХК-д 2016 оны 02 дүгээр сарын 04-ний өдрийн 01/134 тоот албан бичгээр хүргүүлсэн. Мөн актад дурдсанаар зөрчилд тооцох 18.480.216.102.4 төгрөгийн зөрүүг актын 2-р хавсралтын Илрүүлсэн зөрчил баганад тусгахдаа 16.294.899.493.7 мөнгө гэж 2.185.316.609 төгрөгөөр бууруулж зөрүүтэй тусгасан байна. Энэхүү 2,1 тэрбумын зөрүүтэй тусгасан нь ийм илт хууль бус захиргааны акт байх ёсгүй. “Монголын төмөр зам” ТӨХК нь анх 18 480 216.102.4 мөнгийг буцаан авах НӨАТ-ыг 0,0 болгосон асуудлыг хянан хэлэлцсэн хэрнээ, тогтоолын Үндэслэх нь хэсэгт 18.467.788.783.4 мөнгийг үлдэгдэлтэйгээр тайлагнасан байна хэмээн 12.427.319.0 мөнгийн зөрүүтэйгээр тусгасан. Уг зөрүү хэрхэн үүссэн талаар тогтоолд огт дурдаагүй, асуудлыг хянан хэлэлцээгүй орхигдуулсан. Мөн нийт 19 этгээдээс худалдан авсан 15 төрлийн бараа, ажил, үйлчилгээнд төлсөн, худалдан авагчийн НӨАТ-ын анхан шатны баримтаар нотлогдсон 57 удаагийн гүйлгээнээс “Монголын төмөр зам” ТӨХК  нь зөвхөн 4 этгээдийн 24 гүйлгээг нь хянан үзээд актыг үндэслэлтэй гэж үзсэнээс “Монголын төмөр зам” ТӨХК уг асуудалд хэрхэн хандсаныг тодорхой харж болно.

Түүнчлэн актад хамаарахгүй нөхөн татварын асуудлаар уг актыг үндэслэлтэй байна гэж тогтоолын Үндэслэх нь хэсэгт тусгасан. Иймд энэхүү акт утга агуулгын хувьд илэрхий алдаатай байна. Хуулийг угтуулан хэрэглэсэн, хуульд байхгүй үндэслэлээр зөрчилд тогтоосон гэдэгт Улсын Их хурлын www.parliament.mn цахим хуудасны “Хууль, тогтоолын төсөл цонхонд 2014 оны 5 дугаар сарын 19-ний өдөр байршуулж, нийтээр хэлэлцүүлж эхэлсэн / хожим 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ээс мөрдөж эхэлсэн/ хуулийг хүчин төгөлдөр болохоос нь өмнө, уг хуулийн холбогдох заалтын агуулгыг үг, үсгээр нь хуулбарлан авч 2006 оны хуулийн үйлчлэлийн үед хэрэглэсэн. Өөрөөр хэлбэл, үндсэн хөрөнгө олж бэлтгэхтэй холбоотой худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ийг татвар төлөгчийн улсын төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасахгүй гэдэг агуулга бүхий заалт 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-нээс мөрдөж эхэлсэн шинэ хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.5-д шинээр орсон юм.

 Гэтэл татварын улсын байцаагчийн үйлдсэн актын 2 дугаар хавсралтын 2 дахь мөрөнд 2006 оны хуульд байхгүй энэхүү үндэслэлээр зөрчил тогтоосон нь хууль зүйн үндэслэлгүй байна. НӨАТ-ын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1, 14.7, 14.4.2 дахь заалтыг буруу хэрэглэж, татвар төлөгчийн улсын төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасаж тооцох, 18.467.788.783.62 мөнгийн худалдан авалтын НӨАТ-ийг үндэслэлгүйгээр бууруулан тооцсон. Шинээр барисан төмөр замын суурь бүтцийг барих ажлын зориулалтаар худалдан авсан үйлчилгээ, ажлын нийт дүн юм. НӨАТ-ийн тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1-т “татвар төлөгч энэ хуулийн 7, 8, 11 дүгээр зүйлд заасны дагуу төлсөн НӨАТ-ийг түүний төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасаж тооцохтой” холбоотой харилцааг зохицуулсан. Мөн хэсгийн 14.1.1 дэх заалтад үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар авсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үйлдвэрлэл үйлчилгээнд төлсөн НӨАТ-ийг татвар төлөгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасаж тооцно гэж нарийвчлан заасан нь талуудын маргаж буй ажил үйлчилгээнд  шууд хамаарах заалт юм. Маргаж буй ажил үйлчилгээнд татвар төлөгч үндсэн үйл ажиллагааныхаа зориулалтаар худалдан авсан бөгөөд Монгол улсын нутаг дэвсгэрт үүссэнийг нотолж ажил гүйцэтгэсэн, үйлчилгээ эрхэлсэн этгээдүүд нь НӨАТ-ийн падаан өгснийг нотлох баримтаар нотолсон. НӨАТ-аас чөлөөлөгдөх үйлдвэрлэл, үйлчилгээ байхгүй. Мөн 0%-тай бараа үйлчилгээ худалдаж аваагүй нь НӨАТ-ийн тухай хуулийн 14.7-т заасны дагуу татвар төлөгчийн нийт худалдан авалтаас НӨАТ ногдох  үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар ашигласан хэсгийг нь хасаж тооцно гэсэн зохицуулалттай хамаарахгүй байна. НӨАТ-ийн тухай хуулийн 14.2.2-т заасныг үндэслэн 2.696.170.135 мөнгийн бараанд Хөдөлмөр хамгаалалтын хувцас, компанийн үндсэн хөрөнгөнд бүртгэгдсэн зурагт зэргийг компанийн ажилчдын хувийн хэрэгцээнд зориулан худалдан авсан байна гэж үзэж төсөвт төлөгдөх НӨАТ-аас хасаж тооцоогүй байдаг. НӨАТ-ийн тухай хуулийн зарим зүйл заалтыг тайлбарлах тухай Дээд шүүхийн 2007 оны 11 дүгээр тогтоолын 1.3-т хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.2-т заасан хувийн хэрэгцээ гэж НӨАТ төлөгч иргэн зөвхөн өөртөө болон гэр бүлдээ, ажилчдын хэрэгцээ гэж НӨАТ төлөгчийн эрхэлж байгаа үйлдвэрлэл, үйлчилгээтэй шууд холбоогүй гэрээгээр ажиллагсад зориулсан бараа, үйлчилгээг тус тус хамаарна” гэж заасан. Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хуульд зааснаар ажил олгогч ажилтныг ажлын нөхцөл болон тусгай хамгаалалтын хувцсаар хангах үүрэгтэй энэ үүргийнхээ дагуу ажил олгогч нь ажилтныг хөдөлмөр хамгаалалтын хувцсаар хангасныг ажилчдын хувийн хэрэгцээнд худалдан авсан гэдэг үндэслэлгүй байна. Иймд татвар төлөгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг ноцтой зөрчсөн утга, агуулгын илэрхий алдаатай, хуулийг буруу хэрэглэсэн хууль бус захиргааны актыг хэвээр үлдээж баталсан “Монголын төмөр зам” ТӨХК нь тогтоолыг хүчингүй болгуулахаар нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан.

Нягтлан бодох бүртгэлийн Олон улсын стандартын дагуу, Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.3-т заасан үүргээ биелүүлсэн эсэхтэй холбоотой тайлбар хэлье. Төрийн аудитын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.1-т Аудитын үйл ажиллагаа гэдгийг тодорхойлж өгсөн мөн хуулийн 10 дугаар зүйлд санхүүгийн тайланд аудитын хяналт заавал хийлгэх аж ахуйн нэгжийг заасан. Төрийн аудитын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1.2-т төсвийн орлого бүрдүүлдэг төрийн өмчит болон төрийн өмчийн оролцоо хуулийн этгээдийн үйл ажиллагаанд аудит хийх эрх, үүргийг үндэсний аудитын газарт өгсөн байдаг. Манай компани жил болгон үндэсний аудитын газраар санхүүгийн тайланд дүгнэлт гаргуулж, дүн шинжилгээ хийлгүүлдэг. Манай компанийн 2013, 2014 оны санхүүгийн тайлангууд ямар ч зөрчилгүй гэсэн дүгнэлтээр аудитлагдан ирснийг нотлох баримтаар ирүүлсэн. НББОУС 2016 нь үндсэн хөрөнгө түүний өртгийг нягтлан бодох бүртгэлийн баримт бичигт хэрхэн тусгахыг зааснаас биш НӨАТ-ийн хасалт хийх, хугацаа тогтоохтой холбогдолтой харилцааг зохицуулаагүй. Татварын ерөнхий хуулийн 3.2-т татвар бий болох, чөлөөлөх, өөрчлөх, хөнгөлөх, оногдуулахтай холбогдсон харилцааг зөвхөн татварын хуулиар зохицуулан, мөн хуулийн 7.1-т татварыг татварын төрөлд ангилах ба тодорхой төрлийн татварын харилцааг энэ хууль болон тухайн төрлийн татварын хуулиар зохицуулна” гэж заасан. Татвар төлөгчийн төсөвт төлөх төсвийн дүнгээс хасахгүй байх нь худалдан авсан бараа, ажил үйлчилгээг НӨАТ-ийн тухай хуулийн 11.4-т нэрлэн заасан. Хуульд заагаагүй үндэслэлээр татвар ногдуулах эрх татварын улсын байцаагч нарт ийм эрх олгогдоогүй. Иймд татварын ерөнхий хуулийн 3.2, 7.1 дэх заалтуудыг ноцтой зөрчиж байна. Төмөр зам нь өөрөө тээвэрлэлтийн онцлог бүхий үйл ажиллагаа. Үндсэн хөрөнгийн тухайд худалдан борлуулах зорилгогүй бол бараа болно гэдэг маш буруу ойлголт. НӨАТ-ийн тухай хуулийн “бараа гэдэгт мөнгөн хөрөнгө бараа борлуулснаас бусад аливаа үйл ажиллагаа” гэсэн бол Иргэний хуулийн 84.1-т хөрөнгө гэдэг үгийг үл хөдлөх, хөдлөх эд хөрөнгө байна гэж заасан. Эндээс үзвэл бараа гэдэг үгэнд хөрөнгө явж байгаа юм. Бид бараа худалдсан талаар маргаагүй харин өөрийн бизнес зорилгоор худалдан авсан ажил үйлчилгээний талаар маргаж байна” гэжээ.

Нэхэмжлэгчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ч.Амгалан шүүх хуралдаанд гаргасан хариу тайлбартаа: Өмнөх шүүх хурал дээр тусгай зөвшөөрлийн үйл ажиллагааны талаар ярьсан тул тоон дүнг тодруулаад ярья. 2013 оноос 2014 онд гарсан ажил, үйлчилгээн дээр бид маргалдаж байгаа. Энэ ажлын хүрээнд, 2013-2014 онд 16 аж ахуйн нэгжийн 13 төрлийн гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээг НӨАТ-тэй дүнгээр худалдан авсан. Худалдан авалтыг нийтдээ 70 орчим удаагийн гүйлгээгээр хийсэн байдаг.  Үүнээс 4 этгээдэд төлсөн 1 497 013 954.33 төгрөгийн НӨАТ-ыг татварын улсын байцаагч хүлээн зөвшөөрч татвар төлөгчийн улсын төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасаж тооцсон. Харин 12 этгээдийн 12 төрлийн ажил, үйлчилгээнд 53 удаагийн гүйлгээгээр төлсөн НӨАТ-ыг эс зөвшөөрч, НӨАТТХ-ийн 14.1, 14.7 дахь хэсгийг үндэслэл болгон татвар төлөгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасаж тооцоогүй. Товчоор хэлбэл, нэг ижил зориулалтаар худалдан авсан 13 төрлийн ажил, үйлчилгээ, нэг гэрээгээр нэг ажил, үйлчилгээг хамтран гүйцэтгэсэн хэд хэдэн этгээдэд Татварын хууль, НӨАТТХ өөр, өөрөөр, тэгш бус үйлчилж байна. Тодруулбал, татварын улсын байцаагч нь нэг ажил, үйлчилгээг хэд хэдэн этгээд түншлэлийн хэлбэрээр нэг гэрээгээр хамтран гүйцэтгэснийг заримын НӨАТ-ыг хүлээн зөвшөөрч төсөвт төлөх НӨАТ-с хассан, заримыг нь эс зөвшөөрч төсөвт төлөх НӨАТ-с хасаагүй “Сидлей-Эм Ди Эс, Гүгн Хайм, Би Эн Пи Парибас-Либерти, Ниппон Коэй”. Өөрөөр хэлбэл, тухайн ажил, үйлчилгээ нь заримдаа Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлд заасан НӨАТ ногдох, 14 дүгээр 14.1-д заасан хасалт хийх ажил, үйлчилгээ мөн хэмээн хүлээн зөвшөөрөгдөж, заримдаа эс зөвшөөрөгдөж актад зөрчилдөөнтэй байдлаар тусгагдсан. Мөн яг ижил зориулалтаар ашигласан хэд хэдэн ажил, үйлчилгээг заримыг нь НӨАТ-ын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлд заасан НӨАТ ногдох, 14 дүгээр 14.1-д заасан хасалт хийх ажил, үйлчилгээ мөн гэж, 14.7-д заасны дагуу НӨАТ ногдох үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд ашигласан гэж хүлээн зөвшөөрч төсөвт төлөх НӨАТ-с хассан, заримыг нь эс зөвшөөрч төсөвт төлөх НӨАТ-с хасаагүй. “А3 хүснэгтэн тайлбар дээр ярих. Хүснэгтийн 1-13 дахь ажил, үйлчилгээнүүд”. Энэ байдал ТМТЗ-ийн тогтоолд тусгагдсан эцсийн хэрэглэгч хэмээх ойлголт дээр ч нэгэн адил илэрч байгаа юм. Татвар төлөгч анх ажил, үйлчилгээг худалдан авахын өмнө Сангийн яам болон Татварын ерөнхий газраас мэргэжил, арга зүйн туслалцаа авч байсан. Өнгөрсөн хугацаанд мөн өөр аж ахуйн нэгжид Татварын ерөнхий газрын өгсөн мэргэжил, арга зүйн туслалцаа, аргачлалыг ч судалж байсан. Тодруулбал, “Монголын төмөр зам” ТӨХК-д ирүүлсэн Татварын ерөнхий газрын 2013 оны 6 дугар зүйлийн 27-ны өдрийн 6/431 тоот, 2013 оны 7 дугаар зүйлийн 09-ний өдрийн 8/1848 тоот албан бичигт “НӨАТ-ын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.4.9-д заасны дагуу “гэрээний цэвэр үнийн дүн дээр нэмж авч төлөх үүрэгтэй байна” гэж, “Хүлэгт Хүннү Аудит” ХХК-д явуулсан Татварын ерөнхий газрын 2014 оны 6 дугаар зүйлийн 19-ний өдрийн 8/1812 тоот албан бичигт “НӨАТ-ын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1-д Иргэн, хуулийн этгээд НӨАТ төлөгчөөр бүртгүүлснээсээ хойшх хугацаанд энэ хуулийн 7, 8, 11 дүгээр зүйлд заасны дагуу төлсөн дор дурдсан НӨАТ-ыг түүний төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасч тооцно заалтыг үндэслэн үндсэн хөрөнгө барьж байгуулах, угсарч суурилуулахтай холбоотойгоор бараа, ажил, үйлчилгээний худалдан авалтад төлсөн НӨАТ төлөх дүнгээс хасч тооцно” гэж аргачлал, заавар ирүүлж байсныг нотлох баримтаар өгсөн. Дээрх тохиолдолд НӨАТ ногдуулалт нь өнгөрсөн хугацаанд бүх аж ахуйн нэгжид ийм л зарчмаар хуулийн дагуу явагдаж ирсэн. Гэтэл хуульд байхгүй үндэслэлээр татвар төлөгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-ын хасалтыг хийж захиргааны акт үйлдсэн нь аж ахуйн нэгжийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг ноцтой зөрчсөн төдийгүй хууль тэгш бус үйлчлэх жишиг болж байна. Ийнхүү захиргааны байгууллага, албан тушаалтны нэг шийдвэр нь нөгөө шийдвэрээ үгүйсгэж, татвар төлөгчийг хохироож, чирэгдүүлж байгаа нь төр өөрт буй давуу эрхээ шударга бусаар ашиглаж, хуулийг гуйвуулж, соёлтой хэлбэрээр аж ахуйн нэгжүүдээ луйварддаг болжээ гэх сэтгэгдэл, хардлагыг төрүүлэхэд хүрлээ. Жишээ нь: Татвар төлөгч өөрийн захиалгаар гүйцэтгүүлсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээнд НӨАТ төлсөн гэдгийг нотлох хуулиар хүлээн зөвшөөрөгдсөн санхүүгийн анхан шатны баримт бол ажил гүйцэтгэгч, үйлчилгээ үзүүлэгчийн НӨАТ-ийн падаан юм. Энэхүү хатуу дугаартай падаан нь НӨАТ-ын тайланд нэг бүрчлэн тусгагддаг. НӨАТ-тай дүнгээр ажил гүйцэтгэсэн, үйлчилгээ үзүүлсэн этгээд нь манайхаас авсан НӨАТ-ыг аль хэдийнээ улсын төсөвт тайлагнаад төлсөн. Ийм байхад тэдэнд төлсөн манай НӨАТ-ыг төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасаж тооцохгүй, улсын төсөвт авч үлдэж байгаа нь нэг ажил, нэг гүйлгээнд НӨАТ-ыг давхардуулан ногдуулж, завшиж байна. НӨАТ төлөгч нь зөвхөн эцсийн хэрэглэгч хувь хүн байдаг. НӨАТ-ын онолын энэ үндсэн зарчмыг Монгол Улсын татварын бодлогыг хэрэгжүүлэгч мэргэжлийн байгууллага өөрөө сууриар нь гажуудуулж байна. Бид 2016 оны хуулийн үйлчлэлийн тухай биш 2006 оны хуулийн үйлчлэл, тэр хуулийн хэрэглээний талаар маргаж байна. Хуульд маш тодорхой зохицуулсан зүйлийг Татварын улсын байцаагч нь миний бодлоор, миний үзэл баримтлалаар гэсэн хуулиас давсан тайлбар хийж, хуулийг буруу хэрэглэж болохгүй. Тийм бол энэ үзэл баримтлалаа хуульдаа тусгах хэрэгтэй, тусгаагүй бол энэ талаар ярьж маргах шаардлагагүй. Үндсэн хөрөнгө гэж үзсэн тухайд хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч хариу тайлбартаа дээр дурдсан ажил, үйлчилгээг өөрийн хэрэгцээнд ашиглаж байгаа үндсэн хөрөнгө гэж үзсэн нь үндэслэлгүй. Ашиглагдаж байгаа үндсэн хөрөнгийн тухай талууд маргах нь байтугай үндсэн хөрөнгө бий болоогүй байна. Энд ямар ч үндсэн хөрөнгийн тухай яригдахгүй. Харин ирээдүйд ашиглагдах үндсэн хөрөнгийг барьж байгуулах үйлдвэрлэл үйлчилгээнд ашигласан, бусдаас НӨАТ-тай дүнгээр худалдан авсан ажил, үйлчилгээний тухай, түүний хуулийн хэрэглээний талаар маргаж байна. Улмаар дээр дурдсан татвар төлөгчийн худалдан авсан ажил, үйлчилгээнд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.7 дахь заалтыг хэрэглэх хууль зүйн үндэслэлгүй. Хуулийн энэ заалтыг хэрэглэх үндэслэлгүй байхад Сайдын 2009 оны 283 дугаар тушаалаар баталсан журмын тухай энэ маргаанд яригдахгүй” гэжээ.

Хариуцагч нарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.Алтанхүүгээс шүүхэд ирүүлсэн хариу тайлбартаа: Гааль, татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Ч.Сугар, Н.Туул нар татвар төлөгчийн 2009.01.01-2014.09.30-ны өдөр хүртэлх хугацааны нэмэгдсэн өртгийн албан татварын төлөлтийг шалгаж, 2015.03.18-ны өдөр 210201507 дугаартай нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулсан актаар 184,802,161,024.0 төгрөгийн зөрчил илрүүлэн 18,480,216,102.4 төгрөгийн албан татварыг ногдуулж уг татварын дүнгээр төсвөөс буцаан авах татварын дүнг 0.00 төгрөг болгож баталсан. 

Дээрх актыг татвар төлөгч эс зөвшөөрч Гааль, татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Татварын маргаан таслах зөвлөлд хянан хэлэлцээд 2016.03.11-ны өдрийн 13 дугаар тогтоолоор татварын улсын байцаагчийн актыг хэвээр баталсан. Татвар төлөгчийн нэхэмжлэлтэй танилцаж, дараах тайлбарын хүргэж байна. Үүнд:

Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1 дэх хэсэгт “Татвар төлөгч дараах үүрэг хүлээнэ. 18.1.3 анхан шатны болон нягтлан бодох бүртгэлийг тогтоосон журам болон нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын дагуу хөтөлж, санхүү, аж ахуйн үйл ажиллагааны тайлан тэнцэл гаргах”, НББОУС-16 стандартад Үндсэн хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрөх шалгуурыг хангасан хөрөнгүүдийг өртгөөр үнэлж бүртгэнэ. Өртгийн бүрэлдэхүүн хэсгүүд, дараах зүйлсийг үндсэн хөрөнгийн өртөгт багтаан авч үзнэ: а/ “Худалдан авсан үнэ, гаалийн татвар, буцаан олгохгүй худалдааны татварын дүн. Худалдан авалтын үеийн хөнгөлөлтийг хасч тооцно” гэж заасны дагуу үндсэн хөрөнгөнд зориулсан худалдан авалтын нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг хасч тооцохгүй уг үндсэн хөрөнгийн өртөгт оруулах бөгөөд Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1 дэх хэсэг, 12.1.5-д заасны дагуу үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн зардлаар дамжуулан татвар ногдох орлогоос хий зардал тооцох замаар хасалт хийж, өртгөө нөхөхөөр хуулийн зохицуулалт хэрэгжиж байна. НББОУС-ын 2-т “Бараа материал” стандартын нэр томьёонд Худалдах зорилгоор олж эзэмшсэн бараа эсвэл борлуулах зориулалт бүхий бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд ашиглах хөрөнгийн зүйлсийг бараа материал гэнэ. Бараа материалд дараах хөрөнгө орно.

Үүнд: “Бизнесийн хэвийн үйл ажиллагааны үед худалдан борлуулахаар эзэмшиж байгаа хөрөнгө, худалдан борлуулах зорилгоор үйлдвэрлэлийн дамжлагад байгаа зүйлс, үйлчилгээ үзүүлэхэд хуваарилагдах эсвэл хэрэглэгдэх материал буюу хангамжийн зүйлс”-ийг хамааруулахаар заасан буюу худалдан борлуулах зорилго агуулаагүй бол бараа материалд оруулахгүй гэж заасан. 

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1-т “Иргэн, хуулийн этгээд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлснээсээ хойшхи хугацаанд энэ хуулийн 7, 8, 11 дүгээр зүйлд заасны дагуу төлсөн дор дурдсан нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг түүний төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцно: 14.1.1-д “үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээнд төлсөн, мөн 14.1.2-т “худалдах, түүнчлэн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар өөрөө шууд импортолсон бараа, ажил, үйлчилгээнд төлсөн”, 14.7-д “Үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар импортолсон болон худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээний зарим хэсгийг нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох, үлдсэн хэсгийг нь уг татвараас чөлөөлөгдөх үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд буюу албан татвар ногдуулахгүй хэрэглээнд ашигласан бол зөвхөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд ашигласан хэсгийг нь хасч тооцно” гэж тус тус заасан. Мөн Монгол Улсын Сангийн сайдын 283 дугаар тушаалаар батлагдсан нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хасалт хийх, буцаан олгох тэдгээрийг нягтлан бодох бүртгэлд тусгах харилцааг зохицуулах журам”-ын 5.1.1-т “Үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэн явуулахад зориулан худалдан авсан үндсэн ба туслах материал, түүхий эд, шатахуун, тослох материал, сэлбэг хэрэгсэл, барилгын материал, уур, ус цахилгаан болон дулааны эрчим хүч, шуудан холбооны үйлчилгээ, бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил үйлчилгээний төлбөр зэргийг зориулалтын дагуу зарцуулж, тухайн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний өртөг шингээсэн анхан шатны баримт болон нягтлан бодох бүртгэлийн дансны бичилтийг үндэслэн зөвхөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох үйлдвэрлэл үйлчилгээнд зарцуулсан хэсэгт ногдох нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хасалтыг хийнэ” гэж заасан.

Гэтэл худалдан борлуулах зорилгогүй, өөрийн хэрэгцээнд ашиглаж байгаа үндсэн хөрөнгө нь Монгол улсын Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 7 дугаар зүйлд заасан Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох бараа, ажил, үйлчилгээ биш бөгөөд өөртөө бэлтгэж байгаа үндсэн хөрөнгө юм. 

Түүнчлэн Монгол Улсын Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1, 14.1.1, 14.1.2, 14.7-д заасны дагуу хасалтыг хийхдээ мөн хуулийн 7 дугаар зүйлд заасны дагуу албан татвар ногдсон бараа, ажил, үйлчилгээнд төлсөн буюу нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулж байгаа орлого олохтой холбоотой худалдан авалтад төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг төсөвт төлөх албан татвараас хасалт хийхээр зохицуулсан.

 Татвар төлөгчийн гомдолд 181,0 тэрбум төгрөгийн худалдан авалтыг 187.2 тэрбум төгрөгөөр баталгаажуулж алдаа гаргасан гэсэн нь үндэслэлгүй байна. Үүнд:

а.“Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ногдуулалт, төлөлтийг баталгаажуулсан акт”-ын шалгалтад хамаарах хугацааны нийт худалдан авалт 187.2 тэрбум төгрөг болох нь татвар төлөгчийн тайлангаар ногтлогдож байна. Мөн татвар төлөгчийн “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлан”-д тусгасан борлуулалт болон худалдан авалтын падаан бүрийг актад бүрэн оруулсан, 6.2 тэрбум төгрөгийн худалдан авалтын падааныг давхардуулан тооцсон алдаа байхгүй болох нь Актын 1 дүгээр хавсралт “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын илүү төлөлтийг баталгаажуулсан тооцоо” хүснэгтээр нотлогдож байна.

 б. Татвар төлөгчийн 2014 оны 9 дүгээр сарын нийт худалдан авалтыг 254.5 сая төгрөгөөр актад тусгасан гэсэн нь буруу буюу 13.9 тэрбум төгрөгөөр актад тусгасан нь Актын 1 дүгээр хавсралт “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын илүү төлөлтийг баталгаажуулсан тооцоо” хүснэгтээр нотлогдож байна.

в. Монгол Улсын Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1, 14.7, Монгол Улсын Сангийн сайдын 283 дугаар тушаалаар батлагдсан “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хасалт хийх, буцаан олгох, тэдгээрийг нягтлан бодох бүртгэлд тусгах харилцааг зохицуулах журам”-ын 5 дугаар зүйлийн 5.1.1-д заасан заалтын дагуу хасагдахгүй Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын дүн 184,7 тэрбум төгрөг болох нь Актын 1 дүгээр хавсралт “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын илүү төлөлтийг баталгаажуулсан тооцоо” хүснэгтээр нотлогдож байна. Иймд нэхэмжлэлийг хүчингүй болгож актыг хэвээр баталж өгнө үү гэжээ.

Хариуцагч Ч.Сугар шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа: “Энэхүү маргаантай холбогдуулан өмнө бид “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн нягтлан бодогч Г.Норжмаатай хамт далангийн ажил, зүтгүүрийн ажил болон НӨАТ-тай холбоотой ажиллуудыг хоёр хуваан ангилсан. Далангийн ажил үндсэн хөрөнгө бүтсэнтэй холбоотой бол улсын төсвөөс буцааж өгөхгүй харин НӨАТ ногдсонтой холбоотой воган зүтгүүрийн ажлуудад улсын төсвөөс буцаан олгон гэсэн анхан шатны баримтуудыг баримт тус бүрээр гаргасан байгаа.

Нэхэмжлэгч компанийн нягтлан бодогч Г.Норжмаатай хамт гаргасан акт байгаа. Анхан шатны баримтаар нь хоёр талаасаа зөвшилцөн гаргасан байгаа” гэжээ. 

Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч шүүх хуралдаанд гаргасан тайлбартаа:  “Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.3-т аливаа аж ахуйн нэгж, байгууллагын нягтлан бодох бүртгэлийн тогтоосон журам, санхүүгийн бүртгэл, тайлан, нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартад нийцсэн эсэхийг аудитын байгууллага хянаж, дүгнэлт өгөх хуулийн зохицуулалттай байдаг. Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын тухай 14 дүгээр зүйлийн 14.2-т бараа материалыг бүртгэх тухай тодорхой заасан. Үндсэн хөрөнгө гэдэг нь худалдан борлуулах зорилго агуулаагүй эд хөрөнгийг үндсэн хөрөнгө гэдэг. Харин худалдан борлуулах зорилго агуулж байх юм бол бараа материалаар бүртгэхээр заасан байдаг. Энэхүү маргааны зүйл бол үндсэн хөрөнгөтэй холбоотой “Монгол төмөр зам” ТӨХК нь төмөр зам барихтай холбоотой үүссэн худалдан авалттай холбоотой буюу худалдан, боловсруулах зорилго агуулаагүй бүтээгдэхүүнийг НӨАТ-ийн худалдан авалтаас хасахгүй гэж заасан. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-т үндсэн хөрөнгийн илэгдэлийн зардлаар тооцон татвар ногдуулахаар заасан гэдэг үндэслэлээр худалдан авалтыг хасаагүй. НӨАТ-ийн тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1, 14.7, Сангийн яамны журмын 5.1-т нарийвчлан заасан байдаг. Иймд нэхэмжлэлийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож өгнө үү” гэжээ.

Хууль буцаан хэрэглэсэн гэдэг тайлбар нь өмнөх шүүх хуралдаан дээр хангалттай тайлбар хийсэн байгаа. Уг хэргийн шүүх хуралдаан өнөөдөр ганц ороогүй. Мөн 2016 оны хуулийг хэрэглээгүй. Аудитын байгууллага зөвхөн нягтлан бодох ажиллагааг хянадаг гэж тайлбарлаж байна. Гэтэл Татварын ерөнхий хуулийн 47 дугаар зүйлийн 47.1, 47.3, 18 дугаар зүйлийн 18.1.3 дахь заалтуудад нягтлан бодох бүртгэлийг татварын алба юуг шалгадаг болохыг тодорхой заасан байдаг. Үүнд татвараа үнэн зөв тодорхойлж, татвар ногдуулах, мэдээ, тайланг тогтмол гаргаж татварын албанд ирүүлэх, нягтлан бодох бүртгэлийг тогтмол стандартын дагуу хөтөлж гэж байгаа. Олон улсын стандарт буюу ННБОУС гэж үзэж байгаа нь буруу ойлголт юм. Татварын алба дээрх хуулийн заалтын дагуу хуулийн шалгалт хийдэг. Өмнөх шүүх хуралдаан дээр энэ талаар тайлбар хийсэн болохоор товчхон тайлбар хэлье. ННБОУС-ын 16 дугаар зүйлд Үндсэн хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрөх шалгуур, 2 дугаар зүйлд “Бараа материал гэдэг нь стандартад худалдах зориулалтаар олж эзэмшсэн эсхүл борлуулах зориулалт бүхий бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлд ашиглах хөрөнгийн зүйлсийг хэлнэ” гэж заасан. ННБОУС-ын бараа материал гэдэгт юуг хамааруулж байгаа, үндсэн хөрөнгө нь НӨАТ хугацаа хасахгүй талаар өмнө тайлбарласан байгаа.  

ҮНДЭСЛЭХ нь:

 Нэхэмжлэгч “Монголын төмөр зам” ТӨХК-иас “Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагчийн 2015 оны 3 дугаар сарын 18-ны өдрийн 210201507 дугаартай актыг хүчингүй болгуулах” нэхэмжлэлийг гаргажээ. 

“Монголын төмөр зам” ТӨХК-иас нэмэгдсэн өртгийн албан татвар /цаашид “НӨАТ” гэх/-ын илүү төлөлтөө төсвөөс буцаан авах хүсэлт /хх 2-р хавтас, 85/-ийг 2014 оны 5 дугаар сарын 08-ны өдөр 04/599 албан бичгээр гаргасныг үндэслэн Гааль, татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч Ч.Сугар, Н.Туул нараас нь нэхэмжлэгч “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн 2009 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 2014 оны 09 дүгээр сарын 30-ны өдөр хүртэлх хугацааны нэмэгдсэн өртгийн албан татварын илүү төлөлтийг шалгаж баталгаажуулжээ /хх 1-р хавтас, 5-21/. 

Уг маргаан бүхий захиргааны акт /цаашид “акт” гэх/-аар ”Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн улсын төсвөөс буцаан авах НӨАТ-ын үлдэгдлийг 866,053,650.73 төгрөгөөр баталгаажуулж, 184,802,161,024.00 төгрөгийн зөрчил илрүүлэн 18,480,216,102.40  төгрөгийн албан татварыг ногдуулж, уг татварын дүнгээр төсвөөс буцаан авах татварын дүнг 0.00 төгрөг болгон баталсан байна. 

“Монголын төмөр зам” ТӨХК-иас актыг эс зөвшөөрч Гааль, татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргажээ.

 Гааль, татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлөөс гомдлыг хянан хэлэлцээд 2016 оны 3 дугаар сарын 11-ний өдрийн 13 дугаар тогтоол /хх-1-р хавтас 24-28/-оор актыг хэвээр үлдээж шийдвэрлэсэн. Гааль, татварын ерөнхий газрын даргын 2016 оны 3 дугаар сарын 29-ний өдрийн А/79 дугаар тушаалаар уг шийдвэрийг баталгаажуулж, Гааль, татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Маргаан таслах зөвлөлөөс мөн өдрийн 47 дугаар албан бичгээр маргаан таслах зөвлөлийн тогтоол, тушаалын хуулбарыг нэхэмжлэгч компанид хүргүүлжээ /хх-1-р хавтас 22/. 

Нэхэмжлэгч “Монголын төмөр зам” ТӨХК-иас “шинээр төмөр зам барих, төмөр замын суурь бүтэц барих зориулалтаар 2013-2014 онд 16 аж ахуйн нэгжийн 13 төрлийн ажил, үйлчилгээг худалдан авсан, үүнээс 4 хуулийн этгээдэд төлсөн НӨАТ-ыг актаар улсын төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасч тооцсонтой” маргаагүй харин “12 хуулийн этгээдэд төлсөн 12 төрлийн ажил, үйлчилгээнд төлсөн НӨАТ-ыг төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасч тооцоогүй” талаар маргаж байх боловч актыг “тооцооллын зөрүүтэй, зарим ажил, үйлчилгээг НӨАТ-аас хасч тооцсон атлаа түүнтэй ижил ажил, үйлчилгээг хасч тооцоогүй” гэсэн үндэслэлээр маргаж, актыг бүхэлд нь хүчингүй болгуулахаар нэхэмжлэл гаргажээ. 

1. Нэхэмжлэгчээс “шинээр төмөр зам барих, төмөр замын суурь бүтэц барих үйл ажиллагааны зориулалтаар худалдан авсан ажил, үйлчилгээнд төлсөн НӨАТ-ыг татвар төлөгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасч тооцох үндэслэлтэй” гэж, харин хариуцагчаас “шинээр төмөр зам барих, төмөр замын суурь бүтэц барих үйл ажиллагааны зориулалтаар худалдан авсан ажил, үйлчилгээ нь худалдан борлуулах зорилгогүй, өөрийн хэрэгцээнд ашиглаж байгаа үндсэн хөрөнгө нь НӨАТ  ногдох бараа, ажил, үйлчилгээ биш бөгөөд өөртөө бэлтгэж байгаа үндсэн хөрөнгө. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-т үндсэн хөрөнгийн элэгдэлийн зардлаар тооцон татвар ногдуулахаар заасан НӨАТ-ийн худалдан авалтаас хасахгүй хасахгүй” гэж тус тус маргажээ. 

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2006/-ийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.4-д Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээнд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдуулахаар, 8 дугаар зүйлийн 8.1.1-д нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг бараа, ажил, үйлчилгээг импортолсон буюу экспортолсон, түүнчлэн борлуулсан бол тухай бүрт ногдуулахаар заажээ. Мөн хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1-д хуулийн этгээд нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлснээсээ хойшхи хугацаанд энэ хуулийн 7, 8 дугаар зүйлд заасны дагуу үйлдвэрлэлийн зориулалтаар худалдан авсан бараа, гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээнд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг түүний төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцохоор заажээ. 

Төмөр замын тээврийн тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.1-д зааснаар “төмөр замын объект” гэж төмөр замын тээврийн аюулгүй байдалтай холбоотой зурвас газар, суурь бүтэц, дагнасан хэрэглээний зам, талбай, хөдлөх бүрэлдэхүүн болон бусад тоног төхөөрөмж, эд хөрөнгийг; 3.1.2-д “суурь бүтэц” гэж төмөр замын шугамын дээд, доод бүтэц болон гүүр, хоолой зэрэг инженерийн байгууламж, өртөө, зөрлөг, галт тэрэгний хөдөлгөөний хэвийн үйл ажиллагааг хангах эрчим хүч, усан хангамж, дохиолол холбоо, мэдээллийн барилга байгууламж, гарам, хориг хашаа зэрэг техник технологийн иж бүрдлийг хэлэхээр заажээ. 

Үүнээс үзэхэд нэхэмжлэгч компанийн шинээр төмөр зам барих, төмөр замын суурь бүтэц барих үйл ажиллагааг хэрэглээний зам, талбай, төмөр замын гүүр, хоолой, инеженерийн байгууламж зэрэг үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа мөн гэж үзэхээр  байна.

Түүнчлэн нэхэмжлэгч компани нь шинээр төмөр зам барих, төмөр замын суурь бүтэц барих зориулалтаар буюу үйлдвэрлэлийн зориулалтаар 16 аж ахуйн нэгжийн 13 төрлийн ажил, үйлчилгээ /санхүүгийн, хуулийн зөвлөх үйлчилгээ, барилгын ажлын зураг төсөл гүйцэтгэх, байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан үнэлгээний ажил зэрэг/-г худалдан авч тухай бүрт нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлж байсан гэдэг нь хавтаст хэрэг цугларсан гэрээнүүд /хх 1-р хавтас 91-95, 151-241, 2-р хавтас 1-32, 58-64/, депозит дансны харилцагчийн хуулга /хх 1-р хавтас 84-89/,  нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлан, НӨАТ-ын падаан, гэрээ зэрэг архивын нэгжид байгаа баримтуудаар  тогтоогдож байна.

Үүний учир Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2006/-ийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1-д заасны дагуу нэхэмжлэгч компани шинээр төмөр зам барих, төмөр замын суурь бүтэц барих буюу үйлдвэрлэлийн зориулалтаар худалдан авсан 16 аж ахуйн нэгжийн 13 төрлийн ажил, үйлчилгээнд төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг нэхэмжлэгчийн төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцох нь үндэслэлтэй байна. 

Нэхэмжлэгч компанийн шинээр баригдах зам, бусад инженерийн байгууламж, суурь бүтэц нь худалдан борлуулах зорилгогүй, өөрийн хэрэгцээнд ашиглаж байгаа үндсэн хөрөнгө мөн боловч төмөр зам, суурь бүтэц барих үйл ажиллагаанд зориулж худалдан авсан ажил, үйлчилгээ нь үндсэн хөрөнгө биш юм. Уг ажил, үйлчилгээг шинээр төмөр зам болон суурь бүтэц бий болгож, барих зориулалтаар худалдан авсаныг үндсэн хөрөнгө худалдан авсантай адилтган үзэх боломжгүй. Иймд хариуцагч нарын “худалдан борлуулах зорилгогүй, нэхэмжлэгч өөрийн хэрэгцээнд ашиглаж байгаа үндсэн хөрөнгө нь НӨАТ ногдох бараа, ажил, үйлчилгээ биш бөгөөд өөртөө бэлтгэж байгаа үндсэн хөрөнгө. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.1-т үндсэн хөрөнгийн элэгдэлийн зардлаар тооцон татвар ногдуулахаар заасан НӨАТ-ийн худалдан авалтаас хасахгүй...” гэсэн тайлбарыг хүлээж авах үндэслэлгүй юм.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай /2006/ хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.1.1, 14.1.2-т “үйлдвэрлэлийн зориулалтаар худалдан авсан гүйцэтгэсэн ажил, үзүүлсэн үйлчилгээнд төлсөн”, “үйлдвэрлэлийн зориулалтаар өөрөө шууд импортолсон ажил, үйлчилгээнд төлсөн” нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг түүний төсөвт төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасч тооцохоор, мөн хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.7-д “Yйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар импортолсон болон худалдан авсан бараа, ажил, үйлчилгээний зарим хэсгийг нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох, үлдсэн хэсгийг нь уг татвараас чөлөөлөгдөх үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд буюу албан татвар ногдуулахгүй хэрэглээнд ашигласан бол зөвхөн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар ногдох үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд ашигласан хэсгийг нь хасч тооцно.” гэж тус тус заасан. Мөн хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 14.4-т өмнө нь төлсөн. нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг худалдан авагчийн төлөх “албан татварын дүнгээс хасахгүй” бараа, ажил үйлчилгээг нэрлэн заасан, эдгээрийн дотор уг маргааны үйл баримтад холбогдох “шинээр баригдах төмөр зам, суурь бүтцийн зориулалтаар худалдан авсан ажил, үйлчилгээ”-нд төлсөн НӨАТ-ыг худалдан авагчийн төлөх албан татварын дүнгээс хасч тооцохгүй талаар заагаагүй байх тул хариуцагч татварын улсын байцаагч нар нэхэмжлэгчийн төлсөн НӨАТ-ыг түүний төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасахгүй, “...буцаан олгохгүй” гэх хууль зүйн үндэслэл тогтоогдохгүй байна. 

Түүнчлэн НББОУС 16 стандартад үндсэн хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрөх шалгуур, өртгийг үнэлж бүртгэх, үндсэн хөрөнгийн өртөг, үндсэн хөрөнгийн өртгийг нягтлан бодох бүртгэлийн баримт бичигт хэрхэн тодорхойлох талаар заасан, харин “НӨАТ-ын хасалт хийх, буцаан олгох” асуудлыг зохицуулаагүй, үүнд хамааралгүй байгааг дурдах нь зүйтэй. Энэхүү стандартын заалтууд нь “үйлдвэрлэл, үйлчилгээний зориулалтаар худалдан авсан бараа, ажил үйлчилгээнд төлсөн НӨАТ-ыг төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасч тооцох”-оор заасан хуулийн дээрх зохицуулалтыг үгүйсгэх үндэслэл болохгүй юм.

Иймд хариуцагчийн маргаж байгаа “Татварын ерөнхий хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.1.3-д заасан анхан шатны болон нягтлан бодох бүртгэлийг тогтоосон журам болон нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын дагуу хөтөлж, санхүү, аж ахуйн үйл ажиллагааны тайлан тэнцэл гаргах, нягтлан бодох бүртгэлийн НББОУС 16 стандартыг” үндэслэсэн гэх тайлбар үндэслэлгүй байна.

2. Нэхэмжлэгч компаниас ажлын албан хэрэгцээнд “Жи Пи Эс” /архивын нэгж №35 х-163, 189/, компанийн ажилтнуудын хөдөлмөр хамгааллын тусгай хувцас, хэрэгсэл /архивын нэгж №78 х-298, №53 х-228-232/, ажлын гутал / архивын нэгж №246 х-221, №228в х-440-449/, албан хэрэгцээнд худалдан авсан зурагт /архивын нэгж №538 х-436/ зэргийг худалдан авч НӨАТ төлжээ. 

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2006/-ийн 14 дүгээр зүйлийн 14.4.2-т “хувийн болон ажиллагчдын хэрэгцээнд зориулан худалдаж авсан бараа, үйлчилгээг худалдан авахад төлсөн нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг худалдан авагчийн төлөх уг албан татварын нийт дүнгээс хасахгүй” гэж заажээ. 

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн зарим зүйл, заалтыг тайлбарлах тухай Улсын Дээд шүүхийн 2007 оны 11 дүгээр тогтоолоор  “хувийн ... хэрэгцээ” гэдэгт нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч иргэн зөвхөн өөртөө болон гэр бүлдээ;”...ажиллагчдын хэрэгцээ” гэдэгт нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчийн эрхэлж байгаа үйлдвэрлэл, үйлчилгээтэй шууд холбоогүй, гэрээгээр ажиллагчдад хувьд нь зориулан худалдан авсан бараа, үйлчилгээ тус тус хамаарахаар заажээ. 

Эдгээрээс дүгнэхэд нэхэмжлэгч компанийн худалдан авсан албан хаагчдад хувьд буюу хувийн хэрэгцээнд нь бус харин албан хэрэгцээндээ зориулан худалдан авсан “Жи Пи Эс” ХХК-ийн ажилтнуудын хөдөлмөр хамгааллын тусгай хувцас, хэрэгсэл ажлын гутал, зурагт зэрэгт төлсөн НӨАТ-ыг Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хууль /2006/-ийн 14 дүгээр зүйлийн 14.4.2-д хамааруулан нэхэмжлэгч компанийн төсөвт төлөх НӨАТ-ын нийт дүнгээс хасч тооцоогүй хариуцагчийн үйлдэл нь хуульд нийцээгүй байна. 

3. Актаар нэхэмжлэгч “Би Эм Пи Парибас” ХХК, “Гүгн Хайм” ХХК-иас санхүүгийн зөвлөх үйлчилгээг худалдан авсан НӨАТ-ыг нэхэмжлэгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасч тооцохоор шийдвэрлэжээ /хх 2-р хавтас 56-63/. Харин уг санхүүгийн зөвлөх үйлчилгээтэй адил төрлийн “Либерти партнэрс” ХХК-иас худалдан авсан санхүүгийн зөвлөх үйлчилгээг нэхэмжлэгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасч тооцоогүй байна /хх 2-р хавтас 56-63/. Түүнчлэн актаар нэхэмжлэгч компанийн “Сидлей Аустин” ХХК-иас худалдан авсан хуулийн зөвлөх үйлчилгээг нэхэмжлэгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасч тооцохоор шийдвэрлэжээ. Гэтэл уг хуулийн зөвлөх үйлчилгээтэй ижил төрлийн “Эм Ди Эс” ХХК-иас худалдан авсан хуулийн зөвлөх үйлчилгээг нэхэмжлэгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасч тооцоогүй байна. 

 Мөн акт нь тооцлолын хувьд зөрүүтэй гарсан гэдэг нь   “борлуулалт, худалдан авалтын НӨАТ-ын дүнг дахин тулгаж, нягталсан тухай” баримт /хх 1-р хавтас 99-101/, хариуцагчийн “...актад программаас болж алдаа гарсан...” гэсэн шүүх хуралдаан дээр гаргасан тайлбар зэргээр тогтоогдож байна. 

Үүнээс дүгнэхэд акт нь Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.5-д  заасан шийдвэр нь үндэслэл бүхий байх зарчимд нийцэхгүй байна. 

Акт нь хуульд нийцээгүй бөгөөд Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2006/-д заасны дагуу худалдан авсан ажил үйлчилгээнд төлсөн нэхэмжлэгчийн төсөвт төлөх НӨАТ-аас хасч тооцуулах эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчсөн хууль бус гэдэг нь тогтоогдож байх тул нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь ханган шийдвэрлэв. 

 

            Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.1, 106.3.1, 106.3.12-д заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ нь:

 

1. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хууль /2006/-ийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.4, 8 дугаар зүйлийн 8.1.1, 14  дүгээр зүйлийн 14.1.1, 14.4.2, 14.7, Захиргааны ерөнхий хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.2.5-д заасныг тус тус баримтлан  нэхэмжлэгч “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд ханган, Татварын ерөнхий газрын Улсын төсвийн орлого, хяналтын газрын татварын улсын байцаагч нарын 2015 оны 3 дугаар сарын 18-ны өдрийн 210201507 актыг хүчингүй болгосугай. 

2. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 48 дугаар зүйлийн 48.1, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.2-т заасныг баримтлан улсын тэмдэгтийн хураамжид нэхэмжлэгчээс төлсөн 70.200 (далан мянга хоёр зуун)  төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээж, хариуцагчаас гаргуулж нэхэмжлэгчид буцаан олгосугай. 

3. Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 108 дугаар зүйлийн 108.2-т заасны дагуу шүүхийн энэ шийдвэр танилцуулан сонсгосноор хүчинтэй болох бөгөөд мөн хуулийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1-д заасны дагуу хэргийн оролцогчид тэдгээрийн төлөөлөгч, өмгөөлөгч нь энэхүү шүүхийн шийдвэрийг гардан авсан өдрөөс хойш 14 хоногийн дотор захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргах эрхтэйг мэдэгдсүгэй. 

 

 

ШҮҮГЧ                                     А.САРАНГЭРЭЛ

 

---

 [1] 1.Геомастер ХХК-тай хийсэн Кадастрын зураглалын гэрээ /архивын нэгж №78-хуудас 368, №53- х 163-168/, 2. Геомастер ХХК-тай хийсэн Газарт геологийн байнгын цэг, тэмдэгт суулгах, геологийн сүлжээ байгуулах, зурагжуулах ажил гүйцэтгэх гэрээ /архивын нэгж №246 х 449, үдэгдээгүй гэрээ/, 3.Гоби кейтиринг ХХК-тай хийсэн Хүнс, ахуйн үйлчилгээ үзүүлэх гэрээ, баримтууд /архивын нэгж №246 х 257, 259, 67, 62, 68, 69, №538 х 178, 179, 220, 221, 273, 274, 333, 334, 369, 370, 444, 501, 591, 592, архивын нэгж №502 х 176-181, 217-225/,4.Дрожны проект компанитай хийсэн гэрээ, баримт /архивын нэгж №78 х 295, №246 х 440, №53, х 233-236, № 228б х 188-198/, 5.Либерти партнерс компанитай хийсэн гэрээ, баримтууд /архивын нэгж №246 х 79, 170, 266, №538 х 182, 223, 375, 545, 599/, 6. Мондахэр компанитай хийсэн гэрээ /архивын нэгж №538 х 181, 5 хуудас үдээгүй/, Найчралэстэйл компантай байгуулсан гэрээ, баримт /архивын нэгж №246 х 438, 21 хуудас үдээгүй гэрээ/, 7.Самсунг компанитай байгуулсан гэрээ, баримт /архивын нэгж №246 х 80, 164, №538 х 183, 336, 376, 547/, 8.Экогедро гоо компанитай байгуулсан гэрээ, баримт /архивын нэгж № 246 х 452, №538 х 446/, 9.Сидлей Аустин компанитай байгуулсан баримт / хавтас хэрэг 1-р хавтас 84-86/, 10.Эм ди эс компанитай байгуулсан гэрээ, баримт /архивын нэгж № 246 х 78, 189, 191, 190, 285, 340, №538 х 598, 543/, 11. Би эйн пи парибас, Гүгн Хайм компанитай байгуулсан гэрээ, баримт хавтас хэрэг 1-р хавтас 84-86, АТГ-ээс ирүүлсэн баримт/, 12.Ниппон Коэй компанитай байгуулсан гэрээ, баримт /архивын нэгж №145 х 162, хавтас хэрэг 1-р хавтас 84-86/.