“А” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй

иргэний хэргийн тухай

Монгол Улсын дээд шүүхийн шүүгч Х.Эрдэнэсувд даргалж, шүүгч Д.Батбаатар, Н.Батчимэг, П.Золзаяа, Д.Цолмон нарын бүрэлдэхүүнтэй тус шүүхийн танхимд хийсэн хяналтын шатны иргэний хэргийн шүүх хуралдаанаар

Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн

2020 оны 05 дугаар сарын 26-ны өдрийн 181/ШШ2020/01239 дүгээр шийдвэртэй,

Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн

2020 оны 09 дүгээр сарын 07-ны өдрийн 1900 дүгээр магадлалтай,

“А” ХХК-ийн нэхэмжлэлтэй

Н-д холбогдох

Бие даасан шаардлага гаргаагүй гуравдагч этгээд НӨ оролцсон

4,095,780,949 төгрөг гаргуулах тухай үндсэн,

“А” ХХК-аас нийт 1,129,405,500 төгрөг гаргуулах тухай сөрөг нэхэмжлэлтэй иргэний хэргийг

Зохигчийн хяналтын журмаар гаргасан гомдлоор шүүгч Н.Батчимэгийн илтгэснээр хянан хэлэлцэв.

Шүүх хуралдаанд: Нэхэмжлэгчийн төлөөлөгч Т.Г, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Т.М, М.Э, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Г.Б, гуравдагч этгээдийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч С.У, шүүх хуралдааны нарийн бичгийн дарга Б.Н нар оролцов.

ТОДОРХОЙЛОХ нь:

1. “А” ХХК нь Н-д холбогдуулан У төвийн 2, 3 дугаар блокийн барилгад хийсэн засан сайжруулалтын зардлыг эд хөрөнгийг буцааж өгөх үеийн үнэлгээ 4,095,780,949 төгрөг гаргуулахаар шаардсаныг хариуцагч эс зөвшөөрч 2013-2019 оны түрээсийн төлбөр 752,937,000 төгрөг, алданги 376,468,500 төгрөг, нийт 1,129,405,500 төгрөг гаргуулах тухай сөрөг нэхэмжлэл гаргаж маргажээ.

2. Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2020 оны 05 дугаар сарын 26-ны өдрийн 181/ШШ2020/01239 дүгээр шийдвэрээр: Иргэний хуулийн 318 дугаар зүйлийн 318.1, 289 дүгээр зүйлийн 289.2.5-д заасныг баримтлан хариуцагч Н-аас 477,304,107 төгрөгийг гаргуулан нэхэмжлэгч “А” ХХК-д олгож, нэхэмжлэлээс үлдэх 3,618,476,842 төгрөгийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож, Иргэний хуулийн 318 дугаар зүйлийн 318.1, 232 дугаар зүйлийн 232.6-д заасныг баримтлан нэхэмжлэгч “А” ХХК-аас 664,051,842 төгрөгийг гаргуулан хариуцагч Н-д олгож, сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагаас 465,353,658 төгрөгийн шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгож, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 106 дугаар зүйлийн 106.5-д заасныг баримтлан нэхэмжлэгч “А” ХХК нь НӨ (НӨ)-т холбогдох нэхэмжлэлийн шаардлагаас татгалзсаныг батлан холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгож, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 53 дугаар зүйлийн 53.1.1, 54 дүгээр зүйлийн 54.1.4-т заасныг баримтлан шинжээчийн ажлын хөлсөнд нэхэмжлэгчээс 2,440,0000 төгрөг, хариуцагчаас 2,240,000 төгрөгийг тус тус гаргуулан шинжээч “Т” ХХК-д, нэхэмжлэгчээс 1,500,000 төгрөгийг, хариуцагчаас 1,500,000 төгрөгийг тус тус гаргуулан шинжээч “Ц” ХХК-д, мөн Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 54 дүгээр зүйлийн 54.1.2-т зааснаар нэхэмжлэгчээс 2,500,000 төгрөг, хариуцагчаас 2,500,000 төгрөгийг тус тус гаргуулж Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргийн иргэний хэргийн шүүхийн Тамгын газарт олгож, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1.3-т зааснаар хариуцагч байгууллагын сөрөг нэхэмжлэл улсын тэмдэгтийн хураамж төлөхөөс чөлөөлөгддөг болохыг дурдан, мөн хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1.1, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1, 60 дугаар зүйлийн 60.1-д зааснаар нэхэмжлэгчээс тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 20,953,270 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээн, хариуцагчаас улсын тэмдэгтийн хураамжид 2,544,471 төгрөгийг гаргуулан нэхэмжлэгчид, нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид 3,490,931 төгрөгийг гаргуулан улсын орлого болгож шийдвэрлэжээ.

3. Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2020 оны 09 дүгээр сарын 07-ны өдрийн 1900 дүгээр магадлалаар: Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2020 оны 05 дугаар сарын 26-ны өдрийн 181/ШШ2020/01239 дүгээр шийдвэрийн тогтоох хэсгийн 1 дэх заалтын “...318 дугаар зүйлийн 318.1, 289 дүгээр зүйлийн 289.2.5-д...” гэснийг “...94 дүгээр зүйлийн 94.4-т...” гэж, “...477,304,107...” гэснийг “...2,010,683,200...” гэж, “...3,618,476,842...” гэснийг “...2,085,097,749...” гэж тус тус өөрчилж, тогтоох хэсгийн 4 дэх заалтын “...нэхэмжлэгчээс 2,440,000 төгрөг, хариуцагчаас 2,240,000 төгрөгийг...” гэснийг “...нэхэмжлэгчээс 2,484,331 төгрөг, хариуцагчаас 2,395,669 төгрөгийг...” гэж, “...нэхэмжлэгчээс 1,500,000 төгрөгийг, хариуцагчаас 1,500,000 төгрөгийг...” гэснийг “...нэхэмжлэгчээс 1,527,253 төгрөг, хариуцагчаас 1,472,747 төгрөгийг...” гэж, “...нэхэмжлэгчээс 2,500,000 төгрөг, хариуцагчаас 2,500,000 төгрөгийг...” гэснийг “...нэхэмжлэгчээс 2,545,421 төгрөг, хариуцагчаас 2,454,579 төгрөгийг гэж...” тус тус өөрчилж, тогтоох хэсгийн 5 дахь заалтыг “...Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1.3, 7 дугаар зүйлийн 7.1.1, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.2, 58 дугаар зүйлийн 58.1, 60 дугаар зүйлийн 60.1-д зааснаар хариуцагч байгууллагын сөрөг нэхэмжлэл улсын тэмдэгтийн хураамж төлөхөөс чөлөөлөгддөг болохыг дурдаж, нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 20,953,270 төгрөгийг улсын төсөвт хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгчээс улсын тэмдэгтийн хураамжид илүү төлсөн 316,415 төгрөгийг улсын төсвөөс гаргуулан, хариуцагч Н-аас улсын тэмдэгтийн хураамжид 10,583,439 төгрөгийг гаргуулан тус тус нэхэмжлэгч “А” ХХК-д буцаан олгож, нэхэмжлэгч “А” ХХК-аас сөрөг нэхэмжлэлийн улсын тэмдэгтийн хураамжид 3,478,209 төгрөгийг гаргуулан улсын төсөвт оруулсугай” гэж өөрчлөн найруулж, шийдвэрийн бусад хэсгийг хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгч талаас гаргасан давж заалдах гомдлын зарим хэсгийг хангаж, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 59 дүгээр зүйлийн 59.3-т зааснаар нэхэмжлэгчээс давж заалдах журмаар гомдол гаргахдаа улсын тэмдэгтийн хураамжид төлсөн 21,200,000 төгрөгийг шүүгчийн захирамжаар буцаан олгож шийдвэрлэжээ.

4. Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Л.Х хяналтын журмаар гаргасан гомдолдоо: ...Үндсэн Хуулийн 16 дугаар зүйлд ...Хуульд заасан эрх, эрх чөлөө нь зөрчигдсөн гэж үзвэл уул эрхээ хамгаалуулахаар шүүхэд гомдол гаргах, нотлох баримтыг шалгуулах, шударга шүүхээр шүүлгэх, шүүхийн шийдвэрийг давж заалдах эрхийг баталгаатай эдэлнэ гэсэн эх сурвалжийг үндэслэн Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 172 дугаар зүйлд заасныг баримтлан давж заалдах шатны шүүхийн магадлал нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 116 дугаар зүйлийн 116.2-т заасан шийдвэр хууль ёсны бөгөөд үндэслэл бүхий байх хуулийн шаардлагыг хангаагүй бөгөөд үндсэн нэхэмжлэлийн хууль зүйн үндэслэлийг зөв тодорхойлсон боловч нэхэмжлэлийн шаардлагын үнийн дүнгийн тал хувийг гаргаж байгаа нь Иргэний хуулийн 94 дүгээр зүйлийн 94.4-т заасан хуулийн хэм хэмжээ, зохицуулалтыг дутуу хэрэглэсэн, тухайн хуулийн заалтын шаардлагыг гүйцэд хэрэглээгүй ба сөрөг нэхэмжлэл нь Иргэний хуулийн 318 дугаар зүйлийг дагаж мөрдөөгүй, баримтлаагүй байхад тэр тусмаа Захиргааны ерөнхий хуулийн олон заалтыг илт зөрчсөн байхад тухайн зохих хуулийг буруу тайлбарлаж, хэрэглэх ёсгүй хуулийг хэрэглэж, хэрэглэвэл зохих хуулийг хэрэглээгүй, хуулийг нэг мөр зөв хэрэгжүүлэхгүй хариуцагч талд хууль зүйн үндэслэлгүй давуу байдал олгож байгаа нөхцөл байдал нь шүүхийн өмнө эрх тэгш байх зарчмыг хөндсөн учраас хяналтын шатанд гомдол гаргах хууль зүйн үндэслэлтэй гэж үзэж байна.

Болсон үйл явдлын талаар: Одоогоос 22 жилийн өмнө “Х- 2005 төслийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хүрээнд “У төвийн барилгын ашиглагдах боломжгүй болсон 2 болон 3 блоктой холбоотой асуудлаар Н-ын Тэргүүлэгчдийн 1998 оны 9 дүгээр тогтоол, Нийслэлийн Засаг даргын 1998 оны А/41 захирамж гарсан тул аж ахуйн нэгжүүдийн дунд зарлагдсан сонгон шалгаруулалтаар шалгарсан учраас 1998.08.01-ий өдөр “Түрээсийн барилгад их засвар хөрөнгө оруулалт хийлгэх тухай байгуулсан гэрээ”-ний дагуу “А” ХХК уг объектод их хэмжээний хөрөнгө оруулалт, санхүүжилт хийж өөрсдийн хүч хөдөлмөрөөр ашиглагдах боломжгүй объект шинэчлэгдэн хотын төвийн үзэмжийг сайжруулан аж ахуйн хэвийн үйл ажиллагаа явуулах боломжтой болсон учраас 2000-2001 онд байнгын ашиглалтад оруулах комиссын актууд гарч гэрээгээ бүрэн хэрэгжүүлсэн тул 2004 онд хөрөнгө оруулалт хийснийг батламжилсан “Хөрөнгө оруулагчийн гэрчилгээг” албан ёсоор олгосон байдаг.

Энэ олон жилийн хугацаанд хотын удирдлага, мэргэжилтнүүд олон удаа солигдож өөрчлөгдөж анх хэлэлцэн тохирсон амлалт, хувьчлалын асуудал болон төслийн зорилго ч ор тас мартагдаж орхигдоод зогсохгүй, хүнд суртал чирэгдэл байнга гаргаж, “А” ХХК-ийн оруулсан хөрөнгө оруулалтын асуудлыг шийдвэрлэхийн оронд эрх бүхий албан тушаалтнууд элдэв янзын тайлбар, шалтгаанаар цаг хугацаа хожиж баялаг бүтээгч хөрөнгө оруулагч компаниас зөвхөн түрээс гэх зүйлийг шаардаж, дулаан цахилгааныг таслах гэх мэт шахалт дарамт үзүүлж, байрнаас албадан гаргах болсон дүр зураг нь хэрээс хэтэрч учир битүүлэг байдлыг бий болгож байсан ба “А” ХХК зүгээс анх харилцан тохиролцсоны дагуу гэрээ хэлцэлд заасны хүрээнд тодорхой хугацаанд (2008 он хүртэл) түрээсийн төлбөрийг зохих ёсоор төлж байсан боловч хотын удирдлагууд болон Нийслэлийн өмчийн газар нь түрээсийн төлбөрийг байнга нэмэгдүүлж харин хөрөнгө оруулалтыг буцаан төлөх асуудал дээр нэг ч дорвитой санал хариу өгөхгүй, нэг ч төгрөг буцаан олгоогүй, компанийн оруулсан хөрөнгө оруулалтын асуудлыг шийдвэрлэх хүсэлгүй, тэр тусмаа 2007 онд хувьчлах ёстой талаар анх Төрийн өмчийн хорооны шийдвэр гарч улмаар Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаас гаргасан хувьчлах жагсаалтад багтаасан арга хэмжээ явагдсан боловч энэхүү төр засгийн бодлого, шийдвэр гарсныг биелүүлээгүй, мэдэгдээгүй нуун дарагдуулж байгаад 2013 онд хувьчлах жагсаалтаас учир битүүлэг байдлаар хасаж байгаа үйл ажиллагаа нь “А” ХХК-ийг хууран мэхэлсэн хууль бус үйл ажиллагаа ба өөрсдийн ашиглах боломжгүй нурчихсан барилгыг бусдын хөрөнгөөр шинэ барилга бариулаад харин өөрсдөө болохоор нэг ч төгрөг гаргаагүй байж тасралтгүй түрээс авах гэсэн явуургүй захиргаадалтын шинжтэй үйл ажиллагаа явагдаж байсан гэдгийг өнгөрсөн цаг хугацаа, хавтас хэргийн материалд цугларсан нотлох баримтуудаар хангалттай илчлэгдэн нотлогдож байгаа билээ.

Энэхүү нөхцөл байдал олон жил үргэлжилсэн учраас хотын удирдлагын зүгээс гаргаж буй аливаа яриа, амлалт, бодлого, шийдвэр амьдралд огт хэрэгждэггүй гэдгийг хөрөнгө оруулагч аж ахуйн нэгж хангалттай мэдэрч, амссан, итгэхийн аргагүй болсон бөгөөд өөрсдийн хөрөнгө оруулалтаар бий болсон баялаг, бүтээн байгуулалтад өөрсдөө өөрийн хөрөнгө оруулалтдаа давхар түрээс төлөх нь нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн зан суртахууны хэм хэмжээнд харшилсан, шударга ёсонд нийцэхгүй тул тухайн эд хөрөнгөнд оруулсан хөрөнгө оруулалтын төлбөр болон хувьчлалын асуудлыг нэг мөр шийдсэн цагт түрээсийн гэрээг шинэчлэх болон төлбөрийн асуудлын ойлгомжгүй байдлыг хариуцагч тал өөрсдөө бий болгосон бөгөөд цаашид энэхүү учир битүүлэг нөхцөл байдал үргэлжлэх нь тухайн компанийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол, аж ахуйн үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлж, бизнесийн эрсдэл хүлээх болсон учраас Иргэний хуулийн дагуу эрх зүйн хамгаалалтыг хэрэгжүүлэх үүднээс шүүхэд хандахад хүргэсэн билээ. Энэ бүхнийг батлах баримтууд энэ хавтас хэрэгт анхааралтай судлан үзэхэд хөдөлшгүйгээр нотлогдох бөгөөд нэг л жишээ дурдахад анх 1998 онд гэрээ байгуулж байхад түрээсийн төлбөр 1 м.кв талбайн хэмжээнд 850 төгрөг байсан бол 2015 онд 10 мянган төгрөг болж өсөж нэмэгдэж болдог харин хөрөнгө оруулалтын үнэ цэнэ өсөж болдоггүй хэвээрээ үлддэг явдал нь хариуцагч талд зах зээлийн зарчим үйлчилж болдог харин нэхэмжлэгч талд үйлчилдэггүй гэсэн арга барил хандлага нь эрх зүйн харилцаанд оролцогчдын хууль шүүхийн өмнө, эрх тэгш байх ёстой байдлыг алдагдуулж буйг дурдах нь зүйтэй билээ. Товчхондоо гэвэл энэ олон жилийн хугацаанд түрээсийн төлбөр 10 дахин нэмэгдэж болдог харин хөрөнгө оруулалтын зах зээлийн үнэ цэнэ тэр хэмжээнд нэмэгдэж болдоггүй гэсэн шүүхийн шийдвэр магадлал нь яагаад ч зах зээлийн нийгмийн харилцаа болон хууль, шударга ёсонд нийцэхгүй зүйл билээ.

Сөрөг нэхэмжлэлийн хувьд нэхэмжлэгч талын зүгээс түрээстэй холбоотой 2008 онд албан ёсоор талууд хүлээн зөвшөөрч бичгээр байгуулсан түрээсийн гэрээ болон урьд нь гарч байсан шүүхийн шийдвэрийг баримтлан 74 сая төгрөгийн түрээсийн төлбөрийг төлөх ёстойг шүүхээр хэрэг хянан шийдвэрлэх явцад тодорхой нотолгоо баримтаар илэрхийлсэн билээ. 2015.06.15-ны өдөр Захиргааны ерөнхий хууль батлагдсан бөгөөд энэхүү хууль нь 2016.07.01-ний өдрөөс дагаж мөрдөгдөж хүчин төгөлдөр үйлчилсэн ба хариуцагч тал түрээсийн төлбөртэй холбоотой журмаа Хууль зүйн асуудал эрхэлсэн яаманд бүртгүүлээгүй, улсын нэгдсэн бүртгэлд хамруулаагүй, хуульд заасан захиргааны хэм хэмжээний актын эмхэтгэлд бүрэн эхээр нь нийтлүүлнэ гэсэн хуулийн шаардлагыг зөрчсөн тохиолдолд аливаа эрх зүйн үйлчлэл үзүүлэхгүй гэж хууль тогтоогч хуульчилсан учраас нэхэмжлэгч тал түрээстэй холбоотой асуудлаар ямарваа нэг үүрэг, хариуцлага хүлээхгүй гэсэн хуулийн заалтыг баримталж мэтгэлцээнд үүнийгээ хангалттай нотолсон байхад анхан болон давж заалдах шатны шүүх Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 10.1 зүйлд заасан шүүх албан ёсоор нийтэлсэн, хүчин төгөлдөр бусад хуулийг хэрэглэнэ гэсэн хуулийн заалтыг баримтлаагүй Захиргааны ерөнхий хуулийг дагаж мөрдөхгүй, зөрчсөн байхад зориуд хариуцагч талд ашигтайгаар шийдвэрлэж байгаа явдал бол шүүх Иргэний хууль болон Захиргааны ерөнхий хуулийг нэг мөр зөв хэрэглэх сонирхолгүй, огт хэрэглэж өгөхгүй байгаа нь хариуцагч талд давуу байдал олгож байгаа нь иргэний хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд шүүхийн өмнө эрх тэгш байх зарчим алдагдаж нэхэмжлэгч тал ялгаварлан гадуурхагдаж буй нөхцөл байдал үүссэнийг үгүйсгэх аргагүй билээ. Хариуцагч тал 2016.07.01-ний өдрөөс хүчин төгөлдөр үйлчилж буй Захиргааны ерөнхий хуулийн хэм хэмжээ, заалтуудыг хэрэгжүүлээгүй гэдэг нь тодорхой нотлох баримт болох Хууль зүйн, дотоод хэргийн яамны лавлагаагаар тогтоогдож байгаа тул хуулийн 67.3 зүйлийг баримтлан тухайн хуулийн шаардлагыг хангаагүй зөрчсөн учраас 2016.07.01-ний өдрөөс хойш түрээсийн төлбөртэй холбоотой сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлага нь хууль зөрчсөн тул эрх зүйн үйлчлэл үзүүлэхгүй тул сөрөг нэхэмжлэлийн төлбөрийг төлөх ёсгүй хууль зүйн үндэслэлтэй гэдгийг Захиргааны ерөнхий хуульд тодорхой хуульчилсан хариуцагч талд Захиргааны ерөнхий хууль үйлчлэх ёсгүй мэтээр хандаж шүүхийн шийдвэр гарсан нөхцөл байдлыг хяналтын шатны шүүх онцгой анхааралдаа авч хуулийг нэг мөр дагаж мөрдүүлэх ёстой гэж үзэж байна. Товчхондоо шүүх гагцхүү хуулийг баримталж, даган мөрдөж шударга ёсыг хангаж шийдвэр гаргах ёстой байтал хариуцагч талын илт хууль зөрчсөн, буруутай үйл ажиллагааг нуун дарж зөвхөн тэдэнд үйлчилж иргэд, аж ахуйн нэгжийг хохироож болохгүй учраас энэ хэргийг шийдсэн шүүгч нарын эрх зүйн мэдлэг, чадвар хэр зэрэг байгааг энэхүү шүүхийн шийдвэр илчлэх бөгөөд албан ёсны гэрээтэй, бодит хөрөнгө оруулалт хийгдсэн, барилгыг бүрэн шинэчлэн баялаг бүтээсэн нь тодорхой байхад 20 жилийн өмнө оруулсан 477 сая төгрөгийг хангаж шийдэж харин тухайн барилгыг барьсныхаа төлөө түрээсэнд 664 сая төгрөг төлөх ёстой гэж шийдэж байгаа шүүгч нар зах зээлийн харилцааны чөлөөт байдлыг үндэслэлгүйгээр хязгаарласан, ялгаварлан гадуурхсан, хууль шүүхийн өмнө эрх тэгш байх Үндсэн хууль болон Иргэний хууль, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн зарчим, заалтуудыг илт зөрчин нэхэмжлэгч талын эрх ашгийг хохироосон хууль бус шийдвэр гаргасан учраас Эрүүгийн хуулийн 21.14 зүйлд заасан хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагааг хууль бусаар явуулах” гэмт хэргийн шинжтэй илт хууль бус шийдвэр гэж хуульчийн хувьд үзэж байна.

Шүүхээр маргааныг хянан шийдвэрлэх 3 жил орчмын цаг хугацаанд анхан шатны шүүхийн тогтоолоор хийгдсэн тухайн объект, хөрөнгийн зах зээлийн бодит үнэлгээг тогтоосон “Ц” ХХК-ийн бүрэлдэхүүнтэй шинжээчийн дүгнэлт эцэслэн гарч хөрөнгийн зах зээлийн үнэ цэнийг Хөрөнгийн үнэлгээний тухай хууль, Шүүхийн шинжилгээний тухай хуулийн дагуу тал бүрээс нь бүрэн дүүрэн бодитой тогтоосон байхад анхан шатны шүүхийн шийдвэр Иргэний хуулийн 94 дүгээр зүйлийн 94.4-т заасан Засан сайжруулалтын улмаас эд хөрөнгийн үнэ цэнэ нэмэгдсэн бол уг эд хөрөнгийг буцааж өгөх үеийн засаж сайжруулалтын үнэлгээгээр шаардлагын хэмжээг тодорхойлно гэсэн хэрэглэвэл зохих хуулийг хэрэглээгүй нөхцөл байдлыг давж заалдах шатны шүүх хүлээн зөвшөөрч магадлалд өөрчлөлт оруулсан боловч Иргэний хуулийн 94 дүгээр зүйлийн 94.4-т заасан хуулийн шаардлагыг бүрэн хангаагүй ба сөрөг нэхэмжлэл нь Иргэний хууль болон Захиргааны ерөнхий хуулийг илт зөрчсөн байхад хариуцагч талд давуу байдал олгосон нь шүүгч гагцхүү хуульд захирагдана гэсэн Үндсэн хуулийн зарчим, хэм хэмжээг баримтлаагүй гэж үзэж байна.

Хууль зүйн дүр зургийн тухайд: Нэхэмжлэлийн шаардлага бүрэн хэмжээгээр хангагдах ёстой хууль зүйн үндэслэл нь дараах хуулийн хэм хэмжээ, зохицуулалтаар тодорхойлогдоно. Иргэний хуулийн 9 дүгээр зүйлд Иргэний эрх зүйн хамгаалалт, Иргэний хуулийн 13 дугаар зүйлд Иргэний эрх зүйн харилцаанд оролцогч хууль болон гэрээнд заасан эрх, үүргээ үнэнч шударгаар хэрэгжүүлнэ., Иргэний хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.3-т Иргэний эрх зүйн харилцаанд оролцогч эрх, үүргээ хэрэгжүүлэхдээ бусдад гэм хор учруулсан, зах зээлийн харилцааны чөлөөт байдлыг үндэслэлгүйгээр хязгаарласан, хууль ёсны давуу байдлаа хууль бусаар ашигласан үйл ажиллагаа явуулж болохгүй бөгөөд хэрэв зөрчвөл Иргэний хуулийн 94 дүгээр зүйлийн 94.4-т Засан сайжруулалтын улмаас эд хөрөнгийн үнэ нэмэгдсэн бол уг эд хөрөнгийг буцааж өгөх үеийн засан сайжруулалтын үнэлгээгээр шаардлагын хэмжээг тодорхойлно. гэж хуульд тодорхой, хэнд ч ойлгомжтой бичсэн байхад анхан шатны шүүх 2004 оны хөрөнгө оруулагчийн гэрчилгээнд байгаа 477,304,107 төгрөгийн үнийн дүнгээр тооцож шийдвэр гаргаж байгаа явдал бол энэхүү хуулийн заалтыг зөрчсөн, хууль бус шийдвэр гэдэгтэй маргах нь утгагүй зүйл билээ. Иргэний хуулийн 318 дугаар зүйлийн 318.3-т Хуульд өөрөөр заагаагүй бол түрээсийн гэрээг бичгээр байгуулах бөгөөд үл хөдлөх эд хөрөнгө түрээслэх гэрээг үл хөдлөх эд хөрөнгийн бүртгэлийн газарт бүртгүүлнэ., 318.4-т Энэ хуулийн 318.3-т заасан шаардлагыг хангаагүй гэрээ хүчин төгөлдөр бус байна., 318.5-д Энэ бүлэгт өөрөөр заагаагүй бол түрээсийн гэрээнд эд хөрөнгө хөлслөх гэрээний журам нэгэн адил үйлчилнэ., Иргэний хуулийн 229 дүгээр зүйлийн 229.1-д үүрэг бүхий этгээд нь гэм хорыг арилгахдаа эд хөрөнгөд учруулсан бодит хохирол болон олох ёстой байсан орлогыг нөхөн төлөх үүрэгтэй, энэ хуулийн 497 дугаар зүйлд гэм хор учруулснаас хариуцлага хүлээх үндэслэлийг заасан. Захиргааны ерөнхий хуулийн 65 дугаар зүйлд захиргааны хэм хэмжээний актыг бүртгэхийг заасан ба энэ хуулийн 65.1-д Хууль зүйн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага захиргааны хэм хэмжээний актыг бүртгэхдээ энэ хуулийн 60, 61, 62 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангасан эсэхийг хянаж, улсын нэгдсэн бүртгэлд бүртгэнэ., 67 дугаар зүйл. Захиргааны хэм хэмжээний акт хүчин төгөлдөр болох 67.1-д Хууль зүйн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага улсын нэгдсэн бүртгэлд бүртгэсэн захиргааны хэм хэмжээний актыг бүртгэсэн өдрөөс хойш 10 өдрийн дотор "Захиргааны хэм хэмжээний актын эмхэтгэл-д бүрэн эхээр нь нийтлүүлнэ. 67.2-т Захиргааны хэм хэмжээний актыг зөвхөн улсын нэгдсэн бүртгэлд бүртгэж, Захиргааны хэм хэмжээний актын эмхэтгэл-д нийтэлсний дараа хүчин төгөлдөр дагаж мөрдүүлнэ., 67.3-т Энэ хуулийн 67.2-т заасан шаардлагыг зөрчсөн тохиолдолд тухайн захиргааны хэм хэмжээний акт эрх зүйн үйлчлэл үзүүлэхгүй бөгөөд биелүүлээгүй иргэн, хуулийн этгээдэд үүрэг, хуулийн 67.4-т Хүчин төгөлдөр бус захиргааны хэм хэмжээний актыг дагаж мөрдүүлснээс үүсэх үр дагаврыг захиргааны хэм хэмжээний акт гаргасан хуулиар тусгайлан эрх олгогдсон захиргааны байгууллага хариуцна., 67.5-д Улсын нэгдсэн бүртгэлд бүртгэсэн, хүчин төгөлдөр болсон захиргааны хэм хэмжээний актыг бүрэн эхээр нь эрх зүйн мэдээллийн нэгдсэн сан болон баталсан байгууллагын цахим хуудсанд байршуулна. 67.6-д Захиргааны хэм хэмжээний актыг үндэслэл болгох, хэсэгчлэн нийтлэх болон байгууллагын албан ёсны цахим хуудас, мэдээллийн самбарт байршуулахдаа улсын нэгдсэн бүртгэлд бүртгэсэн он, сар, өдөр, дугаарыг заана. гэж заасан.

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 4.1-д Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх ажиллагаа нь хүнийг үндэс угсаа ... хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, хуулийн этгээдийг өмчийн хэлбэр, эрх хэмжээгээр нь ялгаварлахгүй эрх тэгш байх зарчимд үндэслэн явагдана гэсэн хуулийн заалт, хэм хэмжээ, зарчмыг шүүгч нар зөрчин хариуцагч талын төлөх ёстой мөнгөн төлбөрийг их хэмжээгээр бууруулж харин авах ёстой гэсэн мөнгөн төлбөрийг зориуд ихэсгэн тооцож Н-ын талд мөнгөн төлбөрийг ашигтайгаар тооцон бодож гаргаж шийдэж байгаа үйл ажиллагаа нь энэхүү хуулийн заалтыг хэрхэн хууль бусаар хэрэгжүүлсэн гэдгийг харуулж байгаа ба хуулийн зарчим заалтыг ямар байдлаар мушгин тайлбарлаж, бусдад давуу байдал олгож илт нэг талыг баримталсны нотолгоо билээ. Хөрөнгийн үнэлгээний тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.5-д Үнэ цэнэ гэж хөрөнгийн үнэлгээ хийсний үр дүнд тогтоосон хөрөнгийн үнэлгээний зүйлийн тухайн үеийн мөнгөөр илэрхийлэгдэх үнийн дүнг, хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1-д Шүүх хэрэг хянан шийдвэрлэхдээ Үндсэн хууль, түүнд нийцүүлэн гаргасан, албан ёсоор нийтлэгдсэн, хүчин төгөлдөр бусад хуулийг хэрэглэнэ., 10.7-д Шүүх хуулиуд хоорондоо зөрчилтэй буюу хууль шударга бус, эсхүл нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн зан суртахууны хэм хэмжээнд харш гэсэн үндэслэлээр хуулийн хэм хэмжээг хэрэглэхээс татгалзаж болохгүй. Анхан шатны шүүх Захиргааны ерөнхий хуулийг хэрэглэхээс татгалзаж байгаа нь анхан шатны шүүхийн шийдвэр хууль бус гэдгийн нэг л жишээ билээ. Үндсэн хуулийн 49.1 зүйлд: "Шүүгч хараат бус байж, гагцхүү хуульд захирагдана гэж заасан. Нэхэмжлэгч тал 1998.08.01-ний өдөр байгуулсан Түрээсийн барилгад их засвар хөрөнгө оруулалт хийлгэх тухай байгуулсан гэрээ-г бүрэн хангаж хэрэгжүүлсэн тул “А” ХХК-ийн санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтаар бий болгосон баялаг, эд хөрөнгийн зах зээлийн өнөөгийн нийт үнэ цэнийг тооцсон бүрэлдэхүүнтэй шинжээч нарын дүгнэлт болон тухайн гэрээний 2.4-т, 2.5 дахь заалтуудыг баримтлан Иргэний хуулийн 94 дүгээр зүйлийн 94.4-т заасан хэм хэмжээ, зохицуулалтыг бүрэн гүйцэд хэрэгжүүлж үндсэн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж сөрөг нэхэмжлэл нь Захиргааны ерөнхий хуулийг зөрчсөн учраас түрээсийн үлдэгдэл төлөх ёстой 74 сая төгрөгийг хангаж Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 176 дугаар зүйлийн 176.2.2-т заасны дагуу магадлалд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж үндсэн нэхэмжлэлийн шаардлагыг бүхэлд нь хангаж хууль, шударга ёсыг хэрэгжүүлж өгнө үү гэжээ.

5. Хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Т.О, өмгөөлөгч А.Н нар  гомдолдоо: “...давж заалдах шатны шүүхийн магадлалыг эс зөвшөөрч, давж заалдах шатны шүүх хэрэглэх ёсгүй хуулийг хэрэглэсэн, хуулийг буруу тайлбарлаж хэрэглэсэн гэж үзэж гомдол гаргаж байна. Давж заалдах шатны шүүх Иргэний хуулийн 94 дүгээр зүйлийн 94.4-т Засан сайжруулалтын улмаас эд хөрөнгийн үнэ нэмэгдсэн бол уг эд хөрөнгийг буцааж өгөх үеийн засан сайжруулалтын үнэлгээгээр шаардлагын хэмжээг тодорхойлно. Энэ тохиолдолд шаардлагын үнийн дүн нь эд хөрөнгийн үнийн болон ашгийн нийлбэрээс хэтрэхгүй гэсэн заалтыг баримталж 477,304,107 төгрөг гэснийг 2,010,683,200 төгрөг гэж нэмж өөрчилсөн нь уг хуулийн заалтад заасан шаардлагын үнийн дүн нь эд хөрөнгийн үнийн болон ашгийн нийлбэрээс хэтрэхгүй гэж заасан заалттай зөрчилдөж байна гэж үзэж байна. Засгийн газрын 2016 оны 193 дугаар тогтоол, Сангийн сайдын 2018 оны 207 дугаар тушаалаар батлагдсан аргачлалын дагуу санхүүгийн тайлангийн зориулалтаар дахин үнэлгээг хийхэд 2018.12.31-ний өдрийн байдлаар У төвийн нийт барилгын үнэ цэнийг 1,381,681,740 төгрөгөөр үнэлсэн байгаа албан ёсны үнэлгээтэйгээр бүртгэлийн баримтад тусгагдсан байгаа. Энэ үнэлгээг мөн мэргэжлийн үнэлгээний “Ю” ХХК-ийн нягтлан шалгалт хийсэн дүгнэлтээр баталгаажсан байгаа, үүнээс “А” ХХК-ийн 2, 3-р блокт 20 жилийн өмнө хийгдсэн 477,304,107 төгрөгийн хөрөнгө оруулалтад жил бүр элэгдэл хорогдол тооцоод одоо 161,761,239 төгрөгийн үлдэгдэлтэй байгаа асуудлыг, мөн шаардлагын хэмжээ нь ашгийн нийлбэрээс хэтрэхгүй,... гэж заасан зүйлийг баримтлах нөхцөлд нэхэмжлэгчийн ашгийг үнэлгээний компани болон шүүх хэрхэн тооцож 2,010,683,200 төгрөгөөр нэхэмжлэгчийн шаардлагыг тооцож гаргаж байгаа нь хэрэглэх ёсгүй хуулийг хэрэглэж шийдвэрлэсэн гэж үзэж байна.

Нэхэмжлэгч нь шүүхэд анх 2017.08.24-ний өдөр 3,065,000,392 төгрөгийн хохирлыг барагдуулах нэхэмжлэлийн шаардлага гаргасан бөгөөд хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэгдэх явцад шаардлагаа шинжээчийн дүгнэлтийн дагуу нэмэгдүүлж ирсэн болно. Анхан шатны шүүх 1998 оны Түрээсийн барилгад их засвар хөрөнгө оруулалт хийлгэх тухай байгуулсан гэрээ-ний 2.6-д заасан нөхцөл, болзол бий болоогүй нь хариуцагч талын гэрээний үүргээ зөрчсөн гэм буруутай үйлдэл гэж үзэх боломжгүй, хариуцагч талын гэрээний үүргээ зөрчсөн гэм буруутай үйлдлийн улмаас нэхэмжлэгч талд нийт 3,618,476,842 төгрөгийн хохирол учирсан гэж үзэх шалтгаант холбоо хэргийн баримтаар тогтоогдоогүй байна. Мөн хэрэгт, Чингэлтэй дүүргийн 0 дугаар хороо, Х-инд У төвийн 2, 3 дугаар блокийн барилгад А ХХК-аас 2004 онд их засвар, шинэчлэл хийж 477,304,107 төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын өнөөгийн үнэ цэнийг, шинжээч “Г” ХХК-ийн 2018.07.09-ний өдрийн дүгнэлтээр 3,418,431,730 төгрөгөөр “Т” ХХК-ийн 2018.05.08-ны өдрийн дүгнэлтээр 2,010,683,200 төгрөгөөр “Ц” ХХК-ийн 2019.11.25-ны өдрийн дүгнэлтээр 4,095,786,949 төгрөгөөр тус тус үнэлсэн шинжээчийн дүгнэлтүүд, нэмэлт дүгнэлт авагдсан, эдгээр шинжээчийн дүгнэлтүүд нь үнэлгээний зах зээлийн орлогын, өртгийн хандлагын аргад тулгуурлан үнэлгээг гаргасан боловч У төвийн барилгын нэг хэсэг болох түрээсийн зүйлийг засан сайжруулахад зарцуулсан хөрөнгийг бодитоор үнэлсэн гэж үзэхэд учир дутагдалтай, хоорондоо зөрүүтэй гэж дүгнэж шийдвэрээ гаргасан нөхцөл байдлыг давж заалдах шатны шүүх анхаарч үзээгүйд гомдолтой байна. Нэхэмжлэгч нь хариуцагчийн өмчлөлийн барилга байгууламжид өөрийн хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэн тодорхой хэмжээний зардал гаргаж, их засвар хийж, үр дүнд нь ашиглаж, үр шимийг нь хүртэж ирсэн, их засварын ажлыг Өмчийн газраас хөрөнгө шаардахгүйгээр хийж гүйцэтгэнэ гэж эхнээсээ тохиролцсон тухай 1998 оны 4 тоот гэрээн дээр ч тусгасан байгаа бөгөөд 20 гаруй жилийн хугацаанд ашиг шимээ хүртэж ирсний эцэст ямар нэгэн элэгдэл, хорогдол тооцолгүйгээр анхны оруулсан засварын зардлаа 10 дахин нугалж нэмэгдүүлсэн үнийн дүнгээр шаардаж байгаа асуудлыг хүлээн зөвшөөрөх үндэслэлгүй байгаа нөхцөлийг шүүх анхаарч үзэн магадлалыг хүчингүй болгож шийдвэрийг хэвээр үлдээн шийдвэрлэж өгөхийг хүсье.” гэжээ.

6. Гуравдагч этгээдийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.Б хяналтын журмаар гаргасан гомдолдоо: “...давж заалдах шатны шүүхийн магадлалыг дараах үндэслэлээр эс зөвшөөрч байна. Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 25 дугаар зүйлийн 25.2.2-т заасан шүүхэд гаргасан нэхэмжлэлийн шаардлага, түүнийг үгүйсгэх, татгалзах үндэслэл, тайлбар түүнтэй холбоотой баримтыг өөрөө нотлох, нотлох баримтыг цуглуулах, гаргаж өгөх үүргээ биелүүлээгүй гэж үзэх үндэслэлтэй байна. Учир нь “А” ХХК-ийн нэхэмжлэлийн дүн болох 4,095,780,949 төгрөгийн хэд нь Урт цагаан төвийн 2, 3 дугаар блокийн үнэ, хэд нь засварын ажилд оруулсан хөрөнгө оруулалт гэдэг нь тодорхойгүй байгаа бөгөөд Урт цагааны 2, 3-р блокт оруулсан гэх хөрөнгийн хэд нь засвар үйлчилгээнд, бараа, материалын зардалд зарцуулсан талаарх нэгж зардлын үнэ зэрэг нь баримтаар нотлогдоогүй тул нэхэмжлэгч талын нэхэмжлэлийг үндэслэлгүй гэж үзэж байна. Нийслэлийн өмчийн газар (тухайн үеийн нэрээр) болон “С” (Одоогийн А) ХХК-ийн 1998.07.14-ний өдөр байгуулсан түрээсийн гэрээний 3.2-т Түрээслэгч барилгын ашиглалтын үйл ажиллагаатай холбогдсон бүх зардлыг хариуцна. Энэ тухайд түрээслүүлэгчээс ямарваа хөрөнгө шаардахгүй, мөн 3.3-т Үйлчилгээний дэвшилт хэлбэр нэвтрүүлэх, ажлын байрны зохион байгуулалтыг сайжруулах, барилгын дотор, гадна тохижилт, барилга байгууламжийн урсгал засвар, харуул хамгаалалт, орчны цэвэрлэгээ, зэргийг түрээслүүлэгч, эрх бүхий удирдах байгууллага, хууль хяналтын болон олон улсын байцаагч нараас тавьсан шаардлагын дагуу тогтоосон хугацаанд нь чанартай хийж гүйцэтгэх бөгөөд энэ ажилтай холбогдон гарах зардлыг бүрэн хариуцахаар түрээслэгчийн эрх, үүрэгт тусгасан байна. Энэхүү гэрээний заалтын дагуу “А” ХХК-ийн түрээсийн байранд оруулсан хөрөнгийн зардлыг нийслэлээс нэхэмжлэх үндэслэлгүй гэж үзэж байна. Иймд дээрх үндэслэлийг шүүх анхааран үзэж, магадлалыг хүчингүй болгож, анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээж өгөхийг хүсье. гэжээ.

ХЯНАВАЛ:

7. Нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Л.Х-ын хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг хангахгүй орхиж, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Т.О, өмгөөлөгч А.Н, гуравдагч этгээдийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.Б нарын хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг хангах үндэслэлтэй гэж үзлээ.

8. Нэхэмжлэгч “А” ХХК нь хариуцагч Н болон НӨ-т холбогдуулан У төвийн 2, 3 дугаар блокийн барилгад хийсэн засан сайжруулалтын зардалд 3,065,000,392 төгрөг гаргуулахаар нэхэмжилж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад хариуцагч НӨ-т холбогдох нэхэмжлэлээс татгалзаж, нэхэмжлэлийн шаардлагыг 4,095,780,949 төгрөг болгон нэмэгдүүлж, үндэслэлээ “... “Х-2005” болон “Ж” гэсэн нэртэй төслүүдийг санаачлан зохион байгуулсан Н- болон Нийслэлийн Засаг даргын зохих шийдвэрүүдийг хэрэгжүүлэхэд У төвийн 2,3-р блокод хөрөнгө оруулсан аж ахуйн нэгж тэргүүн ээлжид давуу эрхтэй хувьчлан авч болох гэсэн бодлого, амлалтад итгэж Нийслэл хотынхоо төвийн хэсгийг өнгө үзэмжтэй болгох, ажлын байр бий болгох үүднээс нэхэмжлэгч тал 19 жилийн өмнө тус объектыг засан сайжруулахад хүч хөдөлмөр, чадвараа дайчлан ажиллаж их хэмжээний санхүүгийн эх үүсвэр, хөрөнгөө зориулж зарцуулж байсан ба энэ хугацаанд хариуцагчаас бидний хөрөнгө оруулалтыг буцааж олгох санаа бодолгүй зөвхөн түрээс нэрээр үр шимийг хүртэх үйл ажиллагааг явуулж байгаа нь бидэнд ямар ч ашиггүй хохиролтой байгаа тул бусдын эд хөрөнгийг засаж сайжруулж шинэ өмч хөрөнгө бий болгосон санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтын үр дүнгээр бий болсон хөрөнгийн үнэлгээний дүгнэлтийг үндэслэн 4,095,780,949 төгрөгийг нэхэмжилж байна...” гэж тодорхойлжээ.

9. Хариуцагч Н нь нэхэмжлэлийн шаардлагыг эс зөвшөөрч “…нэхэмжлэлийн үнийн дүнг удаа дараагийн хувийн компаниудын гаргасан үнэлгээний үнийн дүнгээр нэхэмжлэлийн шаардлагаа нэмэгдүүлж ирсэн атлаа  үнийн дүн нь нэхэмжлэлийн шаардлагаас багаар буюу шүүхээс томилогдсон “Т” ХХК-ийн хийсэн үнэлгээгээр “Урт цагаан” үйлчилгээний төвийн 2,3 дугаар блокын барилгын үнэлгээг 2,010,683,200 төгрөгөөр тогтоосны дагуу нэхэмжлэлийн шаардлагаа багасгаж буюу бууруулж нэхэмжлээгүй, ...шинжээчийн үнэлгээний дагуу үнэлгээ нэмэгдсэн нөхцөлд нэхэмжлэлийн шаардлагаа нэмэгдүүлж байгаа бол үнэлгээ буурсан тохиолдолд мөн нэхэмжлэлийн шаардлагаа бууруулж нэхэмжлэх нь зүйд нийцнэ. ... “С” ХХК /А ХХК/-аас хийсэн 477,304,107 төгрөгийн хөрөнгө оруулалтад жил бүр элэгдэл тооцон, үлдэгдлийг тооцож ирсэн ба 2019.12.31-ний байдлаар тус компанийн хөрөнгө оруулалтын үлдэгдэл 161,761,239 төгрөг болсон байна. Энэ элэгдэл хорогдлыг удаа дараагийн шинжээчийн дүгнэлтэд огт тооцож гаргаагүй, ... “А” ХХК нь нийслэлийн өмчийн барилга байгууламж болох “Урт цагаан” үйлчилгээний төвийн 2, 3 дугаар блокыг өнөөдрийг хүртэл тасралтгүй эзэмшиж ашиглан, үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа, ...“А” ХХК-ийн нэхэмжлэлийн дүн болох 4,095,780,949 төгрөгийн хэд нь “Урт цагаан” үйлчилгээний төвийн 2, 3 дугаар блокын үнэ, хэд нь тус компанийн ашиг гэж тодорхойлон үнэлж шаардаж байгаа нь тодорхойгүй байгаа бөгөөд баримтаар нотлогдохгүй байна.” гэж маргажээ.

10. Хариуцагч Н нь нэхэмжлэгч “А” ХХК-д холбогдуулан У төвийн 1089,71 м.кв талбай бүхий ажлын байрыг 2013-2019 оны хугацаанд ашиглаж, эзэмшсэн түрээсийн төлбөрт 706,177,600 төгрөг гаргуулахаар сөрөг нэхэмжлэл гаргаж, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад нэхэмжлэлийн шаардлагыг нэмэгдүүлж, түрээсийн төлбөр 752,937,000 төгрөг, алданги 376,468,500 төгрөг, нийт 1,129,405,500 төгрөг нэхэмжилж, үндэслэлээ “... Нийслэлийн өмчийн “У төв”-ийн барилгын 2, 3 дугаар блокийг тус компани олон жил эзэмшиж, ашиглаж ирсэн боловч төсөвт төвлөрүүлэх түрээсийн төлбөрийг 2008 оноос хойш төлөөгүй ...”  гэж тодорхойлжээ.

11. Нэхэмжлэгч “А” ХХК сөрөг нэхэмжлэлийг эс зөвшөөрч “...сөрөг нэхэмжлэлд дурьдсан агуулах гэх талбайд хэмжээ болон үнэ огт тохиролцоогүй, гэтэл сөрөг нэхэмжлэлд 1089,71 м.кв талбайг түрээслэсэн мэтээр үндэслэлээ тодорхойлж агуулахын талбайг түрээсийн талбайд оруулж тооцож буй  нь үндэслэлгүй,  ...2008 оны түрээсийн гэрээнд заасны дагуу түрээсийн төлбөрийг тооцож үзвэл конторын зориулалттай талбайд 1 сард 1,436,000 төгрөг, рестораны зориулалттай талбайд 1 сард 843,500 төгрөг, эмийн бөөний төвийн зориулалттай талбайд 1 сард 700,000 төгрөг нийт 1 сард 2,979,500 төгрөг төлөхөөр тохиролцсон, ... өнөөдрийг хүртэл хүчин төгөлдөр байгаа. … 2008 оны түрээсийн гэрээний дагуу төлөх төлбөрийг жилээр нь авч үзвэл 2013-2016 оны хооронд жил бүр 35,754,000 төгрөг буюу нийт 143,016,000 төгрөг, 2017.8.24 өдөр буюу “А” ХХК шүүхэд хандан нэхэмжлэл гаргах хүртэл хугацаанд 23,836,000 төгрөг нийт 166,852,000 төгрөгийг гэрээний дагуу төлөх ёстой юм. Үүнээс түрээсийн төлбөрт төлсөн 50,716,757,77 төгрөгийг хасвал 116,135,242,23 төгрөгийг түрээсийн төлбөрт төлөх ёстой.  …” гэж маргажээ.

12. Анхан шатны шүүх үндсэн нэхэмжлэлийн талаар “...нэхэмжлэгч нь ... Иргэний хуулийн 289 дүгээр зүйлийн 289.2.5.-д заасны дагуу түрээсийн зүйл буюу хариуцагчийн өмчлөлийн Урт цагаан ахуй үйлчилгээний төвийн барилгын 2, 3 дугаар блокын барилгыг засан сайжруулахад гарсан зайлшгүй зардал 477,304,107 төгрөгийг түрээсийн гэрээ дуусгавар болсноор хариуцагчаас шаардах эрхтэй бөгөөд уг мөнгийг хариуцагчаар төлүүлэх үндэслэлтэй, Иргэний хуулийн 288 дугаар зүйлийн 288.2.4-т заасан хөлслүүлэгч нь салгаж үл болох засан сайжруулалтын үнийг төлөхөөс татгалзах нөхцөл байдал тогтоогдоогүй, харин түрээсийн зүйлийн өмчлөгч Н нь 2013.11.28-ны өдрийн 13/49 дүгээр тогтоолоор У төвийн барилгыг хувьчлалын жагсаалтаас хасч шийдвэрлэсэн, 1998 оны Түрээсийн барилгад их засвар хөрөнгө оруулалт хийлгэх тухай байгуулсан гэрээ-ний 2.6-д заасан нөхцөл, болзол бий болоогүй нь хариуцагч талын гэрээний үүргээ зөрчсөн гэм буруутай үйлдэл гэж үзэх боломжгүй, хариуцагч тал гэрээний үүргээ зөрчсөн гэм буруутай үйлдлийн улмаас нэхэмжлэгч талд нийт 3,618,476,842 төгрөгийн хохирол учирсан гэж үзэх шалтгаант холбоо хэргийн баримтаар тогтоогдоогүй ... “ гэж дүгнэж нэхэмжлэлийн шаардлагаас заримыг хангаж, үлдсэнийг хэрэгсэхгүй болгож,

сөрөг нэхэмжлэлийн талаар “...2008.03.03-ны өдөр Түрээсийн гэрээг бичгээр байгуулснаас хойш дахин бичгээр гэрээ байгуулаагүй боловч Иргэний хуулийн 296 дугаар зүйлийн 296.1-д зааснаар ... гэрээг сунгагдсанд тооцох тул ... 2020.02.21-ний өдөр Нийслэлийн өмчийн ашиглалт, удирдлагын газрын түрээсийн гэрээний хугацаа дуусгавар болсныг 4/364 тоот албан бичгээр мэдэгдсэнийг хүлээж авснаар Иргэний хуулийн 294 дүгээр зүйлийн 294.1.1, 294.1.2-т заасны дагуу гэрээ дуусгавар болсон, ... Дээрхээс үзэхэд 2013-2019 оныг дуустал хугацааны түрээсийн төлбөрт Иргэний хуулийн 318 дугаар зүйлийн 318.1.-д заасны дагуу болон Түрээсийн гэрээний 4.5, 4.7-д заасны дагуу нэхэмжлэгч “А” ХХК нь нийт 714,768,600 төгрөг төлөх үүрэгтэйгээс хэрэгт авагдсан ... баримтуудаар 2013.10.04-ний өдрөөс 2017.08.09-ний өдрийг хүртэл хугацаанд түрээсийн төлбөрт 50,716,758 төгрөг төлснийг хасч тооцон 664,051,842 төгрөгийг нэхэмжлэгч төлөх үүрэгтэй, ...  түрээсийн төлбөрийг шаардах эрхийн хөөн хэлэлцэх хугацаа нь Иргэний хуулийн 79 дүгээр зүйлийн 79.1.-д зааснаар тасалдсан,  ... талууд гэрээндээ төлбөрийг төлөх хуваарьт хугацаа тогтоож тохиролцоогүй зэрэг байдлаас үзэхэд гэрээний хугацаа хэтрүүлсний хариуцлага болох алдангийг нэхэмжлэгчээр төлүүлэх боломжгүй юм. ...” гэсэн дүгнэлт хийж сөрөг нэхэмжлэлээс заримыг хангаж шийдвэрлэсэн байна.

13. Давж заалдах шатны шүүх үндсэн нэхэмжлэлийн талаар анхан шатны шүүхийн шийдвэрт өөрчлөлт оруулж шийдвэрлэхдээ “...Анхан шатны шүүх нэхэмжлэгч “А” ХХК-ийг их засвар, засан сайжруулалтын өнөөгийн үнэ цэнийг шаардах эрхтэй хэмээн дүгнэсэн нь Иргэний хуулийн 94 дүгээр зүйлийн 94.4 дэх хэсэгт засан сайжруулалтын улмаас эд хөрөнгийн үнэ нэмэгдсэн бол уг эд хөрөнгийг буцааж өгөх үеийн засан сайжруулалтын үнэлгээгээр шаардлагын хэмжээг тодорхойлохоор заасантай нийцсэн байх боловч шинжээчийн дүгнэлтүүд хоорондоо зөрүүтэй үндэслэлээр тэдгээрийг огт үнэлэлгүй тухайн үед /2000-2001 он/ гаргасан зардал болох 477,304,107 төгрөгийн хэмжээнд үндсэн нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж шийдвэрлэсэн нь учир дутагдалтай болжээ. Хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад шүүхээс гурван удаа шинжээч томилсон байх ба “А” ХХК-ийн их засвар, засан сайжруулалтын ажилд гаргасан зардлын өнөөгийн үнэ цэнийг ...  “Т” ХХК-аас хийсэн ... өртөг зардлын хандлагын арга, аргачлалаар үнэлж 2,010,683,200 төгрөг гэж гаргасан үнэлгээг шүүхийн шийдвэрийн үндэслэл болгох нь зүйтэй гэж үзлээ. Өөрөөр хэлбэл, хариуцагч талын өмчлөлийн үл хөдлөх эд хөрөнгөд нэхэмжлэгч талаас тодорхой зардал гаргаж их засвар, засан сайжруулалтыг хийж, үр дүнд нь ашиглаж, үр шимийг нь хүртэж болохуйц эд хөрөнгө бий болсон, улмаар түүнийг салгаж үл болох тул нэхэмжлэгч нь их засвар, засан сайжруулалтад тухайн үед оруулсан зардал, өртгийг өнөөгийн үнэ цэнээр шаардаж буй учир өртөг зардлын хандлагын аргыг голчлон хэрэглэж гаргасан шинжээчийн дүгнэлтийг магадлалын үндэслэл болгох боломжтой. Зах зээлийн болон орлогын хандлагын аргууд нь тухайн үл хөдлөх эд хөрөнгийг бусдад худалдах зах зээлийн үнэ цэнэ хэд болох, тухайн үл хөдлөх эд хөрөнгийг бусдад эзэмшүүлж, ашиглуулж ямар орлого олж болохыг илэрхийлэх учир зохигчдын хооронд үүссэн маргаанд хэрэглэхэд тохиромжгүй гэж үзлээ. У төвийн барилга, байгууламжийн тайлан балансад бүртгэгдсэн үнэлгээ нь 1,381,861.74 төгрөг гэсэн тайлбарыг хариуцагч талаас гаргасан боловч дээрх тайлан баланс, бүртгэл нь дотооддоо ашиглах тоон мэдээлэл бөгөөд тухайн үл хөдлөх эд хөрөнгийн бодит үнэ цэнийг илэрхийлэхгүй юм. Иймд хариуцагч Н-аас 2,010,683,200 төгрөгийг гаргуулан нэхэмжлэгч “А” ХХК-д олгох нь зүйтэй. ...” гэж дүгнэж,

сөрөг нэхэмжлэлийн талаар “...Талуудын хооронд байгуулагдсан 2008.03.03-ны өдрийн түрээсийн гэрээний хугацаа тодорхой бус хугацаагаар, тухайн нөхцөлөөр сунгагдан үргэлжилсээр 2020.02.21-ний өдөр дуусгавар болсон, 2013-2018 онуудын нэг жилийн түрээсийн төлбөрийг 102,109,800 төгрөгөөр тогтоосон, 2019 оны түрээсийн төлбөрийг мөн 102,109,800 төгрөгөөр тооцох нь зүйтэй талаар анхан шатны шүүх үндэслэл бүхий дүгнэлтийг хийж, нийт түрээсийн төлбөр болох 714,768,600 төгрөгөөс “А” ХХК-ийн төлсөн 50,716,758 төгрөгийг хасаж тооцон нэхэмжлэгчийн хариуцах үүргийг 664,051,842 төгрөг хэмээн тодорхойлсон нь Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 40.1, 40.2, 40.4 дэх хэсэгт заасантай нийцжээ. ...” гэж дүгнэж үндсэн нэхэмжлэлийн шаардлагаас 2,010,683,200 төгрөгийг хангаж, үлдэх 2,085,097,749 төгрөгийг хэрэгсэхгүй болгосон өөрчлөлт оруулж, сөрөг нэхэмжлэлийн шаардлагаас 664,051,842 төгрөгийг хангаж, үлдэх 465,353,658 төгрөгийг хэрэгсэхгүй болгосныг хэвээр үлдээж, нэхэмжлэгч талаас гаргасан давж заалдах гомдлын зарим хэсгийг хангаж шийдвэрлэжээ.

14. Хэрэгт цугларсан нотлох баримтаар “С” ХХК нь Нийслэлийн Засаг даргын дэргэдэх өмчийн газартай 1998.07.14-ний өдөр 58 тоот түрээсийн гэрээ байгуулж, Чингэлтэй дүүргийн Х дахь Ахуй үйлчилгээний төвийн барилгын 2, 3 дугаар блокийг газрын хамт үйлчилгээний зориулалтаар, 1 жилийн хугацаатай түрээслэхээр тохиролцсон, 1998.07.20-ны өдөр түрээсийн зүйлийг түрээслэгч “С” ХХК хүлээн авсан, “Х-2005” төслийн сонгон шалгаруулалтад оролцож, 1998.08.01-ний “Түрээсийн барилгад их засвар хөрөнгө оруулалт хийлгэх тухай” гэрээг мөн Нийслэлийн Засаг даргын дэргэдэх өмчийн газартай байгуулсан, гэрээний дагуу засварын ажилд нийт 477,304,107 төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийснийг батламжилж, НӨ-аас 2004.04.26 ны өдөр гэрчилгээ олгосон, талуудын хооронд байгуулсан түрээсийн гэрээ үргэлжилж 2008.03.03-ны өдөр гэрээг бичгээр байгуулсан, үүнээс хойш 12 жилийн дараа Нийслэлийн өмчийн ашиглалт удирдлагын газраас 2020.02.21-ний өдөр гэрээг цуцлах мэдэгдэл өгсөн, гэрээний эрх үүрэг “С” ХХК-аас “А” ХХК-д шилжсэн тухай үйл баримтыг хоёр шатны шүүх зөв тогтоосон, зохигч эдгээр үйл баримтын талаар маргаагүй байна.

15. Зохигчийн маргааны зүйл нь нэхэмжлэгчээс У төвийн 2, 3 дугаар блокийг засан сайжруулахад гаргасан зардлыг анх зарцуулсан хэмжээгээр тооцох эсхүл одоогийн зах зээлийн ханшаар тооцох эсэх, энэхүү шаардах эрх нь талуудын хооронд байгуулагдсан түрээсийн гэрээний үүрэгт эсхүл хөрөнгө оруулалт хийх тухай гэрээний үүрэгт хамаарах эсэх, түүнчлэн түрээсийн төлбөрийн зарим хэсгийг төлөх эсэх асуудал болжээ.

16. Хоёр шатны шүүх талуудын хооронд үүссэн эрх зүйн харилцааг өөр өөрөөр тогтоож, гэрээ дуусгавар болсны үр дагаврыг зөрүүтэй дүгнэжээ. Тухайлбал, анхан шатны шүүх талуудын хооронд Иргэний хуулийн 318 дугаар зүйлийн 318.1-д заасан түрээсийн гэрээ байгуулагдсан, хариуцагчийн гэрээний үүргээ зөрчсөн гэм буруутай үйлдлийн улмаас нэхэмжлэгч талд хохирол учирсан шалтгаант холбоо тогтоогдоогүйгээс нэхэмжлэгчийг түрээсийн зүйлийг засан сайжруулахад анх гаргасан зардлаа шаардах эрхтэй гэж үзсэн бол давж заалдах шатны шүүх Иргэний хуулийн 198 дугаар зүйлийн 198.1-д заасан холимог гэрээ буюу хамтран ажиллах гэрээ, түрээсийн гэрээний аль алины шинжийг агуулсан гэрээ байгуулагдсан тул түрээсийн зүйлийн засан сайжруулалтын зардлыг өнөөгийн зах зээлийн ханшаар тооцож нэхэмжлэгч шаардах эрхтэй гэж үзжээ.

17. Хяналтын шатны шүүхээс давж заалдах шатны шүүхийн дүгнэлтийг үндэслэл бүхий болоогүй, маргаанд хамаарах хуулийг буруу тайлбарлан хэрэглэсэн гэж үзэж магадлалыг хүчингүй болгож, анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээхээр шийдвэрлэв.

18. Зохигч талууд анх 1998.07.14-ний өдөр У төвийн 2, 3 дугаар блокийг үйлчилгээний зориулалтаар эзэмшиж, ашиглах, түрээсийн төлбөрийг Өмчийн газрын тогтоосон жишиг үнийг баримтлан тохирсноор түрээслүүлэгчид төлөхөөр харилцан тохиролцсон нь Иргэний хуулийн 318 дугаар зүйлийн 318.1-д нийцсэн, талуудын хооронд түрээсийн гэрээ байгуулагдсан байна.

Улмаар дээрх түрээсийн гэрээний дагуу эзэмшиж, ашиглаж байгаа барилгыг шинэчлэн засварлах зорилгоор 1998.08.01-ний өдөр “Түрээсийн барилгад их засвар хөрөнгө оруулалт хийлгэх тухай” гэрээ байгуулагдаж, гэрээгээр уг ажлын зардлыг нэхэмжлэгч өөрийн хөрөнгөөр хариуцан хийж гүйцэтгэх, засварын ажил дуусаж барилга ашиглалтад орсон өдрөөс эхлэн түрээсийн төлбөрийг төлөх, түүнчлэн гэрээний 2.4-т нэхэмжлэгч гэрээгээр хүлээсэн үүргээ зөрчөөгүй тохиолдолд түүний барилгыг засварын ажилд зарцуулсан хөрөнгийг эргүүлж төлөгдөх хугацаанд барилгыг эзэмшиж ашиглах нэхэмжлэгчийн эрхийг хөндөхгүй байх, 2.5-д гэрээний талуудаас хамааралгүй шалтгаанаар барилгыг дурдсан хугацаанаас өмнө буцаан авахад хүрвэл их засварт гарсан зардлын төлөгдөөгүй үлдэгдлийг хариуцагч төлөх, барилга хувьчлагдах тохиолдолд нэхэмжлэгч тэргүүн ээлжид худалдан авахад хариуцагчаас туслалцаа үзүүлэх зэрэг нөхцөлийг харилцан тохиролцжээ.

Эндээс үзвэл энэхүү 1998.08.01-ний өдрийн гэрээг давж заалдах шатны шүүхийн дүгнэсэнчлэн бие даасан хамтран ажиллах гэрээ гэж үзэх үндэслэлгүй бөгөөд анхан шатны шүүх талуудын хүсэл зоригийн илэрхийллийг 1998.07.14-ний өдрийн түрээсийн гэрээний дагуу засвар үйлчилгээ хийх, засан сайжруулалттай холбоотой нөхцөлийг тодруулж, тодорхойлсон буюу түрээсийн зүйл болох хөрөнгийн хийц зохион байгуулалтыг өөрчлөх засан сайжруулалт хийх зөвшөөрлийг олгосон хэлбэр гэж үзсэн нь Иргэний хуулийн 318 дугаар зүйлийн 318.5, 289 дүгээр зүйлийн 289.1.3, 289.2.5-д нийцсэн, мөн хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1-д зааснаар талуудын хүсэл зоригийг зөв тайлбарлажээ.

19. “Түрээсийн барилгад их засвар хөрөнгө оруулалт хийлгэх тухай” гэрээг 1998.08.01-ний өдөр байгуулагдах үед 1994 онд батлагдсан Иргэний хууль үйлчилж байсан тул иргэний хууль тогтоомжийг буцаан хэрэглэхгүй зарчмын дагуу уг хуульд зааснаар энэхүү гэрээ байгуулагдах үеийн талуудын хүсэл зоригийг тайлбарлан авч үзэх нь зүйтэй.

Иргэний хуулийн /1994 оны/ 369 дүгээр зүйлийн 1-д зааснаар хамтран ажиллах гэрээгээр талууд ашиг олох болон бусад тодорхой зорилгыг хэрэгжүүлэхийн тулд хамтран ажиллах үүрэг хүлээх бөгөөд мөн хуулийн 370 дугаар зүйлд гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол хамтын үйл ажиллагааг талууд харилцан тохиролцож хэрэгжүүлнэ, хамтын үйл ажиллагааг аль нэг оролцогч нь удирдах тухай гэрээнд заасан тохиолдолд уг этгээд тухайн үйл ажиллагааг удирдах гүйцэтгэх, ийнхүү удирдахдаа гэрээнд оролцогчдоос олгосон итгэмжлэлийг үндэслэн үйл ажиллагаагаа явуулах, 371 дүгээр зүйлийн 1-д хамтран ажиллахаар талуудын нэгтгэсэн мөнгөн болон бусад эд хөрөнгө, түүнчлэн хамтран ажиллаж бүтээсэн, олж авсан эд хөрөнгө нь тэдгээрийн хамтран эсхүл хэсгээр өмчлөх дундын эд хөрөнгө байх, 372 дугаар зүйлд хамтран ажиллах гэрээгээр олсон ашиг, алдагдал, бусад үр дагаврыг хуваарилах журмыг талууд харилцан тохиролцож тогтоохоор тус тус зохицуулжээ.

“Түрээсийн барилгад их засвар хөрөнгө оруулалт хийлгэх тухай” гэж нэрлэсэн гэрээний агуулгаас үзэхэд дээрх хуульд заасан хамтран ажиллах гэрээний гол нөхцөл болох хамтын үйл ажиллагааны зорилго нь ашиг олох болон бусад тодорхой зорилгыг хэрэгжүүлэх, хэн нэг нь хамтын үйл ажиллагааг удирдах, хамтын үйл ажиллагаанд оруулж байгаа хөрөнгө, түүнийг удирдах, захиран зарцуулах, ашиг, алдагдал хуваарилах зэрэг нөхцөлийн талаар харилцан тохиролцсон гэж үзэх үндэслэлгүй, ийм агуулга тусгагдаагүй.

Харин Иргэний хуулийн /1994 оны/ 265 дугаар зүйлийн 2-т зааснаар түрээсийн гэрээнд энэ хуулийн 242 дугаар зүйлийн заалт нэг адил хамаарах бөгөөд мөн хуулийн 242 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт  заасан хөлслөгч хөлсөлж авсан эд хөрөнгөө хөлслүүлэгчийн зөвшөөрөлтэйгээр өөрийн зардлаар засаж сайжруулсан бөгөөд талууд өөрөөр хэлэлцэн тохиролцоогүй бол гэрээ дуусгавар болсны дараа түүнд оруулсан зайлшгүй зардлаа төлүүлэхээр шаардах эрхийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой нөхцлийг талууд 1998.08.01-ний өдөр байгуулагдсан “Түрээсийн барилгад их засвар хөрөнгө оруулалт хийлгэх тухай” гэж нэрлэсэн гэрээнд тодруулж тохирсон гэж үзэхээр байна.

Түрээсийн гэрээнд зааснаар түрээсийн зүйлийг засан сайжруулах тохиолдолд түрээслүүлэгчийн зөвшөөрлийг авах, энэ талаар талууд хэлэлцэн тохиролцсон байх тухай зохицуулалт нь одоо үйлчилж байгаа Иргэний хуулийн /2002 оны/ 318 дугаар зүйлийн 318.5,  289 дүгээр зүйлийн 289.1.3, 289.2.5-д дээрх агуулгаар тусгагдсан, талуудын хооронд үүссэн гэрээний харилцаа үргэлжилж байсан зэргээс үзэхэд анхан шатны шүүхийн энэ талаарх дүгнэлтийг буруутгах үндэслэлгүй.

20. Иймээс талууд 1998.08.01-ний өдрийн гэрээний 1.1-д гэрээний зорилгыг барилгыг шинэчлэн засварлаж, өөрчилж тохижуулах гэж зааснаас болон гэрээний 2.4-т түрээсийн гэрээний хугацаа нь оруулсан хөрөнгийг төлөгдөх хүртэлх үйл баримтаар тодорхойлогдсон,  нэхэмжлэгчийн хувьд барилгыг үйлчилгээний зориулалтаар ашиглах, хариуцагчийн хувьд “Х-2005” төслийн хүрээнд өөрийн хөрөнгийг засан сайжруулах хэрэгцээ шаардлага байсан зэргийг харгалзан нэхэмжлэгч уг барилгыг өөрийн хөрөнгөөр засан сайжруулж үйл ажиллагаа явуулж, үр шимийг хүртэж ирсэн нөхцөл байдлыг уялдуулан Иргэний хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1, 41.2-т зааснаар талуудын хүсэл зоригийн илэрхийллийг тайлбарлан тодорхойлоход тэд хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан гэхээс илүүтэй, түрээсийн гэрээний зүйлийг засан сайжруулахтай холбоотой нөхцөл байдал, гарах зардлын талаар харилцан тохиролцсон байх тул нэхэмжлэгчийн шаардах эрхийг Иргэний хуулийн 318 дугаар зүйлийн 318.1-д зааснаар тодорхойлж, дүгнэх үндэслэлтэй.

Тодруулбал, түрээсийн гэрээгээр түрээслэгч нь талууд өөрөөр тохиролцоогүй бол хөлсөлж авсан эд хөрөнгийг түрээслүүлэгчийн зөвшөөрөлтэйгөөр өөрийн зардлаар засаж сайжруулахад гарсан зайлшгүй зардлыг гэрээ дуусгавар болсны дараа төлүүлэхээр Иргэний хуулийн 289 дүгээр зүйлийн 289.2.5-д зааснаар шаардах эрхтэй бөгөөд нэхэмжлэгч У төвийн 2, 3 дугаар блокийг засан сайжруулах их засварын ажлыг хариуцагч буюу түрээслүүлэгчийн зөвшөөрөлтэй хийсэн, түрээслүүлэгчээс гэрээг цуцалж дуусгавар болгох талаар 2020.02.21-ний өдөр мэдэгдсэн байх тул нэхэмжлэгч ийнхүү гаргасан зардлаа шаардах эрхтэй байна.

21. Нэхэмжлэгч Иргэний хуулийн 94 дүгээр зүйлийн 94.4-т заасныг үндэслэж засан сайжруулалтын улмаас эд хөрөнгийн үнэ нэмэгдсэн тул эд хөрөнгийг буцааж өгөх үеийн засан сайжруулалтын үнэлгээгээр гэж нэхэмжлэлийн шаардлагын хэмжээг тодорхойлж, улмаар үнэлгээ тогтоосон “Ц” ХХК-ийн шинжээчийн дүгнэлтэд зааснаар 4,095,780,949 төгрөг нэхэмжилжээ.

Нэхэмжлэгчийн энэхүү шаардлага, түүний үндэслэлээс үзвэл гэрээ цуцалж, дуусгавар болсон явдалд хариуцагчийг буруутгасан буюу талуудын хооронд байгуулсан 1998.08.01-ний өдөр байгуулагдсан “Түрээсийн барилгад их засвар хөрөнгө оруулалт хийлгэх тухай”  гэрээний 2.6-д заасан “үйлчилгээний төвийн барилгыг хувьчлагдах тохиолдолд “Б” талаас /А ХХК/ оруулсан хөрөнгийн хэмжээ, гүйцэтгэсэн ажлын чанар явуулж буй үйл ажиллагааны цар хүрээ, ирээдүйг харгалзан үзэж, “Б” талд тэргүүн ээлжинд худалдан авахад нь туслалцаа үзүүлэх үүрэгтэй.” гэснийг хэрэгжүүлээгүй буруутайгаас өөрт дээрх хэмжээний хохирол учирсан гэсэн агуулгыг дурджээ.

22. Аливаа захиргааны байгууллага нь нийтийн эрх ашгийн үүднээс үйл ажиллагаа явуулж, шийдвэр гаргадаг эрхийнхээ хүрээнд хариуцагч байгууллага буюу Н- нь 2013.11.28-ны өдрийн 13/49 дүгээр тогтоолоор маргаан бүхий барилгыг хувьчлах хөрөнгийн жагсаалтаас хасах шийдвэр гаргасныг буруутгах боломжгүй буюу энэ утгаараа талуудын хооронд байгуулагдсан гэрээ цуцалж, дуусгавар болсонд хариуцагчийг буруутай гэж үзэх үндэслэлгүй.

23. Түүнчлэн Иргэний хуулийн 492 дугаар зүйлийн 492.1.1-д зааснаар хөрөнгө олж авсан этгээд болон үүрэг гүйцэтгэгч этгээдийн хооронд үүрэг үүсээгүй, эсхүл үүрэг нь хожим нь дуусгавар болсон буюу хүчин төгөлдөр бус болсон тохиолдолд бусдын хөрөнгийг үндэслэлгүйгээр олж авсан гэж үзэж хөрөнгө шилжүүлсэн этгээд хөрөнгөө буцаан шаардаж болох боловч маргаан бүхий тохиолдолд хариуцагчийг ийнхүү үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн гэж үзэх нөхцөл байдал бий болоогүй байна.

Учир нь үндэслэлгүйгээр хөрөнгөжсөн гэж үзэх урьдчилсан нөхцөл болох нэхэмжлэгчээс гаргасан зардлын хэмжээгээр хариуцагчийн хөрөнгө өссөн байх буюу ийнхүү өссөн нь хууль болон гэрээнд заасан үндэслэлгүй байх шинж энэхүү хэргийн хувьд тогтоогдсонгүй. 

Тухайлбал НӨ-аас маргаан бүхий У төвийн 2, 3 дугаар блокод нэхэмжлэгчээс хийсэн хөрөнгө оруулалт нь 477,304,107 төгрөг болохыг батламжилж 2004.04.26-ны өдөр гэрчилгээ олгосон үйл баримтад зохигч маргаагүй бөгөөд гагцхүү хэрэгт авагдсан удаа дараагийн шинжээчийн дүгнэлтээр тогтоогдсон үнэлгээ нь нэхэмжлэгчийн хийсэн засан сайжруулалтын улмаас эд хөрөнгийн үнэ нэмэгдсэн гэж үзэж энэ хэмжээгээр хариуцагч хөрөнгөжсөн эсэхэд дүгнэлт өгөх шаардлагатай байна.

24. Хэрэгт цугларсан нотлох баримтаас үзэхэд  шинжээчийн дүгнэлтүүдээр буюу “Т” ХХК нь 2018.05.08-ны өдрийн байдлаар барилгын өнөөгийн үнэ цэнийг элэгдэл хорогдол тооцсон зардлын хандлагаар тооцоолж 2,010,683,200 төгрөг, ”Г” ХХК нь 2018.06.30-ны өдрийн байдлаар барилгад оруулсан хөрөнгө оруулалтын зах зээлийн өнөөгийн үнэ цэнийг өртгийн хандлага, зах зээлийн хандлага болон орлогын хандлагын аргуудыг хослуулан 3,418,431,730 төгрөг, “Ц” ХХК нь 2019.11.25-ны өдрийн байдлаар зах зээлийн хандлагаар тодорхойлж, зах зээлийн үнэ цэнийг 4,095,780,949 төгрөг гэж тус тус тодорхойлжээ.

Эдгээр шинжээчийн дүгнэлтийг нэхэмжлэгчийн шаардлагын үндэслэлээ болгосон Иргэний хуулийн 94 дүгээр зүйлийн 94.4-т заасантай уялдуулан авч үзэж, уг үнэлгээ нь энэхүү хуульд заасан засан сайжруулалтын улмаас эд хөрөнгийн үнэ нэмэгдсэн гэж үзэх үндэслэл болох эсэхийг дүгнэх нь зүйтэй.

25. Нэхэмжлэгч нь маргаан бүхий эд хөрөнгийг гэрээний дагуу эзэмшиж, ашиглаж байсны хувьд Иргэний хуулийн 94 дүгээр зүйлийн 94.3-т зааснаар эд хөрөнгийг хадгалах, арчлах, засан сайжруулах зэрэгт зарцуулсан зардлаа шаардах эрхтэй бөгөөд энэ нь эд хөрөнгийг зориулалтаар нь ашиглахад гаргасан зайлшгүй шаардлагатай зардлыг эзэмшигч ямар нэгэн хязгаарлалтгүйгээр бүрэн хэмжээгээр буюу гаргасан зардлын хэмжээгээр өмчлөгчөөр төлүүлэхээр шаардах эрхтэй гэж үзнэ.

Харин Иргэний хуулийн 94 дүгээр зүйлийн 94.4-т засан сайжруулалтын улмаас эд хөрөнгийн үнэ нэмэгдсэн бол уг эд хөрөнгийг буцааж өгөх үеийн засан сайжруулалтын үнэлгээгээр шаардлагын хэмжээг тодорхойлох, үнийн дүн нь эд хөрөнгийн үнийн болон ашгийн нийлбэрээс хэтрэхгүй байхаар заасан нь дээрх зайлшгүй зардлын улмаас эд хөрөнгө сайжирч үнэ нь нэмэгдсэн, энэ нь өмчлөгч буюу хариуцагчид үр ашигтай байхаар байна.

Өөрөөр хэлбэл Иргэний хуулийн 94 дүгээр зүйлийн 94.3-т заасан зардал нь эд хөрөнгийг зориулалтын дагуу ашиглахад шаардагдах зайлшгүй зардал буюу засан сайжруулсан явдал нь өмчлөгч болон эзэмшигч хэн алиных нь хэрэгцээ шаардлага байсан тохиолдолд хамаарахаар, Иргэний хуулийн 94 дүгээр зүйлийн 94.4-т заасан зардал нь эзэмшигч өөрт ашигтай байдлаар эд хөрөнгийг засан сайжруулахад гарсан зардал буюу уг зардлын хэмжээгээр эд хөрөнгийн үнэ нэмэгдсэн нь өмчлөгчид ашигтай байдал бий болгосон тохиолдолд хамаарах агуулгыг илэрхийлжээ.

Гэвч маргаан бүхий тохиолдолд талууд хөрөнгө оруулалтын зардлыг батламжилж гэрчилгээ олгосноор хөрөнгө оруулалтын хэмжээг тодорхой болгосон бөгөөд энэ хирээр нэхэмжлэгч тухайн хөрөнгийг зориулалтын дагуу эзэмшиж, ашиглах нөхцөл байдал бий болсноос өөрөөр хариуцагчид шинжээчийн дүгнэлтэд заасан хэмжээний ашигтай байдал бий болсон гэж үзэх үндэслэл хэргийн баримтаар тогтоогдсонгүй.

Хариуцагч эд хөрөнгөө нэхэмжлэгчид түрээслэж орлого олсон гэж үзэх үндэслэлтэй боловч энэ нь талуудын хооронд байгуулагдсан түрээсийн гэрээний дагуу төлбөл зохих үүрэг бөгөөд нэхэмжлэгчийн засан сайжруулалтын улмаас түрээсийн төлбөрийн хэмжээ нэмэгдэх шалтгаан болж, тэр хирээр хариуцагч илүү өндөр үр шим, ашиг хүртээгүй байна.

Иймээс шинжээчийн дүгнэлтүүдээр маргаан бүхий хөрөнгийн одоогийн зах зээлийн нийт үнийг тогтоосноос өөрөөр нэхэмжлэгчээс гаргасан зардлын улмаас эд хөрөнгийн үнэ өссөн болохыг нотлоогүй тул уг үнэлгээг эд хөрөнгийг буцааж өгөх үеийн засан сайжруулалтын үнэ гэж үзэх боломжгүй болно.

26. Мөн талуудын хооронд 1998.08.01-ний өдөр байгуулагдсан “Түрээсийн барилгад их засвар хөрөнгө оруулалт хийлгэх тухай” гэрээний 2.5-д “Гэрээнд оролцогч талуудаас хамааралгүйгээр, хуульд заасан бусад зайлшгүй шалтгаанаар уг барилгыг ... дурдсан хугацаанаас өмнө буцаан авахад хүрвэл их засварт гарсан зардлын төлөгдөөгүй үлдэгдлийг төлж "Б" талыг хохиролгүй болгоно.” гэж зааснаас үзэхэд гэрээ цуцлагдаж дуусгавар болоход барилгыг засан сайжруулахад гаргасан зардлыг төлөгдөөгүй хэмжээгээр төлөхөөр тохиролцсон байх ба барилгын зах зээлийн үнэлгээгээр хөрөнгийг үнэлж зардлыг буцаах агуулгагүй байна.

27. Иймээс хариуцагчийг үндэслэлгүй хөрөнгөжсөн гэж үзэхгүй тул маргаан бүхий барилгыг засан сайжруулахад нэхэмжлэгчээс гаргасан зардал буюу хөрөнгө оруулалт 477,304,107 төгрөгийн хэмжээгээр нэхэмжлэлийн шаардлагыг хангаж, үлдэх 3,618,476,842 төгрөгийг хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэсэн анхан шатны шүүхийн дүгнэлтийг зөв гэж үзнэ.

28. Хариуцагчаас нэхэмжлэгчид холбогдуулан гаргасан сөрөг нэхэмжлэлийн хувьд анхан болон давж заалдах шатны шүүх зөрүүгүй дүгнэж, хэрэглэвэл зохих хуулийг зөв тайлбарлан хэрэглэж, энэ талаарх нотлох баримтыг үнэлэхдээ Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.1, 40.2-т заасан журмыг зөрчөөгүй.

Талууд У төвийн 2, 3 дугаар блокийг үйлчилгээний зориулалтаар эзэмшиж, ашиглахаар 1998.07.14-ний өдөр түрээсийн гэрээг бичгээр байгуулж, үүнээс хойш 2008.03.03-ны өдөр дахин гэрээг бичгээр байгуулснаас хойш гэрээг бичгээр байгуулаагүй боловч нэхэмжлэгч эд хөрөнгийг үргэлжлүүлэн ашиглаж байсан тул Иргэний хуулийн 318 дугаар зүйлийн 318.1, 2008.03.03-ны өдрийн түрээсийн гэрээний 2.3, 3.9, 4.7-д зааснаар нэхэмжлэгч түрээсийн төлбөр төлөх, хариуцагч түрээсийн төлбөрийг шаардах эрхтэй.

Хоёр шатны шүүх энэхүү нөхцөл байдлыг шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэр болон Иргэний хуулийн 296 дугаар зүйлийн 296.1-д “Эд хөрөнгө хөлслөх гэрээний хугацаа дууссан боловч хөлслөгч эд хөрөнгийг үргэлжлүүлэн ашигласаар байгааг хөлслүүлэгч татгалзаагүй бол гэрээг тодорхой бус хугацаагаар, тухайн нөхцөлөөр сунгагдсанд тооцно” гэснийг үндэслэн Нийслэлийн өмчийн ашиглалт, удирдлагын газраас 2020.02.21-ний өдрийн 4/364 тоот албан бичгээр гэрээг цуцлах, үйл ажиллагааг зогсоохоор мэдэгдэл өгөх хүртэл  нэхэмжлэгч нь түрээсийн зүйлийг ашиглан эзэмшиж байсан, ийнхүү мэдэгдэл өгснөөр талуудын хооронд байгуулсан түрээсийн гэрээ Иргэний хуулийн 294 дүгээр зүйлийн 294.1.1, 294.1.2-т заасны дагуу дуусгавар болсон гэж үзсэн нь хуульд нийцжээ.

Урт цагаан ахуй үйлчилгээний төвийн 2, 3 дугаар блокийн барилгын талбайн хэмжээг  1998.07.14-ний өдөр 58 тоот түрээсийн гэрээний 1.3-т ...630 м.кв талбайтай 2-р блок, 496 м.кв талбайтай 3-р блокийг газрын хамт... гэж тодорхойлсон байх боловч хариуцагч сөрөг нэхэмжлэлдээ 1089,71 м.кв  хэмжээгээр тооцож нэхэмжилсэн, уг хэмжээнд нэхэмжлэгч түрээсийн төлбөр төлж байсан тул түрээсийн төлбөр тооцох талбайг 1089,71 м.кв хэмжээгээр тооцох үндэслэлтэй.

Түүнчлэн Н-ын Тэргүүлэгчдийн 2010.02.03-ны өдрийн 26 тоот тогтоолоор нийслэлийн өмчийн эд хөрөнгийн түрээсийн төлбөрийн нэгж талбайн доод үнийг эрүүл мэндийн үйлчилгээний чиглэлээр 1 м.кв талбайг 5,500 төгрөгөөр, ресторан, баар, диско клуб чиглэлээр 10,000 төгрөгөөр, агуулахын чиглэлээр 2,000 төгрөгөөр, бусад худалдаа, үйлчилгээний чиглэлээр 7,000 төгрөгөөр тус тус тогтоосон байна.

Улмаар Чингэлтэй дүүргийн шүүхийн 2013 оны 04 дүгээр сарын 02-ны өдрийн 480 дугаартай шийдвэрээр  дээрх түрээсийн төлбөр тооцох талбайн 1 жилийн төлбөрийг нийт 102,109,800 төгрөг гэж тогтоосон байх тул Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.4-т зааснаар дахин нотлох шаардлагагүй.

Хариуцагч Н нь 2013-2018 онуудын 1 жилийн түрээсийн төлбөрт 102,109,800 төгрөг, 2019 оны түрээсийн төлбөрийг 140,278,200 төгрөгөөр тооцож, нийт 752,937,000 төгрөг, гэрээний 4.8-д зааснаар хугацаа хэтрүүлсэн алдангид 376,468,500 төгрөг, нийт 1,129,405,500 төгрөг гэж тооцож нэхэмжилснээс хоёр шатны шүүх 2019 оны түрээсийн төлбөрийг нэмэгдүүлэн тогтоосон нь үндэслэлгүй болохыг дүгнэж, нэхэмжлэлийн шаардлагад хамаарах 2013-2019 оны түрээсийн төлбөрийг нийт 714,768,600 төгрөгөөр тогтоож, нэхэмжлэгчээс төлсөн 50,716,758 төгрөгийг хасаж тооцон нэхэмжлэгчийн хариуцах үүргийг 664,051,842 төгрөг гэж тодорхойлсон нь хэргийн баримтад үндэслэсэн, нотлох баримтыг үнэлэх хуульд заасан журмыг зөрчөөгүй.

29. Нэхэмжлэгч “А” ХХК-аас 2013.10.04-ний өдрөөс 2017.08.09-ний өдрийг хүртэл хугацаанд түрээсийн төлбөр төлж байсан болон талууд түрээсийн гэрээг цуцалсан нөхцөл байдалд үндэслэж, хариуцагчийн түрээсийн төлбөр шаардах хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусаагүй, тасалдсан гэж дүгнэсэн нь  Иргэний хуулийн 75 дугаар зүйлийн 75.2.1-д заасан гэрээний үүрэгтэй холбоотой шаардлага гаргах хөөн хэлэлцэх хугацаа гурван жил байх, мөн хуулийн 79 дүгээр зүйлийн 79.1, 79.7-д заасан хөөн хэлэлцэх хугацаа тасалдах, хугацааг шинээр тоолох тухай зохицуулалтад тус тус нийцсэн.

30. Түүнчлэн анхан шатны шүүх Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 53 дугаар зүйлийн 53.1.1, 54 дүгээр зүйлийн 54.1.2, 54.1.4-т зааснаар шинжээчийн ажлын хөлсийг талуудад тэнцүү хуваарилан “Т” ХХК-д нэхэмжлэгчээс 2,244,000 төгрөг, хариуцагчаас 2,244,000 төгрөг, “Ц” ХХК-д нэхэмжлэгчээс 1,500,000 төгрөг, хариуцагчаас 1,500,000 төгрөг, Сүхбаатар, Чингэлтэй дүүргийн иргэний хэргийн шүүхийн Тамгын газарт нэхэмжлэгчээс 2,500,000 төгрөг, хариуцагчаас 2,500,000 төгрөг тус тус гаргуулахаар шийдвэрлэсэнд зохигч гомдол гаргаагүй.

Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1.3-т зааснаар хариуцагч хяналтын журмаар гомдол гаргахдаа улсын тэмдэгтийн хураамж төлөхөөс чөлөөлөгдсөн болохыг дурдаж, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 57 дугаар зүйлийн 57.4-т зааснаар нэхэмжлэгч “А” ХХК-аас улсын хураамжид урьдчилан төлсөн 13,903,697.96 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээнэ.

31. Эдгээр үндэслэлээр заалдах шатны шүүхийн магадлалыг хүчингүй болгож, анхан шатны шүүхийн шийдвэрийг хэвээр үлдээх нь зүйтэй гэж шүүх бүрэлдэхүүн үзэв.

Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 176 дугаар зүйлийн 176.2.3-т заасныг удирдлага болгон ТОГТООХ НЬ:

1. Нийслэлийн Иргэний хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн 2020 оны 09 дүгээр сарын 07-ны өдрийн 1900 дүгээр магадлалыг хүчингүй болгож, Чингэлтэй дүүргийн Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн 2020 оны 05 дугаар сарын 26-ны өдрийн 181/ШШ2020/01239 дүгээр шийдвэрийг хэвээр үлдээж, хариуцагчийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Т.О, өмгөөлөгч А.Н, гуравдагч этгээдийн итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Х.Б нарын хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг хангаж, нэхэмжлэгчийн өмгөөлөгч Л.Х-ын хяналтын журмаар гаргасан гомдлыг хангахгүй орхисугай.

2. Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 57 дугаар зүйлийн 57.4, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуулийн 41 дүгээр зүйлийн 41.1.3-т зааснаар хариуцагч болон гуравдагч этгээд нь хяналтын журмаар гомдол гаргахдаа улсын тэмдэгтийн хураамж төлөхөөс чөлөөлөгдсөн болохыг дурдаж, нэхэмжлэгч “А” ХХК-аас 2020.10.12-ны өдөр улсын тэмдэгтийн хураамжид урьдчилан төлсөн 13,903,697.96 төгрөгийг улсын орлогод хэвээр үлдээсүгэй.

 

ДАРГАЛАГЧ, ШҮҮГЧ                                                Х.ЭРДЭНЭСУВД

ШҮҮГЧИД                                                                     Д.БАТБААТАР

                                                                                          Н.БАТЧИМЭГ

                                                                                          П.ЗОЛЗАЯА                                             

                                                                                          Д.ЦОЛМОН